این بخشی از صحبت‌های مطرح‌شده در حاشیه بازدید از موزه هنرهای معاصر اصفهان و تأمل در فرآیند مرمت این بنای تاریخی شهر است. مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان به همراه کارشناسان مرمت و معماری از روند مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان بازدید کردند. در این بازدید که با هدف بررسی مرمت یکی از مهم‌ترین بناهای فرهنگی شهر برگزار شد، صاحب‌نظران حوزه معماری و مرمت، چالش‌های پیچیده و دستاوردهای اصولی مرمت این بنا را تبیین کردند.
مرمت غیراصولی بنای موزه در دهه ۷۰
محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، با نظر به مشکلات ناشی از مرمت‌های دهه ۷۰ در بنای موزه هنرهای معاصر اصفهان گفت: آسیب‌های موریانه‌زدگی و فرسودگی مصالح اصلی سقف و دیوارهای موزه، پنهان و شناسایی آنها مستلزم بررسی‌های دقیق‌تری بوده است.
او ادامه داد: این عمارت در چندین مرحله مورد مرمت قرار گرفته که از نقاشی دیوارها و گچبریها تا اصلاح در و پنجره را شامل می‌شود. با این حال، کامل‌ترین مرمت در دو سال گذشته انجام شده که با مشکلات عمیق ساختاری نیز همراه بوده است. برای نمونه، شکستگی شاه‌تیرهای اصلی ایوان غربی که به ستون‌های کناری متکی بود، خطر سقوط سقف را به همراه داشت که با بارندگی ممتد سال ۱۴۰۱، این خطر دوچندان شد.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی با اشاره به اینکه در مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان تمامی سقف‌ها بازبینی و تیرها جایگزین شده‌اند، افزود: ضمن اینکه علاوه بر تعویض مصالح آسیب‌دیده، تمامی کارها با مصالح سنتی و در راستای حفظ اصالت بنا انجام شد. در بخش کلاه‌فرهنگی موزه، خرپای چوبی با خرپاهای محافظت‌شده تقویت شد و ترک‌های دیوار غربی که ناشی از نشست زمین بود، اصلاح و پی‌های آن تقویت شد. یکی از عوامل مهم نشست‌های گسترده در این عمارت، اجرای نادرست ناکش‌ها بوده که عمق آنها کمتر از عمق ساختمان بوده و رطوبت را به جداره و پی زیرزمین‌ها منتقل می‌کردند؛ این ضعف نیز در این دوره اصلاح شد.
ایزدخواستی سپس تصریح کرد: برای بازگرداندن اصالت بنای موزه به دوره‌های تاریخی، تصاویر قدیمی بنا از دوره قاجار به‌عنوان مرجع بازسازی استفاده شد و از تغییراتی مانند جایگزینی سنگفرش حیاط با آجرفرش مطابق با تصاویر تاریخی و همچنین تعویض چراغ‌های پارکی حیاط با نمونه‌های قاجاری به‌عنوان تلاش‌هایی برای حفظ هویت تاریخی بنا استفاده شد. این تغییراتِ ظاهراً جزئی، تأثیر قابل توجهی در بازگرداندن فضای اصیل بنا به‌جا گذاشت. همچنین رنگ روی گچبریها زدوده شد و به شکل تاریخی آن بازگشت.
او با نظر به پیچیدگی‌های پیش‌بینی‌نشده در روند مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان گفت: در حین عملیات، مشکلاتی همچون ناپایداری گچ‌های قدیمی موجب شد که برآورد اولیه پروژه با واقعیت تطابق نداشته باشد. برای مثال، در ایوان غربی، ناپایداری گچ‌های دیوار و سقف به‌حدی بود که بازسازی آن نزدیک دو ماه به طول انجامید.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان با اشاره به چالش‌های این سازمان در جریان مرمت موزه بیان کرد: مرمت اصولی با هزینه‌های بالا و مشکلات تأمین مصالح مناسب مواجه بود. مصالحی همچون آجرهای آجر فرش موزه از شهرهای دیگر تأمین شد تا با معماری اصیل سازگار باشد. همچنین گچبریها با دقت بسیار و بدون تغییر اساسی بازسازی شد. این اقدامات، زمان مرمت را به تعویق انداخت. با این حال، سازمان نوسازی و بهسازی توانست با رعایت استانداردهای علمی مرمت، در بازسازی این بنای ارزشمند موفق عمل کند.
ایزدخواستی سپس از تأسیس واحدی برای نگهداری و تعمیرات دوره‌ای بناهای مرمت‌شده به دست این سازمان خبر داد و افزود: این واحد وظیفه دارد که بناهای مرمت‌شده را به‌صورت مستمر بازبینی و در صورت بروز مشکل آن را به‌سرعت رفع کند. این اقدام برای موزه هنرهای معاصر نیز انجام خواهد شد تا این بنای ارزشمند همچنان در وضعیت کنونی خود حفظ شود. امر مرمت پایانی ندارد و همواره با بهره‌برداری از بنا، هرچند خرد و اندک باید برقرار باشد.
لزوم حفظ روایت فرهنگی و هویت موزه هنرهای معاصر اصفهان
مرتضی بخردی، معمار داخلی، با نظر به مرمت‌های اولیه موزه در سال ۱۳۷۱، آنها را غیراصولی و غیرتخصصی دانست و گفت: شهرداری اصفهان در ابتدا این بنا را به یکی از معماران سنتی سپرد، اما دیدگاه او نسبت به فضای موزه محدود و غیرحرفه‌ای بود. او با نگاهی به‌سبک دکوراسیون تجاری، با نصب گونی روی دیوارها و نورپردازی‌های نامناسب، فضای موزه را از فرم فرهنگی خارج کرد. به‌دنبال اعتراضات فراوان، وارد پروژه شدم تا با طراحی جدید، گالری‌های استاندارد و اصولی برای موزه ایجاد کنم و طراحی داخلی را به صورت تخصصی به سرانجام برسانم.
او با اشاره به مرمت‌های جدید انجام‌شده توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان افزود: در مرمت‌های اخیر، اصول علمی و روش‌های تخصصی به‌کار رفته است. ازجمله اقدامات مؤثر می‌توان به اصلاح ساختار کف و دیوارها، بازسازی سقف‌های آسیب‌دیده، استفاده از تکنولوژی روز در نورپردازی و تأمین روشنایی مناسب گالری‌ها اشاره کرد. در این مرمت‌ها، بدون هیچ‌گونه تغییر در ساختار فضاهای داخلی، بر رفع آسیب‌ها و استحکام‌بخشی علمی تمرکز شده است.
این معمار به تفاوت‌های ساختاری این بنا با سایر بناهای تاریخی اصفهان اشاره کرد و گفت: بنای موزه هنرهای معاصر مربوط به دوره قاجار است و برخلاف بناهایی همچون رکیب‌خانه از دوره صفویه، کیفیت و دوام مصالح اولیه آن کمتر است. بناهای دوره صفوی با مصالح و صنایع دستی باکیفیت ساخته می‌شدند که این ویژگی از نفوذ آسیب‌های محیطی جلوگیری می‌کرد. درحالی‌که موزه هنرهای معاصر، در دوره‌های پیشین با بی‌دقتی تعمیر شده و مشکلاتی چون ترک‌خوردگی سقف، موریانه‌زدگی و نشست دیوارها را در پی داشته است. مرمت جدید، به‌خوبی این مسائل را برطرف کرده است و بنا را برای سال‌های آتی مقاوم‌سازی کرده است.
بخردی با تأکید بر اهمیت روایت فرهنگی و هویت موزه یادآور شد: موزه هنرهای معاصر اصفهان از دیرباز نماد فعالیت‌های فرهنگی و هنری در اصفهان بوده و باید همواره در خدمت روایت‌سازی فرهنگی قرار گیرد. این بنا در طی سال‌ها میزبان نمایشگاه‌ها و برنامه‌های متعددی بوده که بر فضای هنری شهر تأثیرگذار بوده‌اند. حفظ هویت فرهنگی موزه و استمرار فعالیت‌های آن برای انتقال ارزش‌های فرهنگی از مهم‌ترین اهداف ما بوده است.
او با اشاره به اهمیت نگهداری دوره‌ای بناهای تاریخی گفت: نگهداری صحیح از یک بنای تاریخی نیازمند بازدیدهای منظم است تا مشکلات جزئی به‌موقع برطرف شود. با مرمت فعلی، ساختمان موزه از نظر فنی و ساختاری برای مدت طولانی ایمن شده است، اما باید هرساله مورد بازبینی قرار گیرد تا از ایجاد آسیب‌های تازه جلوگیری شود.
اهمیت نگهداری و مراقبت مداوم
شهریار ناسخیان، عضو هیئت‌علمی و مدیرگروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان با اشاره به اهمیت بازگرداندن روح و حیات به بناهای تاریخی تأکید کرد: مرمت باید به‌گونه‌ای انجام شود که حس زندگی و سرزندگی را به بنا بازگرداند. اگر احیا تنها به تغییر ظاهری محدود شود، هیچ تأثیر مثبتی در حفظ هویت تاریخی و فرهنگی بنا نخواهد داشت. تغییر کاربری در مرمت نباید به معنای تغییر ماهیت بنا باشد، بلکه باید کیفیت آن را ارتقا دهد.
او با تأمل در ضرورت توجه به ابعاد روحی و فرهنگی در مرمت بنا گفت: نگاه فراکالبدی به معنای در نظر گرفتن جنبه‌های غیرمادی و فرهنگی مکان است که باید در فرآیند مرمت مورد توجه قرار گیرد. این بعد روحانی مکان به مثابه یک اصل اساسی باید در تمام مراحل مرمت رعایت شود تا بنا نه‌تنها از لحاظ کالبدی، بلکه از نظر روحی و فرهنگی نیز احیا شود.
مدیرگروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان بر اهمیت توجه به نیازهای معاصر در مرمت موزه هنرهای معاصر تأکید و اظهار کرد: باید به نیازهای کارفرما و جامعه توجه شود و کاربری‌های جدید به‌گونه‌ای هماهنگ با هویت بنا انجام گیرد. این یک ضرورت است که ما در مرمت بناهای تاریخی به نیازهای روز جامعه پاسخ دهیم و هماهنگی لازم را بین گذشته و حال برقرار کنیم.
ناسخیان با نظر به ضرورت رویکردهای مختلف در احیا تصریح کرد: باید یک نگاه ترکیبی در مرمت موزه هنرهای معاصر وجود داشته باشد که هم به نیازهای فنی و تکنیکال توجه کند و هم ابعاد فرهنگی و روحی مکان را در نظر بگیرد. در این راستا، رویکردهای مختلفی مانند رویکرد گونه‌شناسی، رویکرد فنی و تکنیکال و رویکرد ارزش‌های شاعرانگی فضا وجود دارد که هریک به نوبه خود می‌تواند در ارتقای کیفیت مرمت مؤثر باشد.
انتهای پیام