/آشنايي با مفاخر علمي/2/ مهندس عليقلي بياني، يكي از دو پيشكسوت دانش هيدروليك و سدسازي ايران
مهندس بياني در اسفندماه 1331 به حكم نخست وزيري به مديريت عامل بانك تازه تأسيس “ساختمان” منصوب شد. اين بانك كه زير نظر مرحوم دكتر مصدق براي پيشگيري از بحران مسكن ايجاد شده بود، در دورهي ابتدايي فعاليت خود تا پيش از كودتا، منشاء اقدامات بسيار موثري در اين راستا بود. سرمايهي اصلي بانك ساختمان عبارت بود از هفده ميليون متر مربع اراضي موات اطراف تهران كه با برنامهريزي مبتني بر استانداردهاي شهرك سازي و واگذاري اقساطي قطعات آن به قيمت متر مربعي سه تومان به مردم به محلات نارمك، نازيآباد و يوسفآباد تبديل شد. وي با اشاره به توطئهي مالكان آن دوره و اعمال نفوذ برخي مقامات در تصاحب اين زمينها و حمايتهاي مستقيم دكتر مصدق در خنثي كردن اين توطئهها ميگويد: “ واگذاري قطعات برحسب قرعهكشي بود و متصدي اين امر نيز خود مردم بودند. به اين ترتيب پس از پنج ماه و اندي در حدود چهار هزار نفر صاحب زمين شدند كه اكثريت قريب به اتفاق آنها مبادرت به ساخت خانه كرند. در اين اثنا كودتاي 28 مرداد 1332 پيش آمد و اينجانب روانهي زندان شدم و بانك ساختمان به كلي تغيير ماهيت يافت و عدهي معدودي به وسيله همان قطعات زمين و قطعاتي كه از تنگ كردن خيابانها و حذف گردشگاهها و جلو خانها به دست ميآمد به ثروتهاي عظيم رسيدند و در نهايت آن تشكيلات به وزارت مسكن تبديل شد.” مهندس بياني كه قبل و بعد از آن تاريخ مديريت طرحهاي عمراني بزرگي را عهدهدار بوده است، با اشاره به احتياط شديد دكتر مصدق در مسايل مالي، اعتماد تام آن مرحوم در واگذاري كامل اختيارات بانك ساختمان به وي را از افتخارات بزرگ خود دانسته و ميگويد: “پس از كودتا و روي كار آمدن شاهپرستان مقامات وقت كه باور نميكردند در واگذاري اين اراضي وسيع هيچگونه منفعتطلبي شخصي وجود نداشته باشد، هياتي را براي بررسي عملكرد بانك تشكيل دادند ولي هيچ سندي كه نشان دهد قطعهاي از اين زمين به تصرف اينجانب يا وابستگان من درآمده باشد پيدا نكردند.” وي پس از سپري كردن مدت كوتاه زندان خود، به جرم همكاري با دولت ملي، طبق قراردادي با شركت آبياري گلپايگان مديريت فني ساختمان سد “اختخوان” را بر عهده گرفت. بياني كه مدت دو سال و نيم در تكميل اين سد تلاش كرده در مورد مشخصات فني آن ميگويد: “سد اختخوان كه اولين سد مخزني ايران بود با هستهي رسي و با استفاده از سنگ و خاك ساخته شد. ظرفيت اين سد در مرحلهي اول، 28 ميليون متر مكعب، ارتفاع آن از كف رودخانه 51 متر و سطح درياچهي آن 198 هكتار است. با ساخت آن مشكل تامين آب كشاورزي منطقهي گلپايگان كاملا برطرف شد.” مهندس بياني پس از اتمام كار “توپ ريزي” و نصب شيرها و لوله هاي سد مخزني اختخوان، در سال 1335 مسووليت بخش سدسازي سازمان برنامه را بر عهده گرفت و از ديماه سال بعد به رياست نمايندگان ايران در مذاكرات مربوط به بهرهبرداري از آب و انرژي رودخانههاي سرحدي ارس، اترك و تجن با نمايندگان شوروي منصوب شد. در اين ماموريت دو قرارداد براي استفادهي برابر دولتين ايران و شوروي از آب و انرژي هريك از دو رودخانهي ارس و اترك به امضا رسيد. همتاي مهندس بياني در اين مذاكرات پروفسور “باسووسكي” دانشمند صاحبنام شوروي بود كه تاليفات متعددي در فنون تاسيسات آبي داشت. مهندس بياني در سال 1340 مديريت پروژهي سد سفيدرود و تاسيسات جانبي آن را بر عهده گرفت. وي در اين مورد ميگويد: “در آن تاريخ ساختمان بدنهي سد سفيدرود تمام شده بود ولي ساير كارها مانند كارخانهي هيدروالكتريك، شبكهي آبياري به وسعت 248 هزار هكتار و سد انحرافي سنگر و سد انحرافي تاريك و تونل فومن به طول تقريبي 17 كيلومتر، كه در آن تاريخ از جهت طول اولين يا دومين تونل آبرساني جهان بود، هنوز شروع نشده بود. احداث اين تاسيسات به راستي سيماي طبيعي گيلان را دگرگون كرد و منافع بسياري نصيب كشاورزان كرد؛ براي نمونه سال پيش از پايان تونل فومن، كشاورزان فومنات در حدود نود ميليون تومان بابت خشكسالي متضرر شده بودند.” خدمات برجستهي فني و اجرايي مهندس بياني در مديريت سازمان عظيم سفيدرود به حدي چشمگير بود كه ژنرال “دوگل” رييسجمهوري وقت فرانسه در هنگام سفر به ايران سال 1962 نشان عالي دولت فرانسه (فرمان “لژيون دونوور” از درجهي افسري) را به وي اهدا كرد. وي همچنين مدتي معاونت وزارت آب و برق در بخش آب را بر عهده داشت. بياني در دوران تصدي اين مسووليت، كتابچهاي با عنوان "نظراتي دربارهي برنامهريزي آبياري" تاليف كرد كه در همان زمان به زبان انگليسي ترجمه شد و مورد تحسين مهندسان تراز اول سدسازي دنيا از جمله "رالف ام پارسونز" ( از شركتهاي بزرگ مشاورهي مهندسي در آمريكا) قرار گرفت. مهندس بياني پس از سه سال به سازمان برنامه منتقل شد و تا زمان بازنشستگي در سال 1352 به عنوان مشاور در طرحهاي سازمان مشاركت داشت. سوابق آموزشي مهندس بياني علاوه بر فعاليتهاي گستردهي فني و اجرايي قريب 24 سال به عنوان يكي از دو پيشكسوت دانش هيدروليك در كشور در مراكز آموزش عالي مختلف تدريس كرده است. وي در اين مورد ميگويد: “من از حدود سال 1320 تا 1344 به موازات كار اداري در “هنرسراي عالي” آن وقت كه بعدها به دانشگاه “پليتكنيك” تبديل شد، مسووليت آموزش هيدروليك عمومي و توربينها را بر عهده داشتم. بعد از چند سال تدريس گفتم به دليل كار زياد نميتوانم مجلات جديدي كه مباحث مربوط به توربينها را ارايه ميكنند مطالعه كنم، بنابراين به اصرار از تدريس توربينها عذر خواستم.” تاليفات و ترجمههاي فلسفي مهندس بياني از نوجواني به واسطهي علاقهي عميق پدرش به مباحث فرهنگي و فلسفي تحت تعليمات مرحوم سيد حسين موسوي نسل معروف به اديب بجنوردي ـ شاگرد سيد حكيم از شاگردان بلافصل حاج ملاهادي سبزواري ـ و شيخ محمد سنگلجي استاد فقه دانشكدهي حقوق به فراگيري علوم معقول پرداخت. وي در مدت تحصيل در فرانسه نيز با آثار فلسفي اروپا آشنا شد كه تسلط وي بر مباني رياضي او را در درك اين مطالب ياري ميكرد. بياني پس از بازگشت به ايران، فراگيري و پژوهش در مباحث فلسفي را ادامه داد و براي مصون داشتن جوانان از هجوم تفكرات ماركسيستي به تاليف و ترجمهي آثار فلسفي و عرفاني متعدد همت گماشت. “منطق ايمانيان در ماركسيسم”، “منطق عشق عرفاني”، “منطق نيايش”، “زندان انديشه در حديث نفس بهمنيار” و مقالههاي “گفت و گوهاي فلسفي”، “بيان مبادي ماركسيسم”، “دو مصداق از حركت جوهري در فيزيك” (منتشر شده درنشريهي “خردنامهي صدرا” ) از جمله پژوهشيهاي استاد ميباشد. ترجمهي “فيزيك و فلسفه” (سر جيمز)، دو فصل آخر كتاب “رام كردن قدرت” (اثر برتراند راسل)، “پژوهش در نهاد زمان و اثبات اختيار” (هانري برگسن)، “تحول خلاق” (هانري برگسن) و “ماده و ياد” (هانري برگسن) نيز از ديگر آثار ارزشمند ايشان ميباشند. ترجمهي كتاب “فيزيك و فلسفه” ايشان در سال 1346 برندهي جايزهي اول كتاب سال شده است. انتهاي پيام