مدارس استثنایی مؤسسات آموزشی هستند که به منظور ارائه خدمات ویژه به دانش‌آموزان با نیازهای خاص، تأسیس شده‌اند. این مدارس با هدف فراهم کردن محیطی مناسب و حمایتی برای یادگیری و رشد این دانش‌آموزان طراحی شده‌اند و نقش بسیار مهمی در زندگی آن‌ها ایفا می‌کنند.
این مدارس به دانش‌آموزان این امکان را می‌دهند که در محیطی امن و دوستانه، با توجه به نیازهای خاص خود، آموزش ببینند. از جمله مزایای مدارس استثنایی می‌توان به آموزش تخصصی اشاره کرد؛ معلمان در این مدارس معمولاً دوره‌های تخصصی را در زمینه آموزش دانش‌آموزان با نیازهای خاص گذرانده‌اند و می‌توانند به بهترین نحو به نیازهای آموزشی و اجتماعی این دانش‌آموزان پاسخ دهند. همچنین، این مدارس فضایی را فراهم می‌کنند که در آن دانش‌آموزان می‌توانند با آرامش و بدون ترس از قضاوت، به یادگیری بپردازند و این محیط به آن‌ها کمک می‌کند تا اعتماد به نفس بیشتری پیدا کنند.
هر دانش‌آموز در این مدارس معمولاً یک برنامه آموزشی فردی دارد که به طور خاص برای نیازهای او طراحی شده است. این برنامه شامل اهداف آموزشی، روش‌های تدریس و ارزیابی پیشرفت است و به معلمان کمک می‌کند تا بهترین شیوه‌های آموزشی را برای هر دانش‌آموز به کار ببرند.
با وجود مزایای فراوان، مدارس استثنایی با چالش‌هایی نیز روبرو هستند. یکی از این چالش‌ها، تأمین منابع مالی و انسانی کافی برای ارائه خدمات با کیفیت است. همچنین، ادغام دانش‌آموزان توان‌یاب در مدارس عادی و ایجاد فرهنگ پذیرش و احترام به تفاوت‌ها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. با این حال، با افزایش آگاهی اجتماعی و تغییر نگرش‌ها نسبت به معلولیت، فرصت‌های بیشتری برای دانش‌آموزان توان‌یاب ایجاد شده است.
برنامه‌های آموزشی و حمایتی متنوعی در حال توسعه هستند که به این دانش‌آموزان کمک می‌کند تا مهارت‌های لازم برای زندگی مستقل و موفق را کسب کنند. در نهایت، مدارس استثنایی به عنوان یک پل ارتباطی میان دانش‌آموزان توان‌یاب و جامعه عمل می‌کنند. این مدارس نه تنها به آموزش و پرورش این دانش‌آموزان می‌پردازند، بلکه به آن‌ها کمک می‌کنند تا در جامعه به خوبی ادغام شوند و زندگی پرباری داشته باشند.
ایجاد شرایط مناسب برای یادگیری و رشد این دانش‌آموزان، مسئولیت جمعی جامعه است و نیازمند همکاری و همفکری همه افراد جامعه است. روز جهانی معلولین بهانه‌ای شد تا با معلمان دانش‌آموزان توان‌یاب به گفت‌وگو بپردازیم.
داود زال مدیر مدرسه استثنایی ۱۵ خرداد در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: دانش‌آموزان مدرسه‌ی ما به دلیل وجود محدودیت‌ها و موضوع ناتوانی‌های ویژه در زمینه‌های مختلف، از جمله جسمی-حرکتی و نابینایی، با مشکلات متفاوتی مواجه هستند.
وی ادامه داد: یکی از چالش‌های بزرگ که خانواده‌ها با آن درگیر هستند، بحث فرهنگ‌سازی است که جامعه‌ی ما هنوز با آن مشکل دارد؛ در سطح فردی، موضوعاتی مانند توانمندی‌های فردی و مهارت‌های خودیاری نیز وجود دارد که دانش‌آموزان در آن ضعیف هستند.
این مدیر مدرسه عنوان کرد: متأسفانه، ما شاهد این هستیم که کودکان با نیازهای خاص حتی از حداقل کارهایی که باید انجام دهند، عاجز هستند. مهارت‌های لازم برای این کودکان تنها با تمرین و تکرار نهادینه می‌شود و می‌تواند منجر به بهبود کیفیت زندگی آنان شود؛ لذا این مشکلات هم بزرگ و هم جزئی هستند و دامنه‌ی وسیعی دارند.
همکاری خانواده‌ها لازمه‌ی تکمیل فرآیند آموزش کودکان توان‌یاب
زال تصریح کرد: در زمینه‌ی موانع آموزشی، تلاش ما بر این است که این موانع را به حداقل برسانیم، اما آنچه بیشتر به چشم می‌آید، ضعف در یادگیری و فرسایشی شدن فرآیند یادگیری است، برخی از دانش‌آموزان توان‌یاب یک قاعده در آموزش و یادگیری دارند و آن این است که خیلی دیر یاد می‌گیرند و خیلی زود فراموش می‌کنند.
وی ضمن بیان اینکه یکی از نکات کلیدی در یادگیری، تمرین و تکرار است، گفت: منظور از فرسایشی شدن این است که فرآیند آموزش در مدرسه رقم می‌خورد اما مهم‌ترین بخش، یعنی همکاری خانواده، به طور کامل انجام نمی‌شود.
این معلم افزود: در قسمت‌هایی که خانواده‌ها پیگیر هستند و با ما همکاری می‌کنند، ما شاهد بهترین پیشرفت‌ها هستیم، اما اگر خانواده‌ها خسته شوند و موضوع تمرین و تکرار برایشان فرسایشی شود، فرآیند آموزش دچار نقص می‌شود.
مدیر مدرسه ۱۵ خرداد اعلام کرد: ما در آموزش و پرورش در سطح دنیا مفهومی به نام فراگیرسازی آموزش و پرورش داریم که به ایجاد فرصت‌های برابر برای کودکان با نیازهای ویژه اشاره دارد. مزایای این رویکرد بسیار است؛ برای مثال، دانش‌آموزان عادی که در کنار دانش‌آموزان با نیازهای ویژه تحصیل می‌کنند، شرایط آموزشی متفاوتی را تجربه خواهند کرد.
زال بیان کرد: دانش‌آموزی که از روز اول در مدرسه کنار دانش‌آموزی که روی ویلچر نشسته است، تحصیل می‌کند، در ذهنش شکل می‌گیرد که افرادی با نیازهای ویژه وجود دارند. اگر این دانش‌آموز در آینده مهندس، در طراحی‌ها و ساخت و سازها افراد با نیازهای ویژه را نیز در نظر خواهد گرفت، موضوعی که اکنون کمتر به آن توجه می‌شود.
وی افزود: بزرگ‌ترین وظیفه‌ای که افراد در جامعه می‌توانند داشته باشند، درک و فهم شرایط و ویژگی‌های افراد با نیازهای ویژه و همراهی و هم‌قدم بودن با آن‌هاست؛ همه‌ی ما موظف به رعایت شرایط برابر هستیم؛ هیچ تفاوتی بین افراد عادی و افراد با نیازهای ویژه وجود ندارد و انسان‌ها نباید نگاهی برتر به یکدیگر داشته باشند.
والدین، نیازهای ویژه فرزندان خود را انکار نکنند
در ادامه، محبوبه اعلایی، مدیر مدرسه‌ی استثنایی ۱۹ دی، در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: کودکان استثنایی به دلیل مشکلات جسمی و روحی خود و همچنین فشارهایی که بر خانواده‌هایشان وارد می‌شود، دچار تضعیف روحیه شده‌اند. بسیاری از خانواده‌ها در مرحله‌ی انکار مانده‌اند و مشکلات فرزندانشان را مخفی می‌کنند.
اعلایی تصریح کرد: مدارس استثنایی هنوز به‌خوبی در میان مردم شناخته نشده‌اند و برخوردهای منفی جامعه با کودکان دارای نیازهای ویژه تأثیر منفی بر خانواده‌ها گذاشته است. باید بیشتر به معرفی مدارس استثنایی و کودکان با نیازهای ویژه پرداخته شود تا بتوانیم تأثیر مثبتی بر ذهنیت عموم بگذاریم. این کار می‌تواند انگیزه‌ی کودکان و خانواده‌هایشان را افزایش دهد و آن‌ها را از حالت انزوا خارج کند.
مدیر مدرسه ۱۹ دی عنوان کرد: کودکان توان‌یاب ابتدا سنجش و سپس وارد مقطع ابتدایی می‌شوند. فرصت‌هایی برای این کودکان در نظر گرفته شده است؛ به‌عنوان مثال، آن‌ها می‌توانند پایه‌ی اول را تا سه بار بگذرانند. اگر پس از سه مرتبه نتوانند این پایه را پشت سر بگذارند، مجبور به ترک مدرسه و رفتن به بهزیستی خواهند بود که این موضوع مانعی برای ادامه تحصیل آن‌ها به شمار می‌رود.
وی افزود: اگر کلاس‌های صمیمی‌تری برای این کودکان در مدارس عادی وجود داشته باشد، تأثیر مثبت زیادی بر جامعه خواهد گذاشت. اینگونه، برچسب استثنایی که غلط است به آن‌ها اطلاق نمی‌شود و می‌توانند زندگی عادی داشته باشند. در سایر کشورها این کار انجام می‌شود، اما متأسفانه در کشور ما چنین مدارسی وجود ندارد. در کشور ما حتی کودکان دیرآموز نیز در مدارس استثنایی تحصیل می‌کنند و این موضوع ضربه‌ی بزرگی به روان آن‌ها خواهد زد.
اعلایی بیان کرد: جامعه باید پذیرای کودکان با نیازهای ویژه باشد. متأسفانه برخی افراد ناآگاهی این کودکان را با الفاظ نامناسب خطاب می‌کنند. اگر مردم این کودکان را بشناسند، هرگز از این الفاظ استفاده نخواهند کرد؛ ارتقای آگاهی و فرهنگی سازی در جامعه نیازمند فعالیت‌های مستمر رسانه‌ای است.
وی اظهار کرد: یکی از وعده‌های مسئولین رایگان کردن سرویس مدارس برای کودکان توان‌یاب بود که متأسفانه عملی نشد؛ لذا هزینه‌های بسیاری را متوجه خانواده‌ها کرده است. اگر حتی کاری از دستمان برنمی‌آید، حداقل با حرف‌ها و وعده‌های خود امید واهی به این کودکان و خانواده‌هایشان ندهیم.
حمل‌ونقل چالشی بزرگ برای دانش‌آموزان توان‌یاب
فاطمه هاشمی نوربخش مدیر مدرسه استثنایی عترت در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: جامعه به شکل متفاوتی به کودکان با نیازهای ویژه نگاه می‌کند و واژه «استثنایی» برای خانواده‌ها بار سنگینی دارد.
وی ادامه داد: به عنوان مسئولین مدارس زمانی که می‌خواهیم کودکان توان‌یاب را که مشکلات جسمی دارند به برنامه‌های علمی و فرهنگی ببریم، با مشکلاتی مواجه می‌شویم، زیرا فضاها به‌طور مناسب برای آن‌ها طراحی نشده‌اند. از طرفی دانش‌آموزان توان‌یاب برای حضور در مدرسه با چالش حمل و نقل مواجه هستند.
هاشمی نور بخش بیان کرد: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای دانش‌آموزان ما، مسئله حمل و نقل است؛ بسیاری از دانش‌آموزان به دلیل مشکلات رفت و آمد، ترک تحصیل می‌کنند؛ زیرا یا سرویس مناسب برای آن‌ها پیدا نمی‌شود یا هزینه‌های آن بسیار زیاد است.
این مدیر مدرسه تصریح کرد: ما طیف‌های مختلفی از کودکان توان‌یاب داریم که هر کدام مشکلات خاص خود را دارند و نیازهای آموزشی متفاوتی نیز دارند. این کودکان نباید از سایر کودکان و جامعه جدا شوند؛ اگر ما مسائل این کودکان را از دیگران تفکیک کنیم، اشتباه بزرگی کرده‌ایم.
هاشمی نوربخش عنوان کرد: بهتر است فضایی ایجاد کنیم که این کودکان خود را از دیگر افراد جامعه جدا نبینند؛ اگر نیاز آموزشی بیشتری دارند، می‌توانیم کلاس‌های اضافی برای آن‌ها در کنار سایر کودکان برگزار کنیم.
وی افزود: آموزش تلفیقی که در برخی کشورها و مدارس تهران وجود دارد، به این صورت است که کودکان با نیازهای ویژه در کنار سایر کودکان عادی درس می‌خوانند و برای نیازهای خاص خود کلاس‌های اضافی نیز دارند.
مدارس استثنایی جدا از مدارس عادی نیستند
این مدیر مدرسه گفت: باید به نیازهای کودکان استثنایی توجه شود و آن‌ها دیده شوند؛ بسیاری از امکاناتی که در مدارس عادی وجود دارد، در مدارس استثنایی در دسترس نیست.
وی ادامه داد: بسیاری از خانواده‌ها وضعیت کودک با نیازهای ویژه خود را انکار می‌کنند و نمی‌پذیرند؛ خانواده‌ها باید تفاوت‌های این کودکان را بپذیرند تا بتوانند به آن‌ها کمک کنند.
هاشمی نوربخش تاکید کرد: کودکان ما نیاز به توجه دارند؛ درست است که این دانش‌آموزان در برخی زمینه‌ها ضعیف هستند، اما در برخی دیگر از توانمندی‌هایشان برتر از کودکان عادی هستند؛ اگر دیده شوند، می‌توانند استعدادهای خود را شکوفا کنند.
وی در پایان اظهار کرد: مدارس استثنایی جدا از مدارس عادی نیستند و ما از مسئولین می‌خواهیم که توجه ویژه‌ای به این دانش‌آموزان داشته باشند و به شناسایی و دیده شدن آن‌ها کمک کنند.
انتهای پیام