محمدرضا موحدی، عضو هیات علمی دانشگاه قم در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به عواملی که به زندگی پروین تشخص بخشید، گفت: بیشتر عمر این شاعر در دوران پهلوی بود، بنابراین باید وضعیت فرهنگی جامعه او را از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ بررسی کنیم. در کنار بستر عمومی جامعه، نهاد خانوادگی او هم بسیار موثر است. او پرورش یافته پدرش یوسف اعتصام الملک بود و از کودکی زبان انگلیسی و عربی را آموخت چون پدرش هم مترجم رسمی بود. لذا از ادبیات غرب هم خود به خود مطلع شده بود و از مضمون سازی‌های او کاملاً مشخص است که از ادبیات غرب تاثیر گرفته اگرچه او ریشه در سنت‌های اصیل ایرانی داشته است.

وی ادامه داد: یکی از وجوهی که به شکل‌گیری شخصیت او بسیار کمک کرد تشویق‌های پدرش و شخصیت‌های دیگری همچون ملک الشعرای بهار بود، شرکت در حلقه‌های ادبی که بزرگان در آن شرکت می‌کردند باعث شد شخصیت ادبی او شکل بگیرد. شرایط اجتماعی و فشار اقتصادی بسیاری که از زمان تولد او تا آخر عمر کوتاهش وجود داشت باعث شد در اشعارش از مضمون‌های مردمی، فقر فرهنگی، عدم سواد کافی در میان مردم و بعد فقر اقتصادی بهره بگیرد. بنابراین شرایط اجتماعی و شرایط خانوادگی به ساخت شخصیت بسیار فرهیخته پروین اعتصامی کمک کرد.

این استاد رشته ادبیات بیان کرد: پروین اعتصامی بیشتر قصیده و قطعه و بعد مثنوی سروده است. او سبک منحصر به فردی نداشته است و از شیوه قدما تقلید ‌کرده و از لحاظ مضمون، قالب و حتی انتخاب واژگان کاملا نگاهش به گذشته است. در برخی از قطعات نگاهش به سبک خراسانی است و گاهی به سبک عراقی نظر دارد لذا او را می‌توان یک مقلد صادق و پیروی راستین از سبک گذشته ایرانی دانست.

وی بیان کرد: او صرفاً یک مقلد نیست بلکه با خلاقیت، مضامین اخلاقی و درون مایه‌های سیاسی و اجتماعی به شعرش داده است. آن چیزی که به شعر پروین ویژگی بخشیده سبک او نیست بلکه استفاده از مضامین لطیف و ظریف زنانه است، که توانسته مفاهیم انسانی، مضامین اخلاقی روزگار خودش را جامه امروزی بپوشاند و بیان کند. برای مثال در شعر سبک خراسانی و عراقی حضور مردم بسیار کم است زیرا بیشتر در دربار بودند و خطاب شاعران بیشتر به شاه و شاهزادگان است، اما در شعر پروین با اینکه متأثر از سبک خراسانی و عراقی است اما حضور مردم دیده می‌شود.

وی ادامه داد: علت انتخاب مضامین اخلاقی و اجتماعی از سوی پرورین اعتصامی به دلیل وضعیت زمانه‌ای که در آن می‌زیسته است، او می‌بیند که ظلم و اجحاف و ستم گری در جامعه او رواج دارد و او باید در برابر چنین مفاهیمی مضامین جدیدی بسازد و به این مشکلات پاسخ دهد؛ شاید به راحتی بتوان گفت اگر پروین اعتصامی در جامعه و شرایط دیگری زیست می‌کرد طبیعتا مضامینی دیگری را برای اشعار خود انتخاب می‌کرد.

موحدی اظهار کرد: پروین اعتصامی با شروع انقلاب مشروطیت زاده شد، جامعه ای که در حال پوست اندازی است و در حال خروج از مشکلات نظام بسته استبدادی قاجاری و نزدیک شدن به یک نظام پارلمانی است؛ اما درون مایه آن جامعه و سران قدرت همچنان همان افرادی هستند که در بستر حکومت قاجار زیست کردند، بنابراین عدم توسعه فرهنگی و تبعیض نسبت به زنان جامعه خود را می‌بیند. لذا با استعداد شاعری خود در برابر این حوادث ایستاده و مضامین اخلاقی را در شعر منتقل کرده است.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: او هاضمه جامعه خود را می‌شناسد و بر همین اساس شیوه گفت‌وگو را برای اشعار برگزیده است که از قالب‌های مطلوب او است، زیرا نزدیک به ۷۰ مورد مناظره‌های کوتاه و بلند را در اشعار خود دارد، بنابراین شیوه تمثیل، مناظره و گفت‌وگوی اشیای جاندار و بی جان را در شعر انتخاب کرد تا مخاطبان بویژه عوام جامعه که اکثرا از نعمت سواد بی بهره بودند هم اشعار او را درک کنند.

وی در پاسخ به این سوال که پروین اعتصامی چه تأثیری بر ادبیات معاصر ایران، بویژه بر شاعران زن پس از خود گذاشته است، افزود: متاسفانه تاثیر چندانی بر شاعران زن پس از خود نداشت زیرا فضای فرهنگی و فکری پس از پروین اعتصامی یعنی در دهه‌های ۳۰ تا ۵۰ به نحوی نبود که شیوه او مورد پسند باشد، فضای زن گرایانه به تدریج رشد کرد. بنابراین پروین اعتصامی حتی با انتقادهایی هم مواجه شد.

موحدی ادامه داد: از میان ده‌ها شاعر کلاسیک بویژه شاعران معاصر او شاعری است که تقریبا بدون هیچ نزاع یا ملاحظات سیاسی اشعارش مقبولیت عام و تام پیدا کرده و در کتب درسی قبل و بعد از انقلاب وجود دارد، لذا قطعا نسل‌های ما از اشعار او الهام گرفتند.

وی افزود: امروزه نیز مضامین اشعار پروین اعتصامی به شکل تلطیف شده و حتی مدرن تر می تواند در زبان شاعران ما اعم از زن و مرد بنشیند چراکه ما همچنان به مفاهیم اخلاقی و انتقادی نیاز داریم، اما با رویکرد و پرداختی دیگر به همین دلیل امکان الهام پذیری از اشعار او وجود دارد و جای آن کاملا احساس می‌شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه نفس آثار و خلاقیت‌های پروین اعتصامی در تثبیت جایگاه او کافی بود، گفت: او قدرت آفرینش داشت و اشعار او مورد تایید شاعرانی همچون ملک الشعرای بهار و دهخدا بود، شعر او و تنوع مضامینی اشعارش بهترین گواه آثار او است.

وی بیان کرد: جامعه دوران پروین اعتصامی کاملا مردسالار و حتی می‌توان گفت زن‌ستیز بوده است، پروین برای اینکه نام خود را از رخشنده به پروین تبدیل کند با یکسری پیامدهای منفی مواجه شده و در شعر خود توضیح می‌دهد که پروین یک اسم دخترانه است، این نشان می‌دهد که اسم پروین را در آن دوران برای زن مناسب نمی‌دانستند در چنین جامعه‌ای پروین باید بسیار تلاش می‌کرد که خود را تثبیت کند، اما خوشبختانه قدرت شاعری او و مضامینی که آفرید و حمایت شاعران بزرگ جایگاه او را تثبیت کرد.

موحدی تصریح کرد: پروین اعتصامی با دیوانی که به زبان فارسی هدیه کرده است فقط ۳۵ سال عمر کرد، تصور کنید اگر این مدت دو برابر می‌شد خلاقیت و زایش شعر او دو چندان می‌شد و این امر می‌توانست در تثبیت بیشتر نقش آفرینی زنان در ادبیات موثر تر واقع شود.

وی به تعداد اشعار پروین اعتصامی و مضامینی که از اندیشه‌های او می‌توان استخراج کرد برای نسل امروز پیام‌هایی وجود دارد، عنوان کرد: برخی مضامین تاریخ مصرف دارند، اما ذهن پروین اعتصامی مملو است از فضای فرهنگی و مذهبی که از طریق خانواده به او منتقل شده است، به عنوان مثال در این چند بیت ویژگی یک مسلمان واقعی را بیان می‌کند که برای نسل امروز ما بسیار اهمیت دارد، همچنین منع از دیگرستیزی و خودبرتربینی از دیگر مضامین مهم اشعار پروین اعتصامی برای امروز جامعه ماست.

واعظی پرسید از فرزند خویش:

هیچ میدانی مسلمانی به چیست؟

صدق و بی آزاری و خدمت به خلق

هم عبادت هم کلید زندگیست

گفت:زین معیار اندر شهر ما

یک مسلمان هست

آن هم ارمنیست

انتهای پیام