دي يكي از ماه هاي مقدس و پر ارج در ايران باستان است. اين واژه در اوستا دشEش (dathush) يا ددو (dadh) و در فارسي جديد ”دي” شده است. به گزارش بخش ايرانشناسي خبرگزاري دانشجويان ايران، ضد تاريكي، روشنايي است. تاريكي نماينده اهريمن و از آثار وجودي اوست. در شب يلدا يا تولد خورشيد جهت رفع اين نحوست ايرانيان آتش مي‌افروختند، هه دور هم جمع شده، ميوه تازه فصل و ميوه‌هاي خشك در سفره كه جنبه ديني و مقدس داشت مي‌نهادند. ميوه‌هاي خشك و تازه و چيزهاي ديگري كه در اين سفره مي‌گذاشتند تمثيلي از اين بود كه بهار و تابستاني پربركت در پيش داشته باشند. تمام شب را در پرتو چراغ و نور آتش سپري مي‌كردند؛ تا اهريمن فرصت دژخويي و تباهي نيابد. مردم روزهاي هشتم، پانزدهم و بيست و سوم هر ماه را نيز دي مي‌گفتند و براي اينكه با هم اشتباه نشود در تلفظ به ترتيب دي باذر، دي بمهر، دي بدين مي‌گفته‌اند. همچنين روز اول دي ماه را خرم‌روز مي ناميدند و به مناسبت برخورد نام و نعمت خداوند جشن مي‌گرفتند. واژه يلدا به معناي تولد و ميان پيروان آيين “‌مهر“ روز تولد خورشيد شكست ناپذير بوده است؛ چون از اين روز به تدريج خورشيد بيشتر در آسمان مي‌پايد و به اعتباري اين روز براي ايرانيان نوروزشان بود. البته اين عيد را 90 روز نيز مي‌گفتند؛ زيرا تا نوروز 90 روز فاصله بوده است. برخي شاعران ايراني نيز در اشعار خود به اين شب اشاره‌اي داشته و برخي نيز رابطه‌اي ميان دو شب يلدا و ميلاد حضرت مسيح تطبيق داده‌اند و از آن جمله معزي مي‌گويد: ايزد دادار، مهر كين تو گويي // از شب قدر آفريد و از شب يلدا زان كه به مهرت بود تقرب مؤمن // زان كه به كينت بود تفاخر ترس و سيف اسفرنگي مي‌گويد: سخنم بلند از سخن تو گشت و شايد // كه درازنامي از نام مسيح يافت يلدا معزي نيز گيتي را شب يلدا مي‌خواند: تو جان لطيفي و جهان جسم كثيف است // تو شمع فروزاني و گيتي شب يلدا سعدي هم گفته است: روز رويش چو برانداخت نقاب از سر زلف // گويي از روز قيامت شب يلدا برخاست برآي اي صبح مشتاقان اگر هنگام روز آمد // كه بگرفت اين شب يلدا ملال از مال و پرونيم نظر به روي تو هر بامداد نوروزيست // شب فراق تو هر گه كه هست يلداييست امروز با گذشت هزاران سال از جشن شب يلداي ايرانيان باستان هنوز در بين مردم مناطق مختلف و در سراسر ايران زمين اين جشن به نام شب چله برگزار مي‌شود، مردم به آن احترام مي‌گذراند و جز جشن‌ها و شاديهاي اصلي سال مي‌باشد. انتهاي پيام