در سال‌های اخیر، رشد افقی شهرها در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به‌عنوان یک سیاست مطرح شده که منجر به بروز مشکلات اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی می‌شود. در ایران، این گسترش به اشغال اراضی کشاورزی و باغ‌های حاشیه شهر منجر شده‌است، بنابراین رویکردی تحت عنوان توسعه میان‌افزا به‌عنوان یک راهکار برای کنترل این رشد و بهبود کیفیت زندگی شهری پیشنهاد می‌شود.
توسعه میان‌افزا به بازیابی زمین‌های خالی و رهاشده درون شهرها پرداخته و به‌عنوان یک سیاست برای دستیابی به توسعه پایدار شناخته می‌شود. این رویکرد در کشورهای مختلف، مورد توجه قرار گرفته و به‌عنوان ابزاری برای حفاظت از نواحی سبز و بهبود کیفیت زندگی شهری شناخته می‌شود. در این رویکرد توسعه و بارگذاری بر روی زمین‌های خالی درون شهری اتفاق می‌افتد.
در رویکرد توسعه پایدار، برای کنترل رشد افقی شهرها که موجب مشکلات کالبدی و اجتماعی، شکل‌گیری بافت‌های فرسوده و تعادل نداشتن در سیستم خدمات‌رسانی شهری می‌شود، بهتر است به جای زیرساخت بردن زمین‌های حاشیه‌ای شهرها، اراضی خالی مانده درون شهری، به‌خصوص بافت‌های فرسوده توسعه یابند، مشروط بر اینکه با افزایش سرانه خدمات شهری نیز همراه شوند. این رویکرد، محلات را به‌عنوان ریزدانه‌های تشکیل‌دهنده شهر که همچون موجوداتی زنده رو به رشد هستند، به‌عنوان بستر توسعه پایدار مد نظر قرار داده و با شناخت پتانسیل‌های آنکه باید با همفکری افراد محلی باشد، منجر به حفظ هسته‌های هویتی و اصالت شهر می‌شود.
طبق نظرات مطرح شده در زمینه مداخلات در بافت‌های تاریخی، مداخله‌های شهری را می‌توان به چهار دسته اصلی تقسیم کرد: ۱- مداخله نوگرایانه، ۲- مداخله فرهنگ گرایانه، ۳- مداخله فرانوگرایانه، ۴- مداخله مردم‌گرایانه.
در مفهوم توسعه پایدار، یکی از ارکان مشارکت در توسعه، مردم و کاربران شناخته می‌شوند. چنانچه پایداری، کار و دل‌مشغولی مداخله مردم‌گرایانه در بافت‌های تاریخی اهمیت زیادی دارد. این نوع مداخله به ساکنان محلی این امکان را می‌دهد که در فرایند تصمیم‌گیری و طراحی بناهای جدید در کنار بناهای تاریخی مشارکت کنند. اهمیت این رویکرد به چند دلیل زیر خلاصه می‌شود:
حفظ هویت فرهنگی: مداخله مردم‌گرایانه به حفظ هویت فرهنگی و تاریخی محله‌ها کمک می‌کند. ساکنان با توجه به تجربیات و نیازهای خود، می‌توانند در طراحی بناهای جدید نقش داشته باشند و از این طریق به تداوم فرهنگ و تاریخ محله کمک کنند.
افزایش رضایت ساکنان: با مشارکت ساکنان در فرآیند طراحی، احتمال بیشتری وجود دارد که بناهای جدید با نیازها و خواسته‌های آن‌ها همخوانی داشته باشد. این امر می‌تواند به افزایش رضایت ساکنان و بهبود کیفیت زندگی در محله منجر شود.
تقویت حس تعلق: مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها و طراحی فضاها، حس تعلق و مسئولیت‌پذیری را در ساکنان تقویت می‌کند. این حس تعلق می‌تواند به حفظ و نگهداری بهتر از فضاهای عمومی و تاریخی منجر شود.
توسعه پایدار: مداخله مردم‌گرایانه می‌تواند به توسعه پایدار کمک کند. با توجه به نیازهای واقعی ساکنان و در نظر گرفتن نظرات آن‌ها، می‌توان پروژه‌هایی طراحی کرد که به بهبود محیط زیست و کیفیت زندگی کمک کند.
کاهش تضادهای اجتماعی: این نوع مداخله می‌تواند به کاهش تضادها و تنش‌های اجتماعی کمک کند، زیرا ساکنان مختلف با زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی متفاوت می‌توانند در فرآیندهای مشترک همکاری کنند.
بی‌توجهی به مبحث زمینه در معماری امروز، همچنین تلاش برای زمین‌خواری و مداخله در طبیعت، از مشکلات امروز معماری و شهرسازی شناخته شده که می‌توان با رویکرد توسعه میان‌افزا همراه با مشارکت‌های مردمی، راه‌حلی برای توسعه زیست شهرنشینی ارائه کرد. توسعه میان‌افزا می‌تواند به بهبود امنیت اجتماعی، افزایش سرمایه‌گذاری اقتصادی و بهبود شرایط تأمین مسکن کمک کند. درصورت موفقیت در این مداخله، پیوند مناسبی میان ساختارهای جدید و بافت قدیم صورت خواهد پذیرفت که می‌تواند مقدمه‌ای بر انعطاف‌پذیری رخدادهای آتی شهری فراهم آورد.
منابع
- خدابخشیان، مقدی(۱۳۹۹). ارزیابی آرای ساکنین محله در چگونگی بناهای میان‌افزا در بافت تاری جلفای اصفهان. فصلنامه علمی مرمت و معماری ایران
- بوچانی، محمدحسین و بهرام‌پوری، آذین و جهان‌شاهی، سجاد(۱۴۰۰). بازآفرینی بافت تاریخی مبتنی بر توسعه میان‌افزا: راهکاری در پایداری اجتماعی-اقتصادی شهر. فصلنامه اقتصاد و برنامه‌ریزی شهری
- جلیز، غلامرضا و حسین‌زاده دلیر، کریم و نظم‌فر، حسین(۱۴۰۱). تحلیلی بر نقش راهبردی توسعه میان‌افزا د بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری(نمونه موردی: منطقه ۸ کلانشهر تبریز). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی
محمدسروش جوشش (کارشناس ارشد معماری و پژوهشگر جهاددانشگاهی اصفهان)
انتهای پیام