خاک یکی از منابع مهم و ارزشمند طبیعی است. بدون داشتن خاک سالم حیات و زندگی روی زمین امکان‌پذیر نخواهد بود. ۹۵ درصد غذای روزانه انسان از طریق زمین (خاک) تهیه می‌شود. ورود مواد، ارگانیسم‌های زیستی یا انرژی به درون خاک سبب تغییر کیفیت خاک می‌شود. این مسئله باعث می‌شود که خاک از حالت طبیعی خود خارج شود. خاک از دو بخش تشکیل شده است. بخش زنده و بخش مرده.
در این رابطه رضا آزادی کارشناس کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا می‌گوید: تشکیل انجمن‌های همزیستی مفید با ریشه‌های گیاه، بازیافت مواد مغذی اساسی گیاهان، بهبود ساختار خاک با اثرات مثبت برای آب خاک و ظرفیت نگهداری مواد مغذی و در نهایت تولید محصول را بهبود می‌بخشید یک خاک سالم با حفظ یا افزایش محتوای کربن آن در کاهش تغییرات آب و هوایی نیز نقش دارد.
در دسترس بودن غذا و امنیت غذایی به خاک متکی است
شناخته‌شده‌ترین عملکرد خاک، پشتیبانی آن از تولید مواد غذایی است. این پایه و اساس برای کشاورزی و واسطه‌ای است که تقریبا در آن همه گیاهان تولیدکننده مواد غذایی رشد می‌کنند در حقیقت تخمین زده می‌شود که ۹۵ مواد غذایی ما بطور مستقیم یا غیرمستقیم در خاک‌های تولید می‌شود.
در دسترس بودن غذا و امنیت غذایی به خاک متکی است از جمله رویکردهای متنوع برای مدیریت پایدار خاک می‌توان به آگرواکولوژی کشاورزی حفاظتی کشاورزی ارگانیک بدون خاکورزی و سیستم جنگل زراعی اشاره کرد.
نقش اساسی خاک‌ها در تهیه غذای سالم و مغذی
تخریب اراضی به معنی کاهش یا از بین رفتن ظرفیت تولید بیولوژیکی یا اقتصادی اراضی، از نظر کمی یا کیفی، از طریق فرآیندهای مختلف مانند فرسایش بادی و آب، شور شدن، اسیدی شدن، آلودگی، تراکم کاهش کربن خاک و کاهش مواد مغذی خاک صورت می‌گیرد.
تخریب خاک به طور مستقیم و غیرمستقیم بر اثر تغییراتی در عملکرد خاک تأثیر گذاشته و این تاثیر بر عملکرد محصول نیز موثر بوده و بنابراین یکی از اصلی‌ترین عوامل برای رکود بهره‌وری در نظر گرفته می‌شود.
طبق اعلام فائو بیش از دو میلیارد نفر از کمبود ریز مغذی‌ها رنج می‌برند. ریز مغذی‌هایی مانند ید روی، آهن، منیزیم، مس و لیتیم محصولات کشاورزی که بستر رشد آن‌ها خاک است حاوی غلظت‌های بهینه‌ای از عناصر کمیاب هستند.
افزایش جمعیت الگوهای تولید و مصرف، ناپایدار افزایش درآمد، افزایش شهرنشینی دلایل عمده فشار بر منابع خاک است.
خاک به‌عنوان یکی از عوامل اساسی، تولید تعیین‌کننده ثبات در تولید مواد غذایی، کیفیت مواد مغذی مواد غذایی و مقدار عملکرد است. از آنجا که خاک‌ها همه جا هستند، این واقعیت که خاک یک منبع تجدیدناپذیر در مقیاس انسان‌شناسی هست، مورد توجه عموم مردم، تصمیم‌گیرندگان و حتی دانشمندان قرار نمی‌گیرد.
برای دستیابی به سلامت بهینه خاک تعادل بین عملکردهای خاک برای بهره‌وری، کیفیت محیط زیست و سلامت گیاهان و حیوانات بسیار مهم است. بنابراین سلامت خاک بیانگر یک ویژگی چند بعدی و جامع است.
یک کارشناس و هئیت علمی علوم و مهندسی خاک در پاسخ به سوال اینکه دلیل اهمیت ندادن به بحث موضوعات خاک چیست، می‌گوید: بخشی از اهمیت ندادن به مسائل مربوط به حوزه خاک به دلیل فقدان بینش و دانش کافی است، بخصوص در بین سیاست‌گذارها و برنامه‌ریزان در دهه های گذشته این کمبود دانش مشهودتر است و از سویی دیگر محسوس نبودن موضوعات خاکی عاملی برای اهمیت ندادن به آن است.
حسین اسدیان می‌افزاید: از طرفی دیگر خاک‌شناسان، اساتید و دانشجویان نیز اهمیت و ضرورت موضوع حفاظت از خاک را برای دیگران تبیین نکرده‌اند.
وی همچنین در پاسخ به سوال سیاست و برنامه‌ها و توان فنی سازمان‌ها برای حفاظت خاک چگونه است، می‌افراید: سیاست‌های سازمان‌های متولی از دو منظر قابل ارزیابی است. تلاش‌های زیادی در این حوزه صورت گرفته است، اما به دلیل فقدان بینش جامع و تمرکز بر کارهای سازه‌ای و همچنین اختصاص بودجه ناکافی از سوی دولت و مجلس این برنامه‌ها چندان موفق نبودند.
درباره فرسایش خاک نگران باشیم!
در قانون حفاظت از خاک، صادرات خاک ممنوع است، اما نباید خاک را با مواد معدنی اشتباه گرفت بعضا برخی از قاچاق‌ها و صادراتی که صورت می‌گیرد مواد معدنی است، اما طبق شواهد می‌توان گفت قاچاق خاک وجود دارد.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌ها در حوزه فرسایش خاک آمده، سالانه ۱۶.۵ تن در هر هکتار فرسایش خاک در ایران اتفاق می‌افتد که ۷ برابر متوسط جهانی است.
به گفته کارشناسان، مسئله مهم در فرسایش مقدار مطلق آن نیست و سنجیدن میزان فرسایش با حد قابل تحمل آن است که اهمیت دارد.
در این باره یک کارشناس کشاورزی می‌گوید: یعنی باید گفت که سرزمین ما چقدر تحمل فرسایش را دارد که میزان این حد قابل تحمل فرسایش عمدتا متناسب با میزان خاکسازی محاسبه می‌شود.
الهه نظری ادامه می‌دهد: در ایران به دلیل واقع شدن در منطقه خشک و نیمه خشک سرعت تشکیل خاک پایین است. برآوردها نشان می‌دهد تشکیل یک سانتی‌متر خاک در ایران بیش از ۳۰۰ سال زمان می‌برد، طبق برآوردها در حوزه تشکیل خاک بایستی مراقب باشیم چراکه وضعیت نگران‌کننده است، اما در تخریب جز بدترین‌ها نیستیم.
دبیر انجمن علوم خاک ایران در استان زنجان می‌گوید: صدای فرونشست زمین در این استان هم به گوش می‌رسد که باید نسبت به این موضوع و پیشگیری از آن توجه داشته باشیم.
علیرضا واعضی می‌افزاید: تخریب و افت باروری خاک جزو تهدیدات پیرامون این منبع مهم حیاتی است، امروز به دلیل استفاده بی‌رویه از منابع آب شاهد فرونشست زمین در اقصی نقاط کشور هستیم.
وی ادامه می‌دهد: ایران به واسطه پوشش گیاهی ضعیف از کشورهای فرسایش‌خیز است و این چالش در استان زنجان نیز وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد.
کشاورزی حفاظتی راهکاری برای اقتصادی کردن کشاورزی
کشاورزی حفاظتی بر پایه حفاظت از خاک، آب و گیاه بنا شده و یکی از راه‌های موثر برای برون رفت از بحران خشکسالی، مدیریت آب و جبران مواد آلی خاک برای اقتصادی کردن کشاورزی است. در این سیستم کشاورزی ضمن بازسازی اراضی تخریب شده، از نابودی اراضی نیز جلوگیری می‌شود.
از مزایای دیگر این روش کشاورزی، کاهش فشردگی خاک، افزایش ضریب نگهداری رطوبت در خاک، افزایش مواد آلی خاک، جلوگیری از فرسایش، کاهش تبخیر، پیشگیری از به هم خوردن ساختمان خاک و همچنین اصلاح آن، افزایش کارآیی مصرف آب، تنظیم pH و EC و در نهایت حمایت از جاندارن ریز و درشت خاکزی است.
عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات دیم در پاسخ به سوال اینکه عمده‌ترین چالش‌های اصلی پایداری خاک کشاورزی چیست می‌گوید: خاک ورزی شدید، فرسایش و تخریب منابع خاکی، کاهش ماده آلی خاک، تغییر اقلیم خشکی، خشکسالی، سیستم تک‌کشتی و کاهش تنوع زیستی از عمده چالش‌ها هستند.
ایرج اسکندری ادامه می‌دهد: محدوده محتوای کربن آلی در خاک‌های کشاورزی ایران بر اساس مطالعات موسسه تحقیقات خاک و آب در ۶۰ درصد خاک‌های کشور کرین آلی خاک کمتر از ۱ درصد است که یکی از عوامل ناپایداری خاک در کشاورزی محسوب می‌شود.
خاک‌های سالم پیش نیاز یک زندگی سالم است
این روش کشاورزی بر پایه حفاظت از خاک، آب و گیاه بنا شده و یکی از راه‌های موثر برای برون رفت از بحران خشکسالی، مدیریت آب و جبران مواد آلی خاک برای اقتصادی کردن کشاورزی است. خاک برای امنیت غذایی و در نتیجه برای زندگی در کره زمین اساسی است. خاک‌های سالم پیش نیاز یک زندگی سالم است. با این حال، فشارهای انسانی روی منابع خاکی به حد بحرانی رسیده است که ذاتاً عملکردهای خاک را برای امنیت غذایی و رفاه انسان حیاتی می‌کند. بیش از ۳۳ از منابع جهانی خاک با اشکال مختلفی از تخریب روبه‌رو هستند که در صورت عدم رسیدگی، تلاش جهانی امنیت غذایی و تغذیه را به خطر می‌اندازد و مانع توسعه کلی پایدار می‌شود.
انتهای پیام