بافت‌های ناکارآمد و فرسوده یکی از چالش‌های جدی در بسیاری از شهرهای جهان، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، به شمار می‌روند. این بافت‌ها شامل مناطق مسکونی، تجاری یا صنعتی هستند که به‌دلایل مختلف از جمله عمر طولانی، نبود زیرساخت‌های مناسب، رعایت نشدن استانداردهای معماری و شهری و فقدان خدمات عمومی کافی، به حالت فرسوده درآمده‌اند.
ساختارهای ناپایدار از تشکلات بسیاری از بافت‌های فرسوده است؛ بسیاری از ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها در این بافت‌ها به‌دلیل قدمت زیاد، ایمنی کافی را ندارند. خطراتی چون ریزش ساختمان‌ها، وقوع آتش‌سوزی یا آسیب‌های طبیعی مانند زلزله در این مناطق بیشتر است.
نبود خدمات زیرساختی مناسب نیز از دیگر مشکلات است، به طوری که بسیاری از این بافت‌ها از نظر تأمین آب، برق، گاز، فاضلاب و دیگر خدمات شهری با مشکلات جدی روبه‌رو هستند. این کمبودها نه تنها کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد، بلکه ممکن است به مشکلات بهداشتی نیز منجر شود.
محدودیت‌های اقتصادی و اجتماعی نیز از دیگر چالش‌های این بافت‌ها است به طوری که بافت‌های فرسوده معمولاً در مناطق حاشیه‌ای و کم‌درآمد شهری قرار دارند. این مناطق به دلیل شرایط اقتصادی ضعیف، اغلب با مشکلات اجتماعی مانند بیکاری، جرم و اعتیاد روبه‌رو هستند.
دسترسی نداشتن به فضاهای عمومی و امکانات رفاهی نیز از دیگر مشکلات دامن‌گیر این بافت‌هاست زیرا بسیاری از این مناطق فاقد فضاهای سبز، پارک‌ها، مراکز آموزشی و بهداشتی هستند که این امر بر کیفیت زندگی و رفاه ساکنان تأثیر می‌گذارد.
راهکارهای مقابله با بافت‌های فرسوده
بازسازی و نوسازی یکی از راه‌های اصلی برای بهبود بافت‌های فرسوده، بازسازی ساختمان‌ها و به‌روز کردن زیرساخت‌ها است. این امر نیازمند سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق است تا ضمن حفظ هویت تاریخی مناطق، امکانات جدیدی به آنها افزوده شود.
توسعه زیرساخت‌ها و خدمات عمومی مانند تقویت سیستم‌های فاضلاب، آب‌رسانی، برق‌رسانی و ایجاد فضاهای سبز و عمومی می‌تواند به‌طور چشم‌گیری کیفیت زندگی ساکنان این مناطق را بهبود بخشد.
تشویق به مهاجرت معکوس نیز یکی از راهکارهاست زیرا در برخی موارد، ممکن است بافت‌های فرسوده به‌دلیل کمبود امکانات، مردم را به سمت حاشیه‌نشینی در مناطق دیگر بکشاند. بنابراین، باید شرایط اقتصادی و اجتماعی این مناطق به‌گونه‌ای بهبود یابد که ساکنان به زندگی در آنها رغبت پیدا کنند.
حمایت از کسب‌وکارهای محلی نیز از دیگر راهکارها برای حل مشکلات این مناطق است از آنجا که بسیاری از بافت‌های فرسوده شامل محله‌های تجاری و صنعتی هستند، حمایت از کسب‌وکارهای محلی و تسهیل در دسترسی به منابع مالی می‌تواند به احیای اقتصادی این مناطق کمک کند.
چالش‌های بافت فرسوده و ناکارآمد و مشکلاتی که می‌توانند ایجاد کنند
بافت‌های فرسوده و ناکارآمد در بسیاری از شهرها و کشورهای در حال توسعه به‌عنوان یک بحران جدی شناخته می‌شوند که نه تنها کیفیت زندگی ساکنان این مناطق را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بلکه به مشکلات اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی گسترده‌ای منجر می‌شوند. به طوری که یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در بافت‌های فرسوده، ساختارهای ناپایدار و تطابق نداشتن ساختمان‌ها با استانداردهای ایمنی است. بسیاری از ساختمان‌ها در این مناطق به‌دلیل فرسودگی، مصالح بی‌کیفیت یا طراحی نادرست، آسیب‌پذیرند و در برابر بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل یا آتش‌سوزی مقاومتی ندارند. این امر می‌تواند خطرات جدی برای ساکنان و حتی افرادی که در اطراف این مناطق زندگی می‌کنند، به‌وجود آورد.
کمبود خدمات زیربنایی نیز از دیگر چالش‌های بافت فرسوده است به طوری که در بسیاری از بافت‌های فرسوده، زیرساخت‌های ضروری مانند سیستم‌های فاضلاب، شبکه برق، آب‌رسانی و گازرسانی به‌درستی وجود ندارند یا بسیار قدیمی و ناکارآمد هستند. این کمبودها نه تنها بر سلامت و رفاه ساکنان تأثیر می‌گذارد، بلکه ممکن است باعث بروز مشکلات بهداشتی مانند شیوع بیماری‌ها و آلودگی‌های محیطی شود.
نقص در فضاهای عمومی و خدمات اجتماعی نیز از دیگر مشکلات این قبیل بافت‌ها است؛ به طوری که در بافت‌های فرسوده معمولاً دسترسی به فضاهای عمومی مانند پارک‌ها، مدارس، مراکز درمانی و سایر امکانات رفاهی محدود است. این کمبودها می‌تواند باعث کاهش کیفیت زندگی افراد، بخصوص کودکان و سالمندان، شود و در برخی موارد، مشکلات اجتماعی و روانی نیز به‌وجود آورد.
یکی از مشکلات مهم دیگر، تمرکز افراد کم‌درآمد و گروه‌های آسیب‌پذیر در بافت‌های فرسوده است. این افراد اغلب به‌دلیل نداشتن توان مالی قادر به مهاجرت به مناطق دیگر یا بهبود وضعیت خود نیستند. این امر موجب می‌شود که محله‌ها به مکان‌هایی با محرومیت اجتماعی و اقتصادی تبدیل شوند. در نتیجه، نرخ بیکاری، جرم و اعتیاد در این مناطق افزایش می‌یابد.
بافت‌های فرسوده اغلب در مناطق مرکزی و قدیمی‌تر شهرها قرار دارند که به دلیل رشد بی‌رویه و بی‌ضابطه، ترافیک و حمل‌ونقل عمومی در این مناطق به مشکل تبدیل شده است. نبود فضای کافی برای پارکینگ، شبکه‌های ضعیف حمل‌ونقل عمومی و ازدحام بیش از حد می‌تواند باعث بروز مشکلات شدید ترافیکی و حمل و نقل شود.
تأمین نشدن منابع مالی؛ مشکل مهم و اساسی در همین رابطه نوسازی بافت فرسوده
در همین رابطه رئیس اداره برنامه‌ریزی مسکن و بازآفرینی اداره‌کل راه و شهرسازی استان زنجان، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، به ضرورت نوسازی بافت فرسوده در استان تاکید کرده و عنوان می‌کند: متاسفانه تأمین نشدن اعتبار برای تخصیص تسهیلات به متقاضیان نوسازی بافت فرسوده در استان وجود دارد.
بهزاد کردلو بیان می‌کند: با وجود بخشنامه‌های صادره در خصوص حمایت از نوسازی بافت فرسوده، متاسفانه تامین نشدن اعتبار تسهیلات کم‌بهره به مالکان بافت فرسوده موجب کندی نوسازی در بافت مذکور شده است.
وی تأکید می‌کند: طی سه سال اخیر بیش از ۲۳۹۸ واحد مسکونی در استان زنجان برای دریافت تسهیلات در محلات بافت فرسوده ثبت‌نام شده که متأسفانه فقط برای کمتر از ۱۰۰۰ واحد تسهیلات نوسازی تخصیص یافته است.
بازآفرینی شهری کلید حل مشکلات بافت فرسوده و ناکارآمد
بازآفرینی شهری به مجموعه‌ای از اقدامات و فرایندهایی اطلاق می‌شود که هدف آنها بهبود شرایط فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی در مناطق شهری است. این فرآیند شامل بازسازی و نوسازی ساختمان‌ها، بهبود زیرساخت‌ها، احیای فضاهای عمومی، ارتقاء کیفیت خدمات شهری و ایجاد فرصت‌های اقتصادی است. بازآفرینی شهری می‌تواند در هر نوع بافتی از مناطق قدیمی و فرسوده تا محله‌های حاشیه‌ای شهری پیاده‌سازی شود.
بازآفرینی شهری یکی از راهکارهای مؤثر در جهت بهبود کیفیت زندگی در شهرها و تحقق توسعه پایدار است. با توجه به روند رو به رشد شهرنشینی و افزایش جمعیت در مناطق شهری، بسیاری از شهرها با مشکلاتی همچون فرسودگی بافت‌های شهری، کمبود زیرساخت‌های مناسب و افزایش فقر شهری مواجه هستند. بازآفرینی شهری به‌عنوان یک رویکرد جامع، سعی دارد با نوسازی و بهسازی مناطق شهری، این مشکلات را برطرف کرده و به توسعه متوازن و پایدار دست یابد.
دلایل اهمیت بازآفرینی شهری
بازآفرینی شهری می‌تواند به‌طور مستقیم کیفیت زندگی ساکنان را افزایش دهد. با نوسازی ساختمان‌ها، بهبود فضاهای عمومی و تأمین خدمات مناسب، محیط زندگی برای افراد سالم‌تر و راحت‌تر می‌شود. این امر موجب ارتقاء رفاه اجتماعی و بهبود شرایط بهداشتی، آموزشی و تفریحی در شهر می‌شود.
افزایش کارایی زیرساخت‌ها و خدمات شهری نیز از دیگر ثمرات بازآفرینی شهری است؛ به طوری که بسیاری از بافت‌های فرسوده شهری از نظر زیرساخت‌ها مانند سیستم فاضلاب، تأمین آب، برق و گاز، شبکه حمل و نقل و دیگر خدمات عمومی با مشکلات جدی روبه‌رو هستند و بازآفرینی شهری با بهبود این زیرساخت‌ها باعث افزایش کارآیی و بهره‌وری سیستم‌های شهری می‌شود.
کاهش بحران‌های اجتماعی و اقتصادی نیز از دیگر ثمرات بازآفرینی شهری است؛ به طوری که بسیاری از مناطق با بافت فرسوده، با مشکلات اجتماعی نظیر بیکاری، فقر و افزایش جرم روبه‌رو هستند. بازآفرینی شهری می‌تواند با ایجاد فضاهای عمومی مناسب، تأسیس مراکز تجاری و اشتغال‌زایی، از طریق جذب سرمایه‌گذاران، شرایط اقتصادی این مناطق را بهبود بخشد و زمینه کاهش مشکلات اجتماعی را فراهم آورد.
بازآفرینی شهری همچنین می‌تواند فرصتی باشد برای احیای هویت تاریخی و فرهنگی مناطق شهری باشد. بازسازی ساختمان‌ها و فضاهای عمومی به‌گونه‌ای که با تاریخ و فرهنگ منطقه هم‌خوانی داشته باشد، می‌تواند به تقویت احساس تعلق ساکنان به محله و شهر خود کمک کند.
رئیس اداره بازافرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان زنجان نیز در این رابطه به خبرنگار ایسنا می‌گوید: براساس سرشماری سال ۹۵ حدود ۹۸ هزار و ۵۰۰ نفر در محلات هدف بافت فرسوده و تاریخی زنجان و ۷۲ هزار و ۵۰۰ نفر هم در سکونتگاهها زندگی می‌کنند.
علی عباسی با بیان اینکه ۲۸ پروژه در محلات هدف بازآفرینی شهری در (سکونت‌گاه‌های غیررسمی و بافت فرسوده) در چهار شهر هدف در دست اجرا است، می‌افزاید: پروژه‌های بازآفرینی که توسط این اداره کل اجرا شده در بخش بهداشت و درمان، فرهنگی و ورزشی، تفریحی، مرمت و بازسازی و بهسازی معابر بوده است.
چالش‌های پیش‌رو در بازآفرینی شهری
با وجود تمام مزایای بازآفرینی شهری، این فرایند چالش‌هایی نیز به همراه دارد که از جمله آنها می‌توان به مشکلات مالی و سرمایه‌گذاری، مقاومت در برابر تغییر برخی از ساکنان مناطق فرسوده و تأثیرات اجتماعی و فرهنگی فرایند بازآفرینی اشاره کرد.
بازآفرینی شهری از آنجا که به بهبود شرایط زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی شهرها کمک می‌کند، می‌تواند به‌عنوان یک استراتژی کلیدی در تحقق توسعه پایدار مطرح باشد. با اجرای صحیح و جامع این فرآیند، می‌توان به ساخت شهری مقاوم، زیبا و کارآمد دست یافت. از این رو، برنامه‌ریزی دقیق، هم‌افزایی نهادهای مختلف و توجه به نیازهای اجتماعی و اقتصادی شهروندان، از عوامل اساسی موفقیت در بازآفرینی شهری به شمار می‌رود.
در همین رابطه مدیرکل راه و شهرسازی استان زنجان، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان اینکه توجه به نوسازی محلات هدف بازآفرینی باید ویژه مورد توجه قرار گیرد، می‌گوید: استان زنجان حدود ۱۲۰۰ هکتار بافت هدف بازآفرینی شهری اعم از (بافت فرسوده، تاریخی و سکونت‌گاه) دارد.
جعفر قزوینیان با بیان اینکه شهر زنجان با ۷۵۰ هکتار بیشترین وسعت محلات هدف بازآفرینی در استان را دارد، ادامه می‌دهد: براساس سرشماری سال ۹۵ حدود ۹۸ هزار و ۵۰۰ نفر در محلات هدف بافت فرسوده و تاریخی و ۷۲ هزار و ۵۰۰ نفر هم در سکونتگاهها زندگی می‌کنند.
وی با یادآوری اینکه با بیان اینکه ستاد بازآفرینی شهری در استان زنجان تشکیل شده است، افزود: این ستاد اهدافی مانند احیا، بهسازی، نوسازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری را در دستور کار دارد.
قزوینیان با تاکید بر اینکه تا به امروز چهار شهر ابهر، خرم‌دره، زنجان و قیدار به عنوان هدف بازآفرینی شهری تثبیت شده است، اضافه می‌کند: ارتقای حقوق شهروندی، کیفیت زندگی، بازیابی هویت شهری، اعمال حکمرانی محلی، تحقق مدیریت یکپارچه، هم‌افزایی اقدامات و ایجاد وحدت رویه و مشارکت عوامل مرتبط در سطح استانی، منطقه‌ای و محلی در فرآیند پایدار محدوده‌ها و محله‌ها و استفاده از ظرفیت سازمان‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی و پتانسیل‌های مردمی برای بهسازی و توانمندسازی از اهداف ستاد بازآفرینی است.
او با بیان اینکه شهرداران در استان همت مضاعفی نسبت به موضوع بازآفرینی شهری داشته باشند و بسته‌های تشویقی ۱۹ گانه تدوین شده را به خوبی به مردم اطلاع‌رسانی کنند، می‌افزاید: بسته‌های تشویقی ۱۹ گانه ابلاغی است که از سال ۱۴۰۱ و در راستای افزایش ترغیب مردم برای نوسازی بافت‌های فرسوده ابلاغ شده است.
به عنوان سخن پایانی باید گفت که بافت‌های ناکارآمد و فرسوده نیازمند توجه ویژه و برنامه‌ریزی منسجم برای بازسازی و نوسازی هستند. این امر علاوه بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان، به توسعه پایدار و کاهش مشکلات اجتماعی و اقتصادی کمک خواهد کرد. با توجه به اهمیت این موضوع، توجه به پروژه‌های بازسازی بافت‌های فرسوده به یکی از اولویت‌های کلیدی در برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده است.
انتهای پیام