یزد، نخستین شهر خشتی جهان و از ارزشمندترین مواریث تاریخی ایران است که با معماری منحصربه‌فرد، بادگیرهای سر به فلک کشیده و کوچه‌های خشتی‌اش، گنجینه‌ای بی‌نظیر از فرهنگ و تمدن ایرانی را در دل خود جای داده است.
این شهر که به دلیل ساختار منحصربه‌فرد و هماهنگ با اقلیم کویری به ثبت جهانی یونسکو رسیده، هرچند سال‌هاست که در برابر چالش‌های طبیعی مانند فرسایش ناشی از زمان و ناملایمات طبیعی و سایر عوامل، مقاوم مانده ولی طی سالیان اخیر با تهدیدی جدید یعنی آلودگی‌های زیست‌محیطی مواجه شده و ضمن به خطر افتادن سلامت این کهن شهر به روند فرسایش آن شتاب بخشیده است.
«مجید علومی» سرپرست پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد ضمن اعلام هشدار نسبت به تأثیرات مخرب آلاینده‌های زیست‌محیطی بر بناهای تاریخی این شهر میراث جهانی، به خبرنگار ایسنا می‌گوید: آسیب‌های ناشی از آلاینده‌های محیطی در سراسر دنیا وجود دارد اما در شهر یزد به دلیل معماری خشتی و گلی، این تأثیرات به شکل خاصی نمایان می‌شود.
به گفته وی، هر چند معماری خشتی تا حدودی در برابر آلاینده‌ها مقاوم‌تر است اما این بدان معنا نیست که از تأثیرات مخرب این آلودگی‌ها در امان خواهد ماند.
وی با اشاره به گستردگی آلاینده‌های جوی و تأثیر آنها بر بافت تاریخی یزد، تصریح می‌کند: از مهم‌ترین آلاینده‌های موجود در هوا، ذرات معلق و گرد و غبار هستند که به آنها آئروسل گفته می‌شود؛ این ذرات که در اندازه‌های ریز و درشت در هوا معلق هستند، به صورت فیزیکی یا شیمیایی روی بناهای تاریخی به خصوص تزئینات وابسته به معماری مانند نقاشی‌های دیواری، گچ‌بری‌ها و حتی تزئینات ظریفی مانند طلاچسبان که در برخی از بناهای تاریخی یزد دیده می‌شود، تأثیر می‌گذارند.
علومی با بیان این که ذرات معلق موجود در هوا عمدتاً ناشی از سوختن ناقص هستند، منابع تولید این آلاینده‌ها را کوره‌های صنعتی، نیروگاه‌های مازوت‌سوز، خودروهای فرسوده و صنایع آلاینده و همچنین سوختن سوخت‌های غیراستاندارد ذکر و خاطرنشان می‌کند: این آلاینده‌ها در قالب موادی مانند کربن، دوده، چربی‌ها و همچنین گازهای مضر مانند دی اکسید گوگرد، دی اکسید نیتروژن و ازن(O۳) در هوا منتشر و در اثر ترکیب با رطوبت هوا، تشکیل اسید می‌دهند.
سرپرست پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد می‌گوید: ترکیبات شیمیایی آلاینده‌ها با رسوب روی سطوح مختلف، موجب فرسایش، تخریب تزئینات معماری و کاهش استحکام سازه‌های تاریخی می‌شوند که این موضوع برای یزد که بناهای آن عمدتاً از جنس خشت و گِل و البته حساس‌تر در برابر ترکیبات اسیدی است، اهمیت ویژه‌ای دارد.
وی اضافه می‌کند: علاوه بر آلودگی‌های شیمیایی، عوامل بیولوژیکی نیز تهدیدی جدی برای بناهای تاریخی محسوب می‌شوند به طوری که میکروارگانیسم‌ها، قارچ‌ها و سایر عوامل بیولوژیکی که به واسطه‌ی آلاینده‌های شیمیایی تغذیه می‌شوند، موجب رشد و تکثیر عوامل مخرب و تسریع در روند فرسایش بناهای تاریخی می‌شوند.
علومی ضمن بیان این که یکی دیگر از تهدیدهای زیست‌محیطی شایع در استان و مبتلا به بناهای تاریخی یزد، گرد و غبار و طوفان‌های شن است، می‌گوید: گاهاً در استان یزد به دلیل وقوع طوفان‌های شدید، ذرات ماسه‌ای و گرد و غبار فراوانی در هوا پراکنده می‌شود و این ذرات در هنگام وزش بادهایی به سرعت ۸۰ تا ۹۰ کیلومتر بر ساعت همچون سوزن‌های تیز به سطوح خشتی بناها برخورد کرده و موجب فرسایش تدریجی آنها می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: البته گرد و غبار باقیمانده روی سطح تزئینات بناهای تاریخی به ویژه گچ‌بری‌ها به مرور زمان و با جذب اندک رطوبت موجود در هوا، به سطح بنا می‌چسبند و با ایجاد لایه‌ای روی این سطوح، نه‌تنها زیبایی بنا را از بین می‌برد بلکه بستری برای رشد قارچ‌ها، میکروارگانیسم‌ها و دیگر عوامل مخرب فراهم می‌کند.
این کارشناس میراث فرهنگی، فعالیت صنایع آلاینده و آب‌بر بدون در نظر گرفتن اثرات زیست‌محیطی آنها را یکی از چالش‌های بزرگ شهر یزد برمی‌شمارد و ابراز می‌کند: واقع شدن برخی از این صنایع آلاینده در مسیر طوفان‌های شن انتشار آلودگی آنها همراه با گرد و غبار ناشی از طوفان، آسیب‌های دوچندانی را به بناهای تاریخی یزد وارد می‌کند.
وی معتقد است: هر چند همواره گذر زمان به عنوان یکی از عوامل طبیعی فرسایش بناهای تاریخی محسوب می‌شود اما آلاینده‌های زیست‌محیطی، همانند یک کاتالیزور، روند تخریب این آثار و بناها را سرعت می‌بخشند.
سرپرست پایگاه میراث جهانی یزد بر لزوم اهتمام بیشتر مسئولان استان یزد در این باره تاکید می‌کند و می‌گوید: از آنجایی که یزد به عنوان یک شهر جهانی در فهرست یونسکو ثبت شده است، مسئولان باید با حساسیت بیشتری به مسئله‌ی کنترل آلودگی‌های زیست‌محیطی بپردازند.
وی در همین رابطه، افزایش نظارت بر صنایع آلاینده، ارتقای کیفیت سوخت و خودروها و تثبیت شن‌های روان را از جمله اقداماتی می‌داند که می‌تواند به حفظ این میراث گران‌بها در کویر مرکزی ایران کمک کند.
علومی در پایان نیز از مسئولان، پژوهشگران و فعالان محیط زیست می‌خواهد با تلاش مشترک، از ادامه‌ی روند تخریب آثار تاریخی یزد جلوگیری کنند و این شهر را برای نسل‌های آینده حفظ کنند.
انتهای پیام