او ادامه داد: گفتگوهای من با سه خوشنویس برجسته اندونزیایی نشان داد که اینها، به دفعات به ایران سفر کرده‌اند و با اشتیاق و کنجکاوی، منتظر برپایی نمایشگاه‌های بعدی هستند. از این رو، باید تعامل خوشنویسان دو کشور را، بر پایه کارگاه‌ها و نمایشگاه‌های خوشنویسی، به صورت منظم و برنامه‌ریزی شده دنبال کرد و اجازه نداد این ارتباط، صرفاً اتفاقی باشد.

کاوه تیموری که علاوه بر خوشنویسی و تعلیم، در حوزه خط‌پژوهی نیز فعال است و مقالات و کتاب هایی در قلمرو خوشنویسی به انتشار رسانده است، درخصوص موقعیت هنرمندان و خوشنویسان در اندونزی و راه های تعامل با هنرمندان ایرانی گفت‌وگویی با ایسنا انجام داده است که در ادامه می‌خوانید.

این هنرمند خوشنویس در پاسخ به این سوال که چه احساسی نسبت به استقبال و توجه هنرمندان و مقامات اندونزی از آثار خوشنویسی ایرانی دارید و هنرمندان ایرانی چه تأثیری بر روابط فرهنگی دو کشور می‌گذارند؟ خاطرنشان کرد: در هفتاد سال گذشته، رسم‌ خط در اندونزی با استفاده از حروف و الفبای فارسی و عربی بوده و آثار مکتوب و سنگ‌ قبرها نیز این موضوع را تأیید می‌کنند. بر این اساس، و با توجه به اصلِ عدمِ تضاد با ریشه‌ها، می‌توان به سنت دیرپای خوشنویسی در اندونزی پی برد. با این حال، با توجه به استفاده از الفبای انگلیسی در زبان مالایی، این سنت، تا حدودی، از مسیر اصلی خود منحرف شده یا کاملاً از آن فاصله گرفته است. تجربیات جهانی نشان می‌دهد که سنت‌ها و مولفه‌های فرهنگی، هویت‌ساز هستند و می‌توانند دوباره احیا شوند. نمونه‌ای از این بازگشت به ریشه‌ها، بازگشت به خط نیاکان در تاجیکستان است. در اندونزی، مراکز خوشنویسی همچنان با آموزش، نمایشگاه‌ها و تولید آثار هنری پویا و زنده، فعالیت می‌کنند. حتی امروزه، هنرمندان نقاش، به عنوان خطاط نیز در مراکز عمده خوشنویسی اندونزی فعال هستند. تعامل مستقیم بین خوشنویسان ایرانی و اندونزیایی، و تبادل تجربیات و مهارت‌های فنی، به طور قطع، به رشد و بالندگی خوشنویسی در هر دو کشور کمک خواهد کرد. 

در هفتاد سال گذشته، رسم‌ خط در اندونزی با استفاده از حروف و الفبای فارسی و عربی بوده و آثار مکتوب و سنگ‌ قبرها نیز این موضوع را تأیید می‌کنند. بر این اساس، و با توجه به اصلِ عدمِ تضاد با ریشه‌ها، می‌توان به سنت دیرپای خوشنویسی در اندونزی پی بردتیموری ادامه داد: استادان خوشنویسی ایرانی، به‌ ویژه در خط نستعلیق، نقش کلیدی در انتقال تجربیات خود ایفا خواهند کرد. استقبال از نمایشگاه آثار خوشنویسی در اندونزی، حتی از سوی مقامات ارشد این کشور، بسیار چشمگیر بود. نصرالدین ـ وزیر دین و امور قرآنی اندونزی ـ با دقت و وسواس آثار نمایشگاه را مورد توجه قرار داده و از آن‌ها تحسین و تشویق کرده‌اند. هنر خوشنویسی، به واسطه مشترکات دینی، به‌ویژه در محور قرآن، در ارتقای روابط فرهنگی ایران و اندونزی، نقشی مؤثر و سازنده خواهد داشت. با خوشنویسی، می‌توان ارتباط و گفتگوی دو جانبه‌ای با خوشنویسان اندونزیایی برقرار کرد. گفتگوهای من با سه خوشنویس برجسته اندونزیایی نشان داد که اینها، به دفعات به ایران سفر کرده‌اند و با اشتیاق و کنجکاوی، منتظر برپایی نمایشگاه‌های بعدی هستند. از این رو، باید تعامل خوشنویسان دو کشور را، بر پایه کارگاه‌ها و نمایشگاه‌های خوشنویسی، به صورت منظم و برنامه‌ریزی شده دنبال کرد و اجازه نداد این ارتباط، صرفاً اتفاقی باشد. تجربیات کارگاه‌های من، نشان داد که خوشنویسان اندونزیایی، از نکات ابهام‌برانگیز، آگاهی یافته و انگیزه جدیدی برای نگاهی نو به خوشنویسی پیدا کرده‌اند. این تعاملات باید حداقل هر فصل یک بار، بین خوشنویسان دو کشور صورت گیرد تا نتایج مفید و موثری حاصل شود. انتقال فرهنگ نستعلیق ایرانی به کشورهای جنوب شرقی آسیا، از جمله اندونزی، با جمعیت بیش از ۲۶۵ میلیون مسلمان، و با توجه به مشترکات دینی حول محور قرآن، بسیار حائز اهمیت است. همچنین، می‌توانیم در شیوه نگارش خوشنویسان اندونزی، با ارائه پیشنهادات فنی و هنری، به افزایش لطافت و زیبایی آثارشان در خط نستعلیق، کمک کنیم.

این استاد خوشنویسی در پاسخ به این سوال که در کارگاه آموزشی شما با عنوان «شیوه‌ها و شگردهای زیباشناختی در خط نستعلیق»، با چه چالش‌ها و سوالاتی از سوی شرکت‌کنندگان اندونزیایی مواجه شدید و چگونه به آن‌ها پاسخ دادید؟ گفت: در نخستین مرحله از کارگاه خوشنویسی، که با حضور خوشنویسان برجسته اندونزیایی و هنرجویان برگزار شد، مبانی خط نستعلیق مورد بررسی قرار گرفت. با ارائه تصاویر متعدد از زیبایی‌های خط نستعلیق و اصول زیباشناختی آن، به  تفاوت‌های بین خط نستعلیق و خطوط فارسی پرداخته شد. این تفکیک‌ها، ابهامات موجود در ذهن خوشنویسان زبده اندونزی را برطرف کرد. با توجه به فقدان زمینه مناسب برای خط نستعلیق در اندونزی، این کارگاه، گویی، با سرزمینی بکر و ذهن‌های آماده روبرو بوده است. هنرجویان با اشتیاق، نمونه‌های عملی ارائه شده را الگوبرداری کرده و پتانسیل بالای این زمینه را برای رشد و پیشرفت این هنر نشان دادند. طرح مصرعی با مضمون «اندونزی، سرزمین زیبای من» با قلم‌های آماده، توسط شرکت‌کنندگان به زیبایی نوشته شد. این امر نویدبخش استعدادهای نهفته در این کارگاه بوده و امکان آموزش و پرورش پیام‌آوران خط نستعلیق در دوره‌های شش‌ماهه را فراهم می‌کند. استفاده از کتاب‌ها و منابع مجازی، می‌تواند به گسترش این نهضت آموزشی کمک کند. در این کارگاه، استادان، که بیشتر به خطوط ثلث، نسخ و خطاطی (نقاشی خط) گرایش داشتند، از خط نستعلیق نیز آگاهی داشتند. با این وجود، ضرورت ایجاد پرونده‌ای مستقل برای خط نستعلیق در مراکز خوشنویسی اندونزی، به منظور رشد هم‌تراز با دیگر خطوط، مورد تأکید قرار گرفت. در مجموع، کارگاه، موجب تعامل دوطرفه و رشد و بالندگی هنرجویان شد. همچنین،  آموزش خط تحریری ساده‌شده نستعلیق به عنوان گامی پیشرو، برای جلوگیری از دشواری‌های خط پیچیده نستعلیق، پیشنهاد شد. شناخت خط نستعلیق ایرانی توسط هنرجویان اندونزیایی با ۲۸۵ میلیون جمعیت، گامی بزرگ به شمار می‌آید و زمینه را برای توسعه بیشتر این هنر در آینده فراهم می‌کند.

تیموری در پاسخ به این سوال که شما در سخنرانی خود به موضوع پویایی و نوآوری در خوشنویسی معاصر ایران پرداخته‌اید. چگونه می‌توانید این نوآوری‌ها را در آثار خوشنویسان اندونزیایی تسری دهید و آیا برنامه‌ای برای همکاری‌های بیشتر دارید؟ یادآور شد: در سخنرانی اخیر خود در جمع خوشنویسان اندونزی، به بررسی نوآوری‌ها و پویایی‌های خوشنویسی ایرانی پرداختم. خوشنویسی ایرانی، به ویژه در شیوه نستعلیق، در سطح بین‌المللی از اعتبار و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به‌راستی، این هنر در کشور عزیزمان ایران به‌طور خاص و منحصر به فرد توسعه یافته است. طرح و معرفی خوشنویسی ایرانی در چنین سطحی در کشوری مانند اندونزی، نیازمند برنامه‌ریزی منسجم و مدون است. 

هنر خوشنویسی، به واسطه مشترکات دینی، به‌ویژه در محور قرآن، در ارتقای روابط فرهنگی ایران و اندونزی، نقشی مؤثر و سازنده خواهد داشت. با خوشنویسی، می‌توان ارتباط و گفتگوی دوجانبه‌ای با خوشنویسان اندونزیایی برقرار کرداو بر این باور است: اجرای کارگاه‌های آموزشی خوشنویسی می‌تواند به عنوان یک گام مؤثر در این راستا محسوب شود. با توجه به استعدادهای موجود در این زمینه، اطمینان دارم که می‌توانیم این مسیر را هموار کنیم. اگر بتوانیم با پشتیبانی نهادهای فرهنگی در اندونزی، این کلاس‌ها را به‌طور منظم برگزار کنیم، قطعاً نتایج مثبتی به همراه خواهد داشت. 

تیموری تأکید کرد که آموزش خوشنویسی به اندونزیایی‌ها باید توسط مربیان باتجربه و آشنا به مبانی آموزشی انجام شود. این مربیان باید توانایی انتقال تجربیات خود را به‌گونه‌ای داشته باشند که متناسب با نیازها و مقتضیات فرهنگی اندونزی باشد. 

این هنرمند خوشنویس اظهار کرد: اگر بتوانیم این راه را هموار کنیم، شاهد روندی امیدوارکننده خواهیم بود. همچنین، لازم است که از عناصر فرهنگی و هنری مورد علاقه جوانان اندونزی نیز بهره‌برداری کنیم. به عنوان مثال، می‌توان داستان‌ها و اشعار محبوب آن‌ها را با خط تحریر خوشنویسی کرد و با ترجمه‌های دلنشین به زبان فارسی ارائه داد. این برنامه نیازمند یک رویکرد مدون و هدفمند است تا مربیانی که به این کشور سفر می‌کنند، بتوانند آموزش‌های لازم را به‌طور مؤثر پیاده‌سازی کنند. 

او گفت: یقین دارم که با موفقیت در این زمینه، جوانان اندونزیایی که روزی به ایران سفر می‌کنند، با تسلط بر خوشنویسی فارسی مورد احترام قرار خواهند گرفت. این انگیزه‌ها می‌تواند به ما کمک کند تا بخشی از هویت خوشنویسی ایرانی را در یکی از بزرگ‌ترین کشورهای اسلامی جهان یعنی اندونزی گسترش دهیم. در نهایت، باید اذعان کرد که خوشنویسی می‌تواند نقشی مهم در ترویج تمدن اسلامی ایفا کند و ما باید از این ظرفیت به نحو احسن بهره‌برداری کنیم.

خوشنویسی ایرانی، به ویژه در شیوه نستعلیق، در سطح بین‌المللی از اعتبار و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به‌راستی، این هنر در کشور عزیزمان ایران به‌طور خاص و منحصر به فرد توسعه یافته استاین هنرمند خوشنویس در پاسخ به این سوال که به عنوان یک هنرمند بین‌المللی، چگونه می‌توان از ظرفیت‌های خوشنویسی در اندونزی بهره‌برداری کرد و چه پیشنهاداتی برای ارتقاء این هنر در این کشور دارید؟ خاطرنشان کرد: لازم به ذکر است که بنده پیشتر نیز پاسخی به این پرسش ارائه داده‌ام. اما در اینجا می‌خواهم بر اهمیت ظرفیت خوشنویسی در تعاملات فرهنگی جهان اسلام، به ویژه در کشور اندونزی، تأکید کنم. خوشنویسی در اندونزی، به ویژه خط نسخ و خط ثلث، دارای جایگاه ویژه‌ای است و خوشنویسان این کشور تحت تأثیر شیوه‌های نسخ و سورس از ترکیه قرار دارند. در حال حاضر، حوزه فعالیت ما بیشتر در زمینه خط نستعلیق و به تبع آن خط شکسته متمرکز است. با این حال، در زمینه‌های خط نسخ و خط ثلث نیز استادان برجسته‌ای در ایران داریم که اگر روزی این هنرمندان در اندونزی به هنرنمایی بپردازند، یقین دارم که خوشنویسان اندونزی توجه ویژه‌ای به آثار آنان خواهند داشت. خط نستعلیق به عنوان شناسنامه ملی ما ایرانیان شناخته می‌شود و از نظر ظرافت و زیبایی، به عنوان «عروس خطوط اسلامی» شناخته می‌شود. این خط در واقع ریشه در نگارش ادبی دارد و ما از طریق آن می‌توانیم با ارکان ادبی همچون حافظ، سعدی و مولانا ارتباط برقرار کنیم.

وی ادامه داد: امروز با شکل‌گیری نهضت‌های فرهنگی از طریق بنیاد سعدی و رایزنی‌های فرهنگی ایران در نقاط مختلف جهان، خط زبان فارسی در حال ترویج و آموزش است. خط نستعلیق به عنوان ابزاری برای انتقال فرهنگ و ادب فارسی، نقش بسزایی ایفا می‌کند. این امر نه تنها موجب افزایش اعتماد به نفس هنرجویان خوشنویسی در اندونزی می‌شود، بلکه تسلط آنان بر نگارش و درک معانی زبان فارسی را نیز تقویت می‌کند. در این راستا، باید از خود بپرسیم که تا چه اندازه می‌خواهیم در این مسیر گام برداریم و اهداف خود را پیش ببریم. من معتقدم که از طریق فعالیت‌های فرهنگی می‌توان تحولاتی را ایجاد کرد. اگر زمینه مناسب فراهم باشد، حتی با وجود فاصله جغرافیایی میان دو کشور، هیچ مانعی وجود ندارد که چند خوشنویس ایرانی به اندونزی سفر کنند و در مدت زمان معین، دانش هنری خود را منتقل کنند. به عنوان مثال، اگر بتوانیم قلم‌های دزفولی را به اندونزی ببریم و در اختیار خوشنویسان آنجا قرار دهیم، این امر می‌تواند به نرمی و لطافت خطوط آنان کمک شایانی کند؛ زیرا ابزار خوشنویسی نقش مهمی در کیفیت کار دارد. همچنین می‌توانیم تیمی از خوشنویسان اندونزی را برای برگزاری کارگاه‌های عملی دعوت کنیم تا با استفاده از تجربیات مدرسان برجسته ایرانی، مهارت‌های خود را ارتقاء دهند. به طور کلی، اگر بتوانیم رد پای هنر خوشنویسی ایران را به سایر ملل منتقل کنیم، این امر نه تنها موجب انتقال دانش فنی خواهد شد، بلکه فرهنگی زیربنایی برای اندیشه ملت‌ها ایجاد می‌کند. هر چه بیشتر بتوانیم تأثیرات فرهنگی و هنری خود را در دیگر کشورها گسترش دهیم، بر همگرایی فرهنگی افزوده و گامی به سوی صلح و مهربانی خواهیم برداشت. امیدوارم که در این مسیر موفق باشیم.

انتهای پیام