سوربیتول یک ترکیب شیمیایی از خانواده الکل‌های قندی است که به‌طور طبیعی در برخی میوه‌ها مانند سیب، گلابی و آلو یافت می‌شود. این ماده به‌عنوان یک شیرین‌کننده جایگزین در صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی کاربرد گسترده‌ای دارد. سوربیتول با فرمول شیمیایی C6H14O6 و مزه‌ای شیرین، اما با کالری کمتر از شکر، برای افرادی که به دنبال کنترل قند خون یا کاهش کالری مصرفی هستند، انتخاب مناسبی محسوب می‌شود. در صنایع غذایی، سوربیتول به‌عنوان شیرین‌کننده در محصولات بدون قند، آدامس‌ها، شکلات‌ها و دسرها به‌کار می‌رود. یکی از ویژگی‌های مهم آن قابلیت نگهداری رطوبت است که به افزایش ماندگاری و بهبود بافت مواد غذایی کمک می‌کند. در حوزه پزشکی، سوربیتول به‌عنوان ملین برای درمان یبوست استفاده می‌شود. این ماده با جذب آب به داخل روده‌ها، دفع را تسهیل می‌کند، همچنین در تولید شربت‌های دارویی به‌عنوان حامل یا پایدارکننده کاربرد دارد. در محصولات آرایشی و بهداشتی، سوربیتول به‌عنوان مرطوب‌کننده در خمیردندان‌ها، کرم‌ها و لوسیون‌ها به‌کار می‌رود. این ماده با حفظ رطوبت، نرمی و لطافت پوست را تقویت می‌کند. اگرچه سوربیتول به‌طور کلی ایمن در نظر گرفته می‌شود، مصرف بیش از حد آن می‌تواند عوارضی مانند نفخ یا اسهال ایجاد کند. به همین دلیل، استفاده کنترل‌شده آن توصیه می‌شود. سوربیتول با ویژگی‌های منحصربه‌فرد و کاربردهای متنوع خود، نقش مهمی در بهبود کیفیت محصولات مختلف ایفا می‌کند و در صنایع مختلف جایگاه ویژه‌ای دارد.
در راستای اهمیت سوربیتول و کاربردهای متفاوت آن، با مجید قشنگ، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد نجف‌آباد به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید.
چگونه می‌توان خلوص سربیتول را در فرآیند تولید تضمین کرد؟
برای تضمین خلوص سربیتول در فرآیند تولید، باید سه مرحله اساسی شامل کنترل مواد اولیه، بهینه‌سازی فرآیند تولید، و تصفیه محصول نهایی به‌دقت اجرا شود. در مرحله کنترل مواد اولیه، استفاده از گلوکز با خلوص بالا، حذف یون‌های معدنی و فلزات سنگین با تبادل یونی و حذف ناخالصی‌های آلی با کربن فعال یا اسمز معکوس ضروری است. در مرحله بهینه‌سازی فرآیند تولید، انتخاب کاتالیزورهای مناسب مانند نیکل یا روتنیوم، کنترل دقیق دما و فشار هیدروژن، و تنظیم pH در محدوده خنثی یا کمی قلیایی می‌تواند به کاهش محصولات جانبی و افزایش خلوص کمک کند. در نهایت، فرآیند تصفیه شامل فیلتراسیون برای جداسازی ناخالصی‌های جامد، تقطیر برای حذف ترکیبات فرار و کروماتوگرافی یا کریستالیزاسیون برای دستیابی به سربیتول خالص می‌شود، همچنین آنالیزهای دقیق مانند HPLC یا GC-MS برای اندازه‌گیری خلوص نهایی و اطمینان از تطابق با استانداردهای بین‌المللی ضروری است.
چه تفاوت‌هایی بین سربیتول تولیدشده به روش‌های مختلف (مایع یا جامد) از نظر ویژگی‌های شیمیایی وجود دارد؟
سربیتول به دو شکل مایع و جامد تولید می‌شود که هرکدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاصی دارند. سربیتول مایع به‌طور معمول محلول آبی غلیظی با غلظت ۷۰-۸۰ درصد است که حاوی مقادیر کمی آب و قندهای غیرقابل هیدروژناسیون است. این نوع بیشتر در صنایع غذایی و دارویی برای تولید شربت‌ها و محصولات مایع استفاده می‌شود و مزیت آن آماده مصرف بودن و قابلیت جذب رطوبت است، اما در مقابل پایداری حرارتی کمتری دارد. در مقابل، سربیتول جامد به‌صورت کریستال‌های خالص با خلوص بالای ۹۹ درصد تولید می‌شود که فاقد آب و ناخالصی است. این شکل به‌دلیل پایداری بالا و ماندگاری طولانی‌مدت، در تولید قرص‌های دارویی و محصولات حساس به رطوبت کاربرد دارد.
برای استفاده سربیتول در صنایع دارویی، چه استانداردهای خاصی باید رعایت شود؟
سربیتول مورد استفاده در صنایع دارویی باید با استانداردهای فارماکوپه‌های معتبر مانند USP، EP یا BP مطابقت داشته باشد. حداقل خلوص مورد نیاز برای این کاربردها ۹۹ درصد است و مقادیر ناخالصی‌ها مانند مانیتول باید کمتر از ۱ درصد و فلزات سنگین کمتر از ۱۰ ppm باشد، همچنین محصول نهایی باید از نظر میکروبیولوژیکی عاری از هرگونه آلودگی باشد. از نظر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی، pH محلول آبی سربیتول باید در محدوده ۵.۰ تا ۷.۰ قرار داشته باشد و حلالیت کامل در آب از دیگر الزامات است. به‌علاوه، محصول باید تأییدیه‌های لازم از سازمان‌های نظارتی مانند FDA یا EMA را دریافت کند.
سربیتول در کدام صنایع بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و چه ویژگی‌هایی آن را برای این صنایع خاص کرده است؟
سربیتول به‌طور گسترده در صنایع مختلفی از جمله غذایی، دارویی، آرایشی و شیمیایی استفاده می‌شود. در صنایع غذایی، این ترکیب به‌عنوان شیرین‌کننده کم‌کالری در محصولاتی مانند آدامس، شکلات، و بستنی کاربرد دارد و به‌دلیل مقاومت در برابر حرارت و pH، عملکرد مطلوبی ارائه می‌دهد. در صنایع دارویی، سربیتول به‌عنوان قوام‌دهنده در شربت‌های دارویی و جایگزین قند در مکمل‌ها به‌کار می‌رود و به‌دلیل سازگاری زیستی و غیرسمی بودن، انتخاب مناسبی است. در صنایع آرایشی، از این ترکیب در خمیردندان‌ها و کرم‌های مرطوب‌کننده استفاده می‌شود، زیرا به‌عنوان مرطوب‌کننده قوی عمل کرده و تحریک پوستی را کاهش می‌دهد، همچنین در صنایع شیمیایی، سربیتول به‌عنوان ماده اولیه در تولید پلیمرهای زیست‌تخریب‌پذیر و مشتقات شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آیا امکان تولید مشتقات دیگری از سربیتول وجود دارد که ارزش افزوده بیشتری داشته باشند؟
سربیتول قابلیت تولید مشتقات متنوعی با ارزش افزوده بالا را دارد. یکی از مشتقات مهم آن، پلی‌استرهای زیست‌تخریب‌پذیر است که در بسته‌بندی‌های زیست‌پایه و چسب‌ها کاربرد دارند. سوربوز نیز یکی دیگر از مشتقات آن است که به‌عنوان واسطه‌ای در سنتز ویتامین C استفاده می‌شود. علاوه بر این، استرهای سربیتول در صنایع غذایی و دارویی به‌عنوان امولسیفایر و در صنایع آرایشی به‌عنوان افزودنی‌های لیپوفیل به‌کار می‌روند. از دیگر کاربردهای سوربیتول می‌توان به استفاده در نانوفناوری اشاره کرد، جایی که این ترکیب به‌عنوان عامل زیست‌پایه برای بهبود خواص مواد و یا ترکیب با نانوذرات برای دارورسانی هدفمند استفاده می‌شود.
به گزارش ایسنا، نخستین فاز بزرگترین مجتمع داروسازی(تولید سوربیتول) غرب آسیا در منطقه تیران و کرون اصفهان و در مجموعه صنایع دارویی، شیمیایی و غذایی شهید مدرس، به همت جهاد دانشگاهی با شعار «سلامی به سلامت پایدار»، ۲۴ دی راه‌اندازی می‌شود.
انتهای پیام