حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی علیزاده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم امروز ۱۲ آذرماه در گفت وگو با خبرنگاران به معرفی فصلنامه «معنویت­ پژوهی اسلامی» پرداخت و اظهار کرد: فصلنامه «معنویت­ پژوهی اسلامی» که پیش‌تر، عنوان «اسلام و مطالعات معنویت» را داشت زیر نظر پژوهشکده اخلاق  و معنویتِ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بوده و فعالیت خود را از سال ۱۴۰۱ آغاز کرده است. چهار شماره این مجله تاکنون در قالب دوفصلنامه، به زبان فارسی و به صورت الکترونیکی و چاپی منتشر شده و پنجمین شماره نیز در حال آماده‌­سازی برای انتشار است. بعد از انتشار شماره‌های اول و دوم، شورای عالی حوزه‌­های علمیه رتبه علمی­ پژوهشی (ب) را به مجله معنویت­‌پژوهی اسلامی اعطا کرد؛ از این‌ رو اکنون تنها پذیرنده مقالات علمی-پژوهشی است.    

وی درباره اهداف فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی» از ورود به عرصه مجلات علمی- پژوهشی افزود: این نشریه پس از بررسی و مشورت با متخصصینِ حوزه معنویت، چهار هدف را برای خود ترسیم کرده که این اهداف شامل؛ «استخراج و تبیین نظام‌مند معنویت اسلامی از منابع اصیل دینی؛ تبیین عقلانی ارکان و مؤلفه‌های نظام معنویت اسلامی، دفاع از آموزه‌های آن و پاسخ‌گویی به شبهات مطرح در این حوزه؛ تبیین توانایی معنویت اسلامی از رهگذر پیرایش، بازنگری و بازسازی میراث، اندیشه و مواجید عرفانی و غنی‌سازی آن با تکیه بر سرمایه وحی، عقل، شهود و روش‌های تجربی و معرفی و تحلیل رویکردها و زمینه‌های جدید پژوهشی در عرصه مطالعات معنویت» می‌شود.

استاد حوزه و دانشگاه درباره محورهای مرتبط با فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی» توضیح داد و گفت: مسائل مهم و محورهایی که مرتبط با موضوع مجله بوده و ما در این محورها پذیرای مقالات اساتید، پژوهشگران و دانشجویان هستیم، شامل؛ «چیستی و مبانی معنویت اسلامی؛ نظریه‌ها و مدل‌های زیست معنوی در سنت اسلامی؛ معنویت اسلامی و سبک زندگی انسان معاصر؛ مدل قرآنی-روایی معنویت گرایی؛ معنویت اسلامی و کاربست آن در حوزه­‌های مختلف (مثل سلامت، درمان، مدیریت، سیاست)؛ معنویت پژوهی در آثار عارفان مسلمان؛ جریان شناسی معنویت گرایی اسلامی؛ نسبت­ سنجی معنویت با علوم اسلامی؛ بررسی و نقد ماهیت معنویت‌های نوظهور؛ بررسی و نقد مطالعات معنویت در غرب» است.

علیزاده درباره اینکه محققان چه رشته‌هایی می‌­توانند در این عرصه پژوهشی مشارکت کنند، اظهار کرد: از آنجا که بخشی از قلمرو مطالعات معنویتی صبغه میان‌رشت‌ه­ای دارد، طیف گسترده‌ای از محققان امکان مشارکت در این رشته را دارند. به طور خاص، محققان رشته­‌های الهیاتی مانند تفسیر، حدیث‌پژوهی، اخلاق، فقه، کلام و فلسفه اسلامی و فلسفه­‌های مضاف (مانند فلسفه دین، فلسفه اخلاق) افزون بر مطالعات ادیان می­‌توانند وارد این عرصه پژوهشی شوند. همچنین در میان علوم انسانی، پژوهشگران رشته­‌های علوم تربیتی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی و مردم‌نگاری می‌توانند مباحث معنویت را از زاویه تخصص خویش دنبال کنند.   

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به فرآیند دریافت، پذیرش و انتشار مقالات اشاره کرد و ادامه داد: نویسندگان لازم است مقالات خود را از طریق سامانه مجله به آدرس https://jsr.isca.ac.ir/ بارگذاری کنند. مقاله در ابتدا توسط دبیر تخصصی مجله مورد ارزیابی اولیه قرار می­‌گیرد. اولویت داشتن موضوع مقاله، ساختار علمی-پژوهشی آن (چکیده علمی، بیان مسئله، اهمیت موضوع، روش تحقیق، پیشینه، نتیجه­‌گیری و منابع) و همچنین تعداد کلمات که باید بین ۵۰۰۰ تا ۷۵۰۰ کلمه باشد، از جمله مواردی است که در ارزیابی اولیه کنترل می­‌گردد. نکات ساختاری و استانداردهای شکلی که پژوهشگران ملزم به رعایت آن‌ها هستند، در قسمت راهنمای نویسندگان سایت درج شده و لازم است پیش از ارسال مقاله، مورد نظر قرار گیرند.

وی افزود: بعد از تأیید دبیر تخصصی، مقاله جهت بررسی و همچنین تعیین دو داور تخصصی، به سردبیر ارجاع داده می­‌شود. داوری مقالات به روش داوری همتا - دوسویه ناشناس- است؛ یعنی هویت نویسنده مقاله و داور برای طرفین مشخص نیست. پس از داوری، نتایج و دیدگاه اصلاحی داوران برای نویسنده ارسال شده، بعد از بازنگری توسط وی، داوران نظر نهایی خود را اعلام می­‌کنند. پذیرش مقاله منوط به تأیید قابلیت انتشار آن توسط دست‌کم دو داور است که در این صورت در اولویت انتشار قرار می‌گیرد و بعد از آن مراحل ویراستاری و صفحه­‌آرایی طی می‌شود.

وی تأکید کرد: مقالات مجله در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)، بانک اطلاعات نشریات کشور (مگیران)، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و سیویلیکا انعکاس یافته و در اختیار عموم قرار می گیرد.

علیزاده به مزیت این دوفصلنامه بر دیگر فصلنامه‌­ها اشاره و عنوان کرد: این دو فصلنامه اولین و تنها مجله علمی-پژوهشی است که مستقیماً و به صورت متمرکز به مطالعات معنویت با رویکرد اسلامی می‌پردازد.

وی، در پاسخ به این پرسش که چه ارتباطی بین مطالعات معنویت‌ و مطالعات عرفان و اخلاق برقرار است، گفت: رابطه مطالعات عرفان و مطالعات معنویت، به اصطلاح دانش منطق، «عام و خاص من‌وجه» است. این دو دانش در پاره­ای از پرسش‌ها و سرفصل‌ها اشتراک دارند و در پاره‌ای دیگر، تمایز و تفاوت. مباحثی مانند بحران‌های روحی انسان جدید و کارکرد معنویت در این زمینه، جریان‌شناسی معنویت­‌های نوظهور، طرح معنویت منهای خدا، طرح معنویت منهای باور به روز واپسین و معاد، بررسی امکان و ظرفیت­‌های کاربردی­ سازی معنویت در عرصه‌های زندگی جدید اجتماعی؛ مانند معنویت در سازمان، معنویت در سلامتی و معنویت در ورزش، از جمله مباحث و سرفصل‌های اختصاصی دانش مطالعات معنویت به شمار می‌روند.

وی اضافه کرد: طیف قابل‌توجهی از سرفصل­‌های کلاسیک عرفان نظری و برخی پرسش‌­های الهیاتی در سلوک و عرفان عملی از سرفصل­‌های اختصاصی دانش عرفان قلمداد می­‌شود. در این میان، مسائلی مانند چگونگی برون‌رفت انسان از تنگنای مادی‌گرایی، چگونگی اعتلای روحی، پیش‌­نیازها و ابزارها و شیوه‌های خودشناسی و خودکاوی، مبدا و ریشه هستی انسان و غایت زندگی، بهبود رابطه انسان با موجودات عالم هستی از رهگذر اعتلای جان و روح از پرسش‌­ها و سرفصل‌های مشترک این دو دانش به شمار می‌­روند.

استاد حوزه و دانشگاه در تبیین رابطه اخلاق و معنویت گفت: علم اخلاق، دانشی است که در ناحیه محمول گزاره­‌های آن، یکی از این چهار زوج مفهومی به کار می‌­رود: درست و نادرست، خوب و بد، باید و نباید و حق و مسئولیت. به عبارت دیگر، اخلاق یک علم تجویزی و عملی ناظر به حوزه پدیدارهای مقدور و اختیاری است که اعم از صفات (ملکات)، افعال جوانحی(اعمال قلبی و باطنی) و افعال جوارحی (رفتارهای بیرونی) است. از سوی دیگر، اگر معنویت (به ویژه نزد قائلان به وجود دانش معنویت) مربوط به حوزه عمل معرفی شود مناسبات میان اخلاق و معنویت قابل ترسیم خواهد بود. البته خوانش‌­های مختلف از اخلاق براساس رویکردها و مکاتب گوناگون اخلاقی در این نسبت­ سنجی نقش دارد. به عنوان نمونه، «مدل اخلاق فضیلت برآمده از کتاب و سنت مبتنی بر رویکرد اخلاق عرفانی» پیوند وثیقی با معنویت پیدا می­‌کند.

سامان بخشیدن به سبک زندگی معنوی افراد، نیازمند «فقه و کلام» است

وی افزود: در یک تحلیل انسان – کنش‌شناسی، ساحت منش و انگیزش از میان سه ساحت وجودی آدمی، نقطه کانونی شکل‌دهی به شاکله است و در تعیین‌ انتخاب‌ها و تصمیم‌گیری‌های فرد تأثیر دارد. متناسب با این ساحت وجودی انسان، دانش اخلاق در میان علوم اسلامی سه‌­گانه کلام، اخلاق و فقه، پرظرفیت‌ترین دانش اسلامی برای معناگروی و معنویت ­پروری است که البته برای سامان بخشیدن به سبک زندگی معنوی افراد، نیازمند دو حلقه پس و پیش خود، یعنی فقه و کلام است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره «معنویت‌پژوهی اسلامی»، اظهار کرد: معنویت اسلامی مورد نظر ما عبارت است از ارتباط زنده، موثر و جهت بخش با کانون متعالی هستی برای دستیابی به حیات طیبه از رهگذر پاسخگویی به نیازها و کشش‌­های فطری و متعالی وجود انسان بر پایه ایمان به تعالیم آخرین دین توحیدی که منبع انحصاری آن، قرآن و اهل بیت(ع) است. چنین معنویتی، زیست با امر قدسی را به شکل فردی محدود نمی­‌کند، بلکه می‌خواهد همگان طعم حیات طیبه را بچشند و آن را به شکل جمعی و در یک گستره وسیع اجتماعی، تاریخی و تمدنی پیاده کند.

«معنویت» مساوی با هرنوع دین‌داری نیست

علیزاده تأکید کرد: معنویت اسلامی در نگاه مورد نظر، مساوی با هرنوع دین‌داری نیست؛ بلکه نوعی از دین‌داری است که در آن انسان با امر مقدس ارتباط زنده برقرار می‌کند و این ارتباط را در بطن زندگی روزمره‌اش و در چارچوب عقلانی و مبتنی بر تعالیم قرآنی و سیره اهل‌بیت(ع) پیگیری می‌کند؛ لذا در این نوع دین‌داری مبارزه با استکبار، رفع بی‌عدالتی و از همه مهم‌تر، بسترسازی برای جامعه مهدوی اهمیت بسیاری پیدا می‌­کند. پس چنین معنویتی سبب معناداری زندگی بوده و در عین حال، توأمان با پیشرفت، علم و مادیت و عدالت است.

انتهای پیام