سفالگری از نخستین صنایع بشر بوده است که هرچند خاستگاه آن به درستی آشکار نیست ولی براساس آخرین یافته‌ها یکی از خاستگاه‌های مهم آن با توجه به کشف تمدن جیرفت، ایران زمین بوده و از هنرهای کهن ایران زمین محسوب می‌شده است.
انسانها در ادوار گذشته و قبل از این که شیشه و پلاستیک رواج پیدا کند برای ذخیره و نگهداری از آب و غذای خود به ساخت ظروف سفالین روی آوردند و تا سالها قبل نیز استفاده از این ظروف در برخی مناطقی رایج بود ولی با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی و تغییر سبک و سیاق زندگی مردم، استفاده از این ظروف کمتر و کمرنگ شد.
البته مردم کویر و مناطقی مانند یزد، گاهاً هنوز هم از ظروف سفالی مانند کوزه برای نگهداری آب استفاده می‌کنند ولی این ظروف دیگر از آن جایگاه ویژه‌ای که در زندگی سنتی ایرانیان داشتند، برخودار نیستند.
ایرانیان قدیم این ظروف سفالی برای نگهداری آب، دوغ، شیر و سایر مایعات استفاده می‌کردند و جنس خاص این ظروف باعث می‌شد که در فصول گرمی مانند تابستان، مردم از نوشیدنی خنک و گوارایی برخودار شوند.
اما از نظر مردم گذشته، کوزه‌ها تنها وسیله‌ای برای نگهداری آب نبودند بلکه به نوعی جذب‌کننده انرژی‌های محیط نیز محسوب می‌شدند و در سنتی قدیمی که معمولاً همزمان با چهارشنبه‌سوری بود، با اعتقاد به این که بلاها و قضاهای بد را در کوزه متراکم کرده‌اند، ضمن شکستن کوزه‌های کهنه، کوزه نو جایگزین آن می‌کردند و معتقد بودند با شکستن کوزه‌های کهن، آن بلاها دفع خواهد شد.
برخی نیز این سنت را بر یک اصل بهداشتی متکی می‌دانند چرا که ظروف سفالی فاقد لعاب هستند و ضمن این که خیلی زود چرکین و آلوده می‌شوند و قابلیت شستن و پاک کردن ندارند، برای دفع ضرر آنها باید آن را شکست و ایرانیان قدیم نیز بر این باور بودند که نباید کوزه را بیش از یک سال در خانه نگه داشت.
البته این آیین قدیمی در شهرهای کشورمان با تفاوت‌هایی جزئی برگزار می‌شده مثلاً مردم یزد با این باور که کوزهای که در طول سال از آن استفاده می‌کردند، تمام خوبی‌ها و بدی‌های آن سال در خود نگه می‌داشته است، در روزهای پایانی سال و در ایام خانه تکانی، کوزه‌های کهنه را در حیاط یا گوشه‌ای از خانه می‌شکستند و کوزهای نو خریداری و جایگزین آن می‌کردند.
برخی خانواده‌ها پس از شکستن کوزه، آب تازه‌ای در کوزه جدید می‌ریختند و با آن، خانه را آب‌پاشی می‌کردند تا فضای زندگی‌شان از هرگونه بدی و نحسی پاک شود و این کار را نمادی از رهایی از خاطرات و مشکلات سال گذشته و ورود به سال جدید با دل و ذهنی پاک می‌دانستند.
بعضی از یزدیها نیز اعتقاد داشتند که ارواح درگذشتگان از آب کوزه‌های خانه می‌نوشند و به همین دلیل نباید اجازه داد که کوزه‌های قدیمی و آلوده، آب آنها را ناسالم کند و از این رو، هنگام تحویل سال، کوزه جدیدی تهیه می‌شد تا ارواح نیز از آب تازه و پاکیزه بنوشند به عبارتی این رسم علاوه بر جنبه نمادین آن، نشانه‌ای از احترام به گذشتگان نیز بود.
هرچند این رسم کهن ریشه‌هایی اقتصادی نیز داشت به طوری که با افزایش تقاضا برای خرید کوزه نو، رونق کار سفالگران در آستانه سال جدید نیز رقم می‌خورد و از کسادی بازار و بیکاری این قشر جلوگیری می‌شد ولی در گذر زمان این سنت قدیمی نیز همانند بسیاری از رسوم با تغییر سبک زندگی‌ها، کمرنگ و کمرنگ‌تر شده و بعضاً به فراموشی سپرده شده است.
امروز ظروف فلزی، پلاستیکی و شیشه‌ای جایگزین کوزه‌های سفالی شده و با توجه به دوام بیشتری که دارند، دیگر کمتر کسی به سراغ استفاده از ظروف سفالی یا تعویض سالانه آنها می‌رود.
علاوه بر این، باورهای قدیمی درباره تأثیر کوزه بر سرنوشت و انرژی‌های خانه نیز به مرور زمان رنگ باخته و دیگر کمتر کسی به این اعتقادات پایبند است ولی با تمام این تغییرات، هنوز هم شکستن کوزه در خاطر برخی از یزدیها کهنسالان باقیست و اگرچه این آیین دیگر مانند گذشته اجرا نمی‌شود، اما مفاهیم و پیام‌هایی که در خود داشته را همچنان در قالب سنت‌های دیگر نوروز مانند خانه‌تکانی و نظافت محیط زندگی برای آغاز سال جدید شاهدیم.
انتهای پیام