کشور در دهه‌های اخیر با چالش‌های جدی در حوزه منابع آبی مواجه است که ناشی از عواملی همچون تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و آلودگی منابع آبی است. این مشکلات نه تنها تأثیرات منفی بر کیفیت و کمیت آب دارند، بلکه تهدیدی برای امنیت غذایی و اکوسیستم‌های آبی به‌شمار می‌روند.
به‌منظور مقابله با این چالش‌ها، نیاز به تغییرات اساسی در الگوهای مصرف آب، استفاده از فناوری‌های نوین در مدیریت منابع آب و توسعه روش‌های کشاورزی پایدار احساس می‌شود. همچنین، توجه به حفاظت از اکوسیستم‌های آبی و تدوین سیاست‌های کارآمد در این زمینه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این راستا، مرتضی کریمی -پژوهشگر منابع آب پژوهشکده محیط زیست جهاددانشگاهی- به بررسی تهدیدات ناشی از تغییرات اقلیمی و آلودگی محیط زیست برای منابع آبی و امنیت غذایی، نقش فناوری‌های نوین در حفاظت از منابع طبیعی و ضرورت اصلاح سیاست‌های موجود در این حوزه می‌پردازد.
مرتضی کریمی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا در خصوص چالش‌های منابع آبی در کشور و راهکارهای حل آن، اظهار کرد: ما در کشور با چالش‌های متعددی در حوزه منابع آبی مواجه هستیم. کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، مدیریت نادرست مصرف و آلودگی منابع آبی از جمله مشکلاتی هستند که به‌شدت امنیت آبی را تهدید می‌کنند. در کنار این موارد، تخریب اکوسیستم‌های آبی نظیر تالاب‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها نیز نگرانی جدی ایجاد کرده است، چرا که این زیست‌بوم‌ها نقش مهمی در حفظ تعادل هیدرولوژیکی، تصفیه طبیعی آب و پشتیبانی از تنوع زیستی دارند.
وی با بیان اینکه متأسفانه در دهه‌های اخیر روند بهره‌برداری از منابع آب تجدیدپذیر کشور فراتر از ظرفیت بوده که نتیجه آن کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی و خشک‌شدن بسیاری از رودخانه‌ها و تالاب‌هاست، افزود: راهکارهایی که می‌توان برای این چالش‌ها پیشنهاد کرد، شامل تغییر در الگوی مصرف آب، توسعه روش‌های نوین آبیاری در بخش کشاورزی، مدیریت یکپارچه منابع آب، بهره‌گیری از فناوری‌های جدید در تصفیه و بازچرخانی آب و همچنین اعمال سیاست‌های کنترلی سختگیرانه برای جلوگیری از برداشت غیرمجاز از منابع آبی است. علاوه بر این، فرهنگ‌سازی در جامعه و افزایش آگاهی عمومی در مورد اهمیت مصرف بهینه آب نیز نقش کلیدی در حل این بحران دارد. همچنین برنامه‌ریزی برای احیاء اکوسیستم‌های آبی، جلوگیری از ورود آلاینده‌ها و حفظ تعادل اکولوژیکی این زیست‌بوم‌ها از جمله اقداماتی است که باید در دستور کار قرار گیرد.
پژوهشگر منابع آب پژوهشکده محیط زیست جهاددانشگاهی در پاسخ به این سوال که تغییرات اقلیمی و آلودگی محیط زیست چه تهدیداتی برای امنیت غذایی و منابع آبی ایجاد می‌کنند، گفت: تغییرات اقلیمی تهدیدی جدی برای منابع آبی و امنیت غذایی کشور محسوب می‌شوند. افزایش دمای کره زمین، کاهش میزان بارندگی و افزایش شدت خشکسالی‌ها، به‌طور مستقیم منابع آب سطحی و زیرزمینی را تحت تأثیر قرار داده و بهره‌وری کشاورزی را کاهش داده است. در کنار این موضوع، آلودگی آب ناشی از ورود پساب‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی، کیفیت منابع آبی را به خطر انداخته و موجب افزایش هزینه‌های تصفیه و محدودیت در دسترسی به آب سالم شده است.
وی ادامه داد: این تغییرات نه‌تنها تأمین آب را برای مصارف انسانی دشوار می‌کند، بلکه اکوسیستم‌های آبی را نیز در معرض خطر قرار داده است. برای مقابله با این تهدیدات، لازم است سیاست‌های کلان کشور به سمت توسعه فناوری‌های نوین در پایش منابع آب، تصفیه و بازچرخانی آب و همچنین توسعه کشت‌های مقاوم به خشکی و کم‌آب‌بر سوق پیدا کند. همچنین، باید اقداماتی جدی برای احیاء تالاب‌ها و جلوگیری از تخریب اکوسیستم‌های آبی انجام شود، زیرا این زیست‌بوم‌ها در مقابله با اثرات تغییرات اقلیمی نقش مهمی ایفا می‌کنند. به طور کلی مدیریت منابع آبی با در نظر گرفتن تغییرات اقلیمی نیازمند برنامه‌ریزی منسجم و جامع است.
کریمی در خصوص نقش فناوری‌های نوین در حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست تصریح کرد: فناوری‌های نوین می‌توانند تحولی اساسی در مدیریت و حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست ایجاد کنند. به‌عنوان نمونه، استفاده از هوش مصنوعی و داده‌های ماهواره‌ای در پایش منابع آب، می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های بهینه‌تر در حوزه مدیریت منابع آبی کمک کند. اینترنت اشیا نیز این امکان را فراهم کرده که در بخش‌های کشاورزی و صنعتی، مصرف آب به شکل هوشمند مدیریت شود. همچنین، فناوری‌های نوین تصفیه آب و بازچرخانی پساب، می‌توانند نقش مهمی در کاهش فشار بر منابع آب شیرین داشته باشند. ما در پژوهشکده محیط زیست تأکید داریم که سرمایه‌گذاری در این فناوری‌ها و بومی‌سازی آن‌ها می‌تواند نه‌تنها در حفظ منابع طبیعی مؤثر باشد، بلکه به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های اقتصادی در بخش‌های مختلف نیز کمک کند.
وی با بیان اینکه با توجه به وضعیت کنونی منابع آبی کشور، می‌توان گفت که سیاست‌های موجود نیاز به بازنگری جدی دارند، تاکید کرد: اگرچه طی سال‌های اخیر اقداماتی در زمینه مدیریت منابع آب انجام شده، اما این اقدامات عمدتاً ناکافی بوده و در برخی موارد نیز به دلیل نبود نظارت و اجرای صحیح، نتایج مطلوبی به همراه نداشته است. ما نیازمند تدوین سیاست‌های جدید و کارآمدتری هستیم که بر مبنای اصول توسعه پایدار و در نظر گرفتن تغییرات اقلیمی تدوین شوند. همچنین، نظارت بر اجرای قوانین و تخصیص منابع مالی کافی برای طرح‌های حفاظت از منابع آب باید به‌عنوان یک اولویت اساسی در دستور کار قرار گیرد.
پژوهشگر پژوهشکده محیط زیست جهاددانشگاهی در پاسخ به این سوال که در برابر کمبود منابع آبی و کاهش زمین‌های قابل کشت، چگونه می‌توان امنیت غذایی را تضمین کرد، افزود: با توجه به کاهش منابع آبی و محدودیت‌های مربوط به زمین‌های کشاورزی، یکی از مهم‌ترین راهکارها تغییر الگوی کشت و حرکت به سمت کشاورزی پایدار است. باید به سمت تولید محصولاتی برویم که نیاز آبی کمتری و در عین حال بازدهی بالایی دارند.
وی ادامه داد: توسعه گلخانه‌ها، استفاده از سیستم‌های آبیاری هوشمند و افزایش بهره‌وری مصرف آب در بخش کشاورزی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد. همچنین، گسترش روش‌های نوین کشاورزی مانند کشت هیدروپونیک (بدون خاک) و بیوتکنولوژی در بهبود بذرهای مقاوم به خشکی می‌تواند به کاهش وابستگی به منابع آب کمک کند. یکی دیگر از راهکارهای مهم، اصلاح زنجیره تأمین و کاهش ضایعات غذایی است، چرا که بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزی به دلیل ضعف در نگهداری و توزیع، از بین می‌رود.
کریمی در خصوص اقدامات لازم جهت کاهش اثرات سوء تغییرات اقلیمی بر منابع آبی و امنیت غذایی، گفت: تغییرات اقلیمی یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که به‌طور مستقیم بر امنیت غذایی تأثیر می‌گذارد. افزایش دمای زمین، تغییر الگوی بارش و رخداد وقایع حدی مانند سیل و خشکسالی، باعث کاهش تولید محصولات کشاورزی و افزایش قیمت مواد غذایی می‌شود. برای کاهش اثرات این پدیده، باید برنامه‌ریزی جامعی برای مدیریت منابع آبی داشته باشیم.
وی تأکید کرد: توسعه فناوری‌های استحصال آب باران و ذخیره‌سازی آب و استفاده از منابع جایگزین مانند آب‌های نامتعارف (آب‌شیرین‌کن‌ها و پساب‌های تصفیه‌شده) می‌تواند بخشی از این مشکل را حل کند. از طرفی دیگر توسعه سامانه‌های پایش و هشدار سیل به منظور کاهش خسارات ناشی از وقوع آن تأثیر بسزایی در حفظ امنیت غذایی خواهد داشت. همچنین، تحقیق و توسعه در زمینه بذرهای مقاوم به خشکی و تغییر الگوی کشت متناسب با شرایط جدید، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند اثرات منفی تغییرات اقلیمی را کاهش دهد.
پژوهشگر پژوهشکده محیط زیست جهاددانشگاهی در پایان گفت: در مجموع ما باید از نگاه سنتی و بخشی‌نگر در مدیریت منابع آب و کشاورزی فاصله بگیریم و با اتخاذ رویکرد مدیریت یکپارچه منابع آب، همراه با بهره‌گیری از دانش روز و فناوری‌های نوین، مسیر جدیدی را برای حفظ منابع آبی و تأمین امنیت غذایی کشور ترسیم کنیم.
انتهای پیام