محوطه‌ي باستاني ازبكي در شهرستان ساوجبلاغ در 15 كيلومتري غرب شهر سيدجمال‌الدين اسدآبادي و در 73 كيلومتري شمال غرب تهران در شمال شرقي روستاي ازبكي واقع شده است. ازبكي، محوطه‌اي گسترده شامل يك تپه‌ي بلند به ارتفاع 26 متر از سطح زمين‌هاي اطراف به نام «تپه ازبكي» و تعدادي تپه‌ي كوتاه‌تر به نام‌هاي «گوموش تپه» «جيران تپه» «يان تپه» «ماران تپه» «دوشان تپه» و «تپه تختگاه» است. به گزارش بخش ايران‌شناسي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، با توجه به عمق لايه‌هاي باستاني تا خاك بكر كه در جبهه‌ي شمالي تپه ازبكي اثبات شده است، مجموع ارتفاع آن از خاك بكر بيشتر از 30 متر است و مي‌توان گفت وسعت اين محوطه‌ي باستاني به 100 هكتار مي‌رسد. «يان تپه» اين تپه در منتها‌اليه جنوب غربي روستاي ازبكي قرار دارد و كهن‌ترين آثار شناخته شده در اين محوطه، در يان تپه كشف شده است. در اين تپه‌ي كم‌ارتفاع و بالشي شكل، بقاياي پنج دوره‌ي معماري خشتي متعلق به دوره‌ي فرهنگي هزاره‌هاي هفتم و ششم پيش از ميلاد شناسايي شده است. خشت‌ها در هر دوره، دست‌ساز بوده و قديمي‌ترين آن‌ها كهن‌ترين خشت‌هاي به‌دست آمده از حفاري‌هاي منطقه به‌شمار مي‌روند. كوچك بودن فضاهاي معماري به‌دست آمده در اين محوطه، نشان دهنده‌ي پوشيده بودن آن‌ها با مواد ابتدايي مانند شاخ و برگ درختان و احتمالن اندود گل يا كاهگل روي آن‌ها است. ساكنان اين اسكان‌گاه‌ها، مردگان خود را در كف اتاق‌هاي مسكوني خود دفن و سپس روي آنها را با خشت فرش مي‌كردند. مهم‌ترين آثار معماري يان تپه در دوره‌ي چهارم معماري به‌دست آمده است؛ بخشي از اين بناي بسيار زيبا اتاق بزرگي است كه بخش شمالي آن حدود 60 سانتي‌متر مرتفع‌تر از قسمت‌هاي ديگر ساخته شده است و از طريق راه‌پله‌ي شمال شرقي و شمال غربي بنا به آن دسترسي داشته‌اند. رنگ اخرايي ديوارها و كف تمامي مجموعه و وسعت چشمگير آن نسبت به معماري در لايه‌هاي بالاتر، بر اهميت اين ساخت‌وساز به‌عنوان جايگاهي مقدس، مانند عبادت‌گاه‌ها اشاره دارد. در ميانه‌ي فضاي اين اتاق يا معبد، سكوي راست‌گوشه‌ي كوتاهي است كه شايد بتوان با استناد به وجود انواع گوناگون سكوهاي خشتي كمابيش مشابه در معابد بين‌النهرين كه به سكوي نذورات شهرت دارند، آن را نيز سكوي نذورات دانست. سفال‌هاي به‌دست آمده از اين تپه از نوع سفال‌هاي دوره‌هاي اول و دوم در تپه‌ي سيلك كاشان، چشمه علي ري و قره تپه‌ي شهريار است. «جيران تپه» هم‌زمان با اواسط دوره‌ي دوم سيلك، ساكنان يان تپه به دلايل نامعلومي روستاي خود را ترك كرده و احتمالن در نزديكي محلي كه امروز آن را به‌نام جيران تپه مي‌شناسيم، ساكن شده‌اند. مهم‌ترين بقاياي معماري به‌دست آمده از حفاري‌هاي جيران تپه به دوره‌ي سيلك II مربوط است. در اين تپه نيز مردگان را در كف اتاق‌هاي نشيمن دفن مي‌كردند و از دوره‌هاي دوم و سوم معماري سه تدفين به‌دست آمده كه هر سه حاوي اشياي تدفيني بوده است. جيران تپه از اواسط هزاره‌ي ششم تا اواسط هزاره‌ي دوم قبل از ميلاد متروك مانده است؛ تا هنگامي كه احتمالن آريايي‌ها از آنجا به‌عنوان گورستان استفاده كردند. تدفين‌هايي مربوط به عصرآهن در اين محوطه به‌دست آمده كه تمام آن‌ها حاوي اشياي تدفيني و بيشتر ظرف‌هاي سفالي است؛ غناي برخي از تدفين‌ها نشان‌دهنده‌ي وجود نوعي طبقات اجتماعي و سلسله مراتب اجتماعي و اقتصادي در ميان جوامع ساكن در فلات مركزي در اين مقطع از زمان است. در برخي از تدفين‌ها آثار مواد غذايي به‌شكل استخوان پرندگان به‌دست آمده كه نشان مي‌دهد به اعتقاد مردم آن دوران، زندگي در دنياي پس از مرگ با جريان عادي زندگي در اين دنيا تفاوت زيادي نداشته است. «مارال تپه» اين تپه در حدود 50 متري از دامنه‌ي غربي تپه ازبكي و بر سر راه دوشان تپه قرار دارد. در اين تپه علاوه بر شناسايي تعدادي گور خمره‌ي مادي و سكوي بزرگي از نيمه‌ي دوم هزاره‌ي چهارم پيش از ميلاد، بخشي از يك روستاي پيش از تاريخي فلات مياني A متعلق به اواخر هزاره‌ي ششم و اوايل هزاره‌ي پنجم پيش از ميلاد خاك‌برداري شده است. با توجه به سفال‌هاي به‌دست آمده، اين روستا به مردمان دارنده‌ي فرهنگ سفال‌آلويي تعلق داشته است كه به احتمال زياد ورود آنها به فلات مركزي سبب از ميان رفتن فرهنگ‌هاي متعلق به دوران فلات قديم B در سرتاسر فلات مركزي ايران شده است. «دوشان تپه» اين منطقه درحدود 250 متري غرب تپه ازبكي قرار دارد. نتيجه حفاري‌ها در اين تپه به به شناسايي سه دوره‌ي معماري از عصرآهن منجر شده است كه به مهاجران تازه‌وارد سفال‌خاكستري تعلق دارد. متاخرترين بقاياي برجاي مانده از اين سه دوره مربوط به دوران مادها است و دو دوره‌ي كهن‌تر به اوايل و اواسط استقرار اين مردمان يعني از نيمه‌ي دوم هزاره‌ي دوم تا پادشاهي مادها تعلق دارد. دو بخش از آثار معماري به‌دست آمده در اين تپه، اتاق‌هاي بزرگ ستون‌داري هستند كه دو ستون راست‌گوشه‌ي بزرگ برپا شده و احتمالن سقف بر آن‌ها قرار مي‌گرفته است. «تپه ازبكي» در اواسط هزاره‌ي دوم پيش از ميلاد و با ورود مهاجران جديد سفال‌خاكستري به ايران، محوطه‌ي ازبكي به شهر بزرگي تبديل شد كه بقاياي سفالي آن در محوطه‌اي به وسعت حدود 1×1 كيلومترمربع پراكنده است و در مركز آن روي بقاياي باستاني در تپه‌اي مرتفع، قلعه‌اي به وسعت تقريبن دو هزار و 200 متر مربع با حصار عظيمي به عرض هفت متر ساخته شد كه هنوز در حدود سه متر از ارتفاع آن باقي مانده است. از اين تاريخ تا پايان پادشاهي مادها سه قلعه‌ي ديگر، يكي بر بالاي ديگري روي ويرانه‌هاي نخستين قلعه برپا شده كه آخرين آن‌ها، دژي مادي با وسعتي نزديك به 900 مترمربع است كه تاكنون بيش از سه چهارم بناهاي درون آن حفاري شده است. همچنين باستان‌شناسان در مورد اهميت دژ مادي در شهرستان ساوجبلاغ اعتقاد دارند كه كشف چنين آثاري از دوران مادها تا اين فاصله‌ي نه چندان دور از تهران به سمت شرق تاكنون بي‌سابقه بوده است. منابع 1- راهنماي محوطه‌ي باستاني ازبكي منتشر شده از سوي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري. 2- پايگاه اطلاع‌رساني محوطه‌ي باستاني ازبكي. انتهاي پيام