آيا نقدپذيري مسوولان متناسب با افزايش رويكرد انتقادي و نظارتي دانشجويان رشده داشته است؟ پس از انتخابات اخير رياست جمهوري، تشكل‌هاي بزرگ دانشجويي مواضع خود را براي نوع انتقاد و نظارت در حوزه‌ي سياسي اعلام كرده‌اند كه شايد در نوع خود تازگي دارد، از جمله طرح‌هاي «ديده‌بان جامعه‌ي مدني» طيف علامه‌ي تحكيم، «جنبش انتقادي دانشجويان بسيجي»، «دولت سايه‌ي دانشجويي» انجمن‌هاي مستقل، دولت سايه‌ي طيف شيراز دفتر تحكيم، تعامل «انتقادي اصلاحي» جامعه‌ي اسلامي و نامه‌هاي انتقادي جنبش عدالتخواه.
مسوولان از نقادي دانشجويان در چارچوب استقبال مي‌كنند
رييس نهاد نمايندگي ولي فقيه در دانشگاه‌ها با تأكيد بر اهميت نقد و رويكرد نقادانه ميان دانشجويان گفت: فضاي نقادي كه در ميان دانشجويان ما وجود دارد بسيار مثبت است و تشكل‌هاي موجود در دانشگاه هم رويكرد خودشان را نسبت به عملكرد مسؤولان محترم در قواي سه‌گانه رويكرد منتقدانه عنوان كرده‌اند كه مي‌تواند امر مباركي باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمين « محسن قمي » در گفت‌وگو با خبرنگار سياسي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) افزود: دانشجو به دليل اينكه از هوش، دانش و بينش بيشتري برخوردار است طبيعي است كه نقاد باشد، البته نقد به معناي جدا كردن سره از ناسره و ديدن نكات مثبت در كنار نكات منفي است. كسي كه فقط جنبه‌هاي منفي را مي‌بيند و چشم خود را بر نكات مثبت مي‌بندد به تعبير حضرت امام(ره) انتقاد نمي‌كند بلكه انتقام مي‌گيرد.
وي افزود: طبيعي است كه مسؤولان نظام هم كه در مكتب حضرت امام(ره) تربيت شده‌ند هم از ويژگي نقادي دانشجويان براي اطلاع از كاستي‌هاي احتمالي در حوزه‌ي مأموريت خودشان استفاده كنند و انشاءالله كه در صدد رفع آن باشند.
قمي تصريح كرد: مسؤولان دانشگاه رويكرد مثبتي نسبت به اين نوع نگاه نقادانه‌ي دانشجويان دارند چون به بهبود مديريت خود آنها كمك مي‌كند، اين فضا وقتي مي‌تواند فضايي باز باشد كه در چارچوب مقررات و ضوابط باشد.
قمي با بيان اينكه «نقد هم ادب دارد»، تصريح كرد: مهمتر از خود نقادي، رعايت ادب نقادي است. اگر نقد در چارچوب باشد هم آنها استقبال مي‌كنند و هم اينكه از باز شدن جا در جامعه براي نقدهاي غيرمنصفانه جلوگيري مي‌شود و از راديكال شدن فضاي دانشگاه و جامعه ممانعت به عمل مي‌آيد.
عدم تحمل افراد حتي بسيار راديكال نتايج مثبتي ندارد
سردار « مرتضي طلايي » گفت: ما در مجموعه‌ي نيروي انتظامي تهران بزرگ ارتباط خوبي با مراكز دانشگاهي و نخبگان علمي كشور داريم و همواره اين ارتباط را داشته‌ايم كه حرف آنها را بشنويم و پاسخ آنها را بدهيم و با آنها تعامل داشته باشيم.
فرمانده‌ي نيروي انتظامي تهران بزرگ، به خبرنگار سياسي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) گفت: هفته‌ي گذشته با دانشگاه تهران تفاهم‌نامه‌ي همكاري مشتركي امضا كرديم. ما با دانشگاه مشكلي نداريم و روابط خوبي با دانشجويان دانشگاه داريم. وقتي منطق گفت‌وگو در جامعه وجود داشته باشد و شرايط براي گفت‌وگو و نقد و نقدپذيري وجود داشته باشد افراد در اين فضا مي‌توانند حرفشان را بزنند. اگر در برابر افرادي كه حتي ابتدا به ساكن بسيار راديكال موضع‌گيري مي‌كنند تحمل نداشته باشيم و نقد هم نپذيريم عكس‌العمل مثبتي نخواهيم ديد.
طلايي گفت: بايد در برابر نگاه خاص دانشجويي و فضاي دانشگاه تحمل و سعه‌ي صدر به خرج داد. زنده بودن و شادابي محيط دانشجويي وابسته به ورود به حوزه‌هاي گوناگون كشور و نقد و بررسي پيرامون آن است. مسوولان هم بايد بنشينند و با هم گفت و گو داشته باشند و به اين ترتيب بتوانند از افراط و تفريط جلوگيري كنند. ما در مجموعه‌ي پليس تاكنون اين چنين عمل كرده‌ايم و توانسته‌ايم نتايج خوبي را از اين رويكرد در مجموعه‌ي نيروي پليس و دانشگاه داشته باشيم.
وي ادامه داد: وقتي ما در حوزه‌ي نيروي انتظامي در دانشگاه مي‌نشينيم و حرف دانشجو را گوش مي‌دهيم اين فضا را فراهم مي‌كنيم نشاگر اين است كه نقدپذيريم.
طلايي به تعامل پليس با گروه‌هاي مختلف جامعه و دانشجويان اشاره و تاكيد كرد: امنيت دو وجهي است؛ يك وجهش حق افراد است و وجه ديگرش تكليف آنها.
دانشجويان « نقاد » بايد « نقدپذير » هم باشند
دبير تشكيلات انجمن اسلامي دانشجويان دانشگاه تربيت مدرس با اشاره به نقدپذيري در جنبش دانشجويي گفت: به عنوان كساني كه پرچم اصلاح‌طلبي، دموكراسي و مردم‌سالاري را بالا مي‌بريم بايستي به بديهي‌ترين ويژگي‌هاي يك جامعه‌ي مدرن كه همان نقدپذيري است توجه داشته باشيم.
«آرمين زارعيان» در گفت‌وگو با خبرنگار سياسي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) اظهار داشت: متاسفانه در حال حاضر شاهديم دانشجوياني كه بايد علمدار نقادي و نقدپذيري باشند از توانايي نقدپذيري چنداني برخوردار نيستند. اگرچه گاهي انتقادات بسيار تندي مي‌كنند كه تحسين‌برانگيز است اما زماني كه نوبت به نقد خودشان مي‌رسد بلافاصله اين قضيه را برنمي‌تابند و واكنش‌هايي نشان مي‌دهند كه همخواني با ويژگي‌هاي تشكل‌هاي دانشجويي ندارد. به عنوان نمونه، انجمن اسلامي به عنوان بزرگ‌ترين و مهم‌ترين نهادي كه بايد در عرصه‌ي سياسي اظهارنظر كند، درون خود با چنين مساله‌اي مواجه است. مثلا دفتر تحكيم وحدت كه متشكل از انجمن‌هاي اسلامي است انتقادات تندي را چه در درون حاكميت و چه در درون تشكل‌هاي دانشجويي انجام مي‌دهد اما زماني كه ما از روند و عملكرد شوراي مركزي تحكيم انتقاد مي‌كنيم بلافاصله با واكنش‌هاي تند اين عزيزان مواجه مي‌شويم، در حالي كه ما بايد اين موضوع را بپذيريم كه انتقاد و نقدپذيري درست به مثابه يكي از اركان مهم استبدادستيزي است.
وي در ادامه انتقاد و نقدپذيري را يكي از اركان مهم جوامع مدرن و دموكراتيك خواند و افزود: براي نقدپذيري شاخص‌هاي بسيار زيادي وجود دارد، از جمله دارا بودن قدرت شنيدن نقد حتي به صورت ظاهري؛ چرا كه اگر قرار است اتحادي نهادينه شود، بايد در عمل نمود پيدا كند؛ هم‌چنين بازخورد مثبت به طرف مقابل به خاطر نقدي كه انجام داده چه مصلحانه و چه مغرضانه. البته نبايد فراموش كرد كه گاهي انتقادات ما اصولي نيست، يعني گاهي مشكلات در انتقادات ما وجود دارد.
زارعيان در ادامه نقدپذيري را شامل دو حوزه‌ي درون دانشگاه و درون تشكل‌هاي دانشجويي دانست و افزود: طبيعي است اگر فرصت اظهارنظر به تمامي دانشجويان داده شود تا از نمايندگان خود در انجمن‌هاي اسلامي انتقاد كنند، هم مشاركت دانشجويان در فعاليت‌هاي دانشجويي تقويت مي‌شود و هم اصلاح امور به نحوه‌ي مطلوب‌تري صورت خواهد گرفت؛ چرا كه در اين صورت دانشجويان دموكراسي را در يك قالب كوچك‌تر تجربه مي‌كنند و در اين صورت از راديكاليزه شدن فضاي دانشگاه كه هم به خود تشكل و هم به حوزه‌ي دانشگاه ضربه مي‌زند پيشگيري مي‌شود.
دبير تشكيلات انجمن اسلامي دانشگاه تربيت مدرس، آنچه را كه محدوديت فرصت نقد براي دانشجويان مي‌خواند دليل افزايش فضاي نقد در سال‌هاي اخير دانست و تاكيد كرد: با بسته شدن تعدادي از روزنامه‌ها و زنداني شدن برخي از منتقدان، گفتمان انتقادات تند نمايان و باعث شد دانشجويان در اين فضا به حركت تند و آوانگارد روي آورند.
وي در ادامه خاطرنشان كرد: نكته‌اي كه نبايد آن را فراموش كرد اينكه وقتي زبان به نقد مي‌گشاييم حريم شخصي افراد را بايد رعايت كنيم، ادبيات نقد بايد ادبياتي ملايم باشد در عين حال كه پايه‌ي علمي، صحيح و منطقي داشته باشد. لذا اگر ادبيات نقد تند و خشن باشد هيچ‌گاه اثر مثبتي نخواهد داشت و با توجه به اينكه در جامعه‌ي ما قدرت نقدپذيري چندان پيشرفت نكرده نبايد انتقادات را يكباره مطرح كنيم بلكه بايد گام به گام و مرحله به مرحله در اين امر به پيش رفت.
زارعيان اذعان داشت: متاسفانه نقدپذيري ما مانند استبدادزدگي ماست و به صورت دو حلقه‌ي به هم پيوسته است كه بايد هر دو با هم گسسته شود.
واكنش مناسب در برابر نقد مهم است
مسوول واحد سياسي جامعه‌ي اسلامي دانشجويان، واكنش مناسب در برابر نقد را مهم خواند و گفت: بايد براي نقد نيز چارچوب مناسبي را تعريف كرد و طبق آن بايد تشخيص داد كه آيا نقدپذيري رشد كرده است يا خير؟
«احسان كريم‌خاني» در گفت‌وگو با خبرنگار سياسي ايسنا، با ابراز تاسف از آنچه كه به گفته‌ي وي در سال‌هاي گذشته در زمينه‌ي انتقاد، نقدپذيري و عدم تعريف چارچوب رخ داده، اظهار داشت: در اين زمينه‌ها، متاسفانه برخي به عمد قصد داشتند بدون استاندارد خاصي فضاي نقد ايجاد كنند، در صورتي كه اگر اين استاندارد تعريف شود و مطابق با همان تعريف‌هاي امر به معروف و نهي از منكر، هر كدام به درستي شناسانده شود، بسياري از مشكلات مرتفع خواهد شد.
وي در ادامه درباره‌ي انواع فاكتورهاي صوري و عملي گفت: فاكتورهاي صوري شامل زمينه‌ي اقتصاد، منش مديران مانند تجمل گرا نبودن و ساده زيستي بوده و دقيقا با مطالبات مردم مطابقت دارند، البته بايد توجه داشت كه اين فاكتور‌ها تا زماني وجود دارند كه چوب انتقاد هست، اما در مورد فاكتورهاي عملي يا محتوايي كه متاسفانه تا به حال اين فاكتور‌ها لحاظ نشده‌اند مانند صاحب نظر بودن و تعهد كاري كارشناسان، كه در واقع اگر وارد اين فاكتور‌ها شويم به مشكل برمي‌خوريم چرا كه در اين زمينه تعمداتي در كار بوده است.
مسوول واحد سياسي جامعه‌ي اسلامي دانشجويان تصريح كرد: حضرت امير‌المومنين علي (ع) مي‌فرمايند هميشه منقتد‌ترين انسان‌ها را نزديك‌ترين افراد به خود قرار بده. مسلما اگر ما نيز با اين پارادايم به مسايل بنگريم جايگاه يك منتقد دانشجو را در فضاي دانشگاه به درستي درمي‌يابيم. اما چنانچه از اين ديدگاه صرفنظر كنيم، و صرفا از فضاي انتقاد دانشجو براي كسب اعتبار سوء استفاده شود، امري بسيار ناپسنديده است.
كريم‌خاني افزود: در حال حاضر چون فضاي دانشجويي فضاي بسته‌اي نيست همه در چارچوب‌هاي خاص خود انتقاد مي‌كنند و اين از شكل گرفتن فضاي راديكالي جلوگيري كرده است.
وي ايجاد فضاي راديكالي را از سوي انتقاد شوندگان خواند نه دانشجويان، و ادامه داد: در گذشته متاسفانه راديكاليزاسيون هدايت شده وجود داشت، يعني راديكاليزاسيون را به صورت هدايت شده به سمت انتقاد‌هاي سطحي سوق داده و با اعتراض به سطحي بودن آنها، از فضاي نقد فرار مي‌كردند و مسلما واكنش مناسب در برابر نقد يكي از موارد مهمي است كه از ايجاد اين فضا پيشگيري مي‌كند.
كريم خاني در ادامه گفت: در ادبيات نقادي و كلا در فضايي كه امر به معروف و نهي از منكر حاكم است سه مقوله بايد مورد توجه قرار بگيرند. يعني نظم در انتقاد، عاملي كه تاكنون در فضاي نقد دانشجويي وجود نداشت و نقد‌ها بيشتر شكل ژورناليستي داشتند، عدالت و تعالي، كه اگر دانشجويان بخواهند در اين مقوله‌ها كار كنند كاركرد راحت‌تري خواهند داشت و عدول از اين سه كليد واژه آينده‌ي خوبي را براي نقد تصوير نخواهد كرد و مشكلات جدي براي فضاي نقد در دانشگاه ايجاد خواهد كرد.
دولت فضاي انتقادي جامعه را نخواهد بست
دبير سياسي انجمن اسلامي دانشجويان دانشگاه علم و صنعت اظهار داشت: با توجه به فضاي پيش آمده، فضاي فعاليت دانشجويان رو به سردي رفته و دانشجويان به سمت تندروي و راديكاليز شدن پيش نمي‌روند و به شكل مصالحه‌آميز حرف‌هايشان را مطرح مي‌كنند.
«گودرزي» در گفت‌وگو با خبرنگار سياسي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) با اشاره به اينكه طرز برخورد مسؤولان به منتقدان بستگي دارد، افزود: در شرايط فعلي تشكل‌هايي مثل تحكيم انسجامي ندارند و فاصله‌ي زيادي بين دانشجويان و آنها وجود دارد، اما اگر تشكل واحدي تشكيل شود در اين صورت نقد موفق‌تر خواهد بود. يا مثلا در صورت تشكيل جبهه‌ي دموكراسي و حقوق بشر و وارد شدن تشكل‌هاي دانشجويي به آن نقد مثمرثمرتر است.
گودرزي با اشاره به اينكه رويكرد انتقادي از سوي تمام تشكل‌هاي دانشجويي اعلام شده است، اضافه كرد: دولت و مسؤولان فعلي فضاي انتقادي جامعه را نمي‌بندند چراكه فضا به اين سمت پيش رفته است و تشكل‌هاي همسو و مبلغ دولت با شعار دولت انتقادپذير از اين دولت حمايت كردند و به نظر مي‌رسد دولت به صورت مصالحه‌آميز در اين مورد برخورد كند.
وي گفت: با توجه به شرايط كشور اگر هم ظرفيت نقدپذيري مسؤولان رشد نكرده باشد، مجبورند اين ظرفيت را از خود نشان دهند.
رشد نقادي و نقدپذيري متناسب نيست
عضو شوراي تبيين مواضع بسيج دانشجويي تهران، تاكيد كرد: رييس‌جمهور بايد با جديت زيادي برنامه‌اي مشخص براي دخيل كردن دانشجويان در امور، تدوين كند.
«محمد راسخ» در گفت‌وگو با خبرنگار سياسي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، اظهار داشت: به نظر مي‌رسد رويكرد انتقادي دانشجويان و نقدپذيري دولت به يك نسبت رشد پيدا نكرده است. خيل جمعيت روشنفكران و دانشجوها نقادانه‌تر نسبت به حكومت نگاه مي‌كنند به ويژه شاخصه‌ي مذهبي جامعه و تشكل‌هاي دانشجويي مذهبي به اين دليل كه خود را تا حد زيادي در حكومت دخيل مي‌دانند و انگيزه‌ي زيادي براي بهبود اوضاع جامعه دارند، با دغدغه و با انگيزه‌ي بيشتري شرايط را دنبال مي‌كنند.
وي افزود: كساني كه در دوره‌ي جديد بر سر كار آمده‌اند، تا حدود زيادي خصوصيت نقدپذيري را دارند اما اين مساله هنوز نتوانسته با رويكرد نقادانه‌اي دانشجويان هماهنگ شود و كانال‌هاي مناسب نقد و انتقادات به دولت به حالت ثابت خود نرسيده و در حالت گذار است.
عضو شوراي تبيين مواضع بسيج دانشجويي تهران، سپس با اشاره به ديدار تعدادي از تشكل‌هاي دانشجويي با رييس جمهور اظهار كرد: در اين ديدار بحث‌هاي كلي و كلان از جنس خوش‌آمدگويي و حرف‌هاي ايده‌آل مطرح شد، در حالي كه انتظار مي‌رفت حرف‌هاي اساسي درباره‌ي جنبش دانشجويي و نقد و انتقادات مطرح شود. دوستان حاضر در جلسه هم چندان راضي نبودند، چرا كه هم احمدي‌نژاد حرف‌هاي كلي زد هم نمايندگان تشكل‌ها.
راسخ در ادامه يكي از فاكتورهاي افزايش نقدپذيري را تعامل بيشتر دولت با مردم دانست و گفت: البته ممكن است بسياري حرف‌ها قابل عمل كردن نباشد و يا با سياست‌هاي كلان دولت در تضاد باشد كه ضرورتي به اجراي آنها نيست. اما بسياري از انتقادات كه در جامعه مطرح مي‌شود تا حد زيادي مي‌تواند در اداره‌ي بهتر كشور به دولت كمك كند. اميدواريم در گزارشي كه قرار است احمدي‌نژاد هر سه ماه يك بار به مردم ارائه كند اولين نتايج اين تعامل دو طرفه بين مردم و مسوولان مشخص شود، مردم به راحتي حرف‌هايشان را به گوش مسوولان برسانند و دولت هم آنها را دخيل كند. هم‌چنين دفتر ارتباطات مردمي احمدي‌نژاد هم بايد نسبت به الان فعال‌تر عمل كنند.
مسوول بسيج دانشجويي دانشگاه اميركبير، واكنشي مناسب دولت به نقد دانشجويان را بر فضاي فعاليت سياسي دانشجويان تاثيرگذار خواند و افزود: دوران خاتمي گروه‌هاي دانشجويي كه وابسته به جناح دوم خرداد بودند با انگيزه و جديت زيادي شروع به نقد حكومت، قواعد كشور و ساختارها و روابط حاكم كردند و ايده‌هاي جديدي مطرح مي‌شد اما متاسفانه به دليل اينكه قسمت زيادي از اين نقد و انتقادات به ثمر ننشست، اين جريان‌هاي دانشجويي كه براي بهبود اوضاع كشور تلاش مي‌كردند، به گروه‌هاي راديكال تبديل شدند كه حتي در برخي مواقع در موضع اپوزيسيون با دولت خاتمي عمل مي‌كردند.
وي اضافه كرد: اگر احمدي‌نژاد مي‌خواهد در كارش موفق باشد چاره‌اي جز دخير و سهيم كردن جريانات دانشجويي و توجه به انتقادات آنان ندارد. تفاوت اين دوره با دوره‌هاي قبل اين است كه شعار باور به جوانان حتي نسبت به دوره‌ي خاتمي پررنگ‌تر بود و حاميان احمدي‌نژاد هم بيشتر قشر جوان مذهبي جامعه بودند. به نظر من احمدي‌نژاد بايد با جديت زيادي برنامه‌اي مشخص براي دخيل كردن دانشجويان تدوين كند، چرا كه دانشجويان جريان‌هاي تحصيل كرده و روشنفكر جامعه هستند و انگيزه و توانايي زيادي براي فعاليت دارند، هم‌چنين مي‌توانند مباحثي مطرح كنند كه براي دولت مفيد فايده باشد.
راسخ در ادامه چند ويژگي ادبيات نقد دانشجويان را اينگونه توصيف كرد: نقد دانشجويان بايد منصفانه، عالمانه، با رعايت ادب و روابط اجتماعي باشد كه خطوط قرمز نظام را هم رعايت كند. هم‌چنين هر نقدي بايد به جاي خود مطرح شود. دانشجويان بايد كانال‌هاي مناسب را براي پيگيري نقد و نظرات خود شناسايي كنند. چرا كه هر اتفاق كه در جامعه از پايين به بالا مي‌افتد نياز به تلاش و پيگيري بسياري دارد.
وي گفت: دانشجويان بايد در ارائه‌ي نقد و انتقادات به نظرات مختلف احترام بگذارند، چرا كه ممكن است هر گروه و تشكل دانشجويي طرز نگاه و تلقي خاص خود را از روابط حاكم بر جامعه و حالت ايده‌آل حكومت داشته باشد.
راسخ تاكيد كرد: دانشجويان بايد در فضاي عالمانه و منطقي با رعايت تمام اصول جامعه‌ي مدني و روابط حاكم بر آنها از تشتت آرا و مطرح شدن نظرات متضاد - كه شايد به راحتي قابل حل است – و التهاب‌آفريني جلوگيري كنند.
انتهاي پيام