بحران آب بر سر سفره‌های زیرزمینی مردم خراسان رضوی سایه انداخته و آمار و ارقامی که درباره این منابع آبی اعلام می‌شود، چندان خوشایند نیست؛ به طوری که طبق آخرین آمار، از ۳۷ دشت در خراسان رضوی ۳۴ دشت ممنوعه و ممنوعه بحرانی اعلام شده‌اند و آن سه دشت دیگر نیز یا کیفیت و یا اصلاً آبی ندارند که بشود برداشتی از آنها داشت.
بر اساس آنچه اعلام شده وجود هزاران حلقه چاه غیرمجاز در خراسان رضوی سالانه خسارت‌های جبران‌ناپذیری را بر منابع آبی و سفره‌های زیرزمینی این استان وارد می‌کند، کارشناسان امر همچنین معتقدند که استحصال بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی از گذشته تاکنون و حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز از جمله دلایلی هستند که باعث شده منابع آب زیرزمینی در این استان به شدت کاهش یابد، زمین در بسیاری نقاط فرو بنشیند و تنش ناشی از کمبود آب گریبانگیر بسیاری از شهرستان‌ها شود.
قوچان دارای بیشترین چاه غیرمجاز
بر اساس آنچه اعلام شده شهرستان قوچان پس از مشهد دارای بیشترین چاه غیرمجاز در بین شهرستان‌های خراسان رضوی است که همه ساله میلیون‌ها مترمکعب آب از آنها نیز برداشت می‌شود.
حمیرا شامکوئیان مدیر امور منابع آب شهرستان قوچان در این باره به ایسنا گفت: در سال آبی ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ بالغ‌بر ۱۹ میلیون مترمکعب کسری مخزن داشتیم که این یعنی بیشتر از حجم آب تجدید شونده مصرف داشته‌ایم.
وی افزود: برای اینکه جلوی این وضعیت را بگیریم یکسری اقدامات در حال انجام است که جلوگیری از برداشت غیرمجاز از چاه‌های مجاز و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز از مهم‌ترین آن است.
مدیر امور منابع آب شهرستان قوچان اظهار کرد: از هر چاه فقط تا حدی می‌توان از حجم آب برداشت که در پروانه بهره‌برداری آمده است و اگر بیشتر از پروانه برداشت صورت گیرد غیرمجاز است و از طریق کنتورهای هوشمند جلوگیری می‌شود.
وی گفت: چاه‌هایی هم که کنتور ندارند به طور مداوم بازدیدهای لازم انجام می‌شود و در صورت برداشت غیرمجاز برخورد لازم صورت می‌گیرد و باید خسارت‌هایی را پرداخت کنند.
شامکوئیان شناسایی و انسداد چاه‌های غیرمجاز را ضروری دانست و گفت: حدود ۱۸۵۸ حلقه چاه غیرمجاز در شهرستان شناسایی شده که معادل ۱۶ میلیون مترمکعب برداشت می‌کنند و این میزان برای دشت رقم بالایی است.
وی با اعلام اینکه همه ساله تعدادی چاه برای انسداد و پر شدن از سوی استان مشخص می‌شود، تصریح کرد: امسال انسداد ۲۰۴ حلقه چاه در برنامه کاری قرار دارد که باید برای جلوگیری از برداشت غیر مجاز مسدود شوند.
مدیر امور منابع آب شهرستان قوچان گفت: هرچند در سامانه‌ها تعداد چاه‌های غیرمجاز ۱۸۵۸ چاه غیرمجاز اعلام شده اما آنچه در شهرستان وجود دارد بسیار بیشتر از آمار اعلام شده و شاید سه برابر این تعداد باشد.
وی معضل اصلی شهرستان را وجود همین چاه‌های غیرمجاز دانست و خاطرنشان کرد: تمام تلاش خود را بر مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز به کار گرفته‌ایم به طوری که از ابتدای امسال تاکنون بالغ‌بر ۳۰ حلقه چاه مسدود شده است.
شامکوئیان با اعلام اینکه با مسدود کردن این تعداد چاه از برداشت غیرمجاز ۳۱۲ هزار مترمکعب جلوگیری شده است، اظهار کرد: چاه‌های غیرمجاز در روستاهای مختلف هستند که گروه اجرائیات با همکاری نیروی انتظامی نسبت به مسدود کردنشان اقدام می‌کنند.
وی در ادامه با بیان اینکه برای مسدود کردن تعداد بیشتری از چاه‌های غیرمجاز با مشکلاتی مواجه‌ایم که مهم‌ترین آن کمبود اعتبارات است، گفت: هزینه‌های این چنینی از محل جاری شرکت پرداخت می‌شود و همکاران ما در ستاد پیگیر تأمین اعتبارات مورد نیاز هستند.
شامکوئیان ممانعت افراد در مسدود کردن چاه‌های غیر مجاز را از دیگر مشکلات دانست و گفت: با حمایت دادستان شهرستان مشکلات بسیار کمتر شده است.
وی با بیان اینکه بیشتر چاه‌های غیرمجاز در روستاها شناسایی شده‌اند، گفت: تا سال ۱۴۰۰ پس از مسدود کردن چاه‌ها پرونده مختومه می‌شد در حالی که امکان داشت چاه مجدد بازگشایی شود اما از آن سال به بعد پرونده‌های خسارت برای متخلفین تشکیل می‌شود. در واقع از زمانی که چاه حفر شده تا زمانی که مسدود کردیم پرونده‌های خسارت تهیه و مبالغی نیز بر اساس تعرفه‌ها از سوی متخلفین باید پرداخت شود.
شامکوئیان رقم‌ها را بازدارنده دانست و اظهار کرد: در مجموع ۶۶۸ چاه مجاز در شهرستان قوچان داریم که حدود ۵۰ درصد آن مجهز به کنتور هوشمند شده‌اند، گرچه بالغ‌بر ۱۰۰ حلقه نیز چاه آب شرب هستند ولی برای حدود ۲۰۰ چاه دیگر باید نصب کنتور انجام شود.
وی گفت: در شهرستان ۴۵ چاه صنعت داریم که برداشت‌های نسبتاً بالایی دارند اما با حجم تخلیه ۱.۸ میلیون مترمکعب کنتور هم تاکنون برایشان نصب نشده است، تلاش می‌شود تا پایان امسال تمامی چاه‌های بخش صنعت مجهز به کنتورهای هوشمند شوند.
خراسان رضوی بدترین وضعیت را در ناترازی آبخوان‌ها دارد
سونامی خشکسالی همچنان خراسان رضوی را تهدید می‌کند و از چاه‌های مجاز و غیرمجاز به عنوان متهمانی نام برده می‌شود که مرگ زودرس چشمه‌ها، دشت‌ها و قنوات را رقم می‌زند.
محمد درویش کنشگر و فعال محیط‌زیست در همین خصوص به ایسنا گفت: خراسان رضوی در بین ۳۱ استان ایران از نظر ناترازی آبخوان‌ها متأسفانه بدترین وضعیت را دارد به طوری که میزان ناترازی به بیش از ۳۳ میلیارد مترمکعب رسیده است.
وی با بیان اینکه خراسانی‌ها در سه دهه اخیر ۳۳ میلیارد مترمکعب بیشتر از آنچه وارد آبخوان‌ها شده برداشت کرده‌اند، افزود: اولین دشت‌های ممنوعه کشور هم مربوط به خراسان بوده است.
این فعال محیط‌زیست با اشاره به اینکه دشت طوس جزو اولین دشت‌های ممنوعه قبل از انقلاب بوده است، بیان کرد: این مسئله موجب شده که یکی از وخیم‌ترین موج‌های فرونشست در خراسان رضوی اتفاق بیفتد.
وی با بیان اینکه کل دشت‌های جنوب خراسان رضوی مانند دشت خواف، کاشمر و ... ممنوعه بحرانی هستند، در خصوص تأثیر کنتورهای هوشمند در جلوگیری از بحران و برداشت‌های غیرمجاز گفت: آنگونه که نشان می‌دهد هنوز نتوانسته در این خصوص مؤثر واقع شود.
شناسایی ۶۵۲۶ حلقه چاه غیرمجاز
همچنان که زخم خشکسالی در این استان عمیق‌تر می‌شود به همان تناسب برداشت غیرمجاز آب نیز افزایش می‌یابد و در حال حاضر مسدود شدن چاه‌های غیرمجاز و هوشمند شدن کنتورهای چاه‌های کشاورزی راهکاری است که دنبال می‌شود.
کاظم جم، سخنگوی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به وضعیت چاه‌های این استان گفت: با توجه به اینکه استان خشک و نیمه خشکی هستیم برای منابع و مصارف حوزه آب، بیشترین فشار را به چاه‌ها وارد می‌کنیم.
وی با بیان اینکه چون رودخانه دائمی نداریم و بخش قابل توجهی از سدها خالی هستند، بیشتر برداشت‌ها از چاه‌ها است، اظهار کرد: در خراسان رضوی ۱۶ هزار و ۵۶۳ حلقه چاه مجاز با برداشت ۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب در سال داریم.
عضو اصلی شورای راهبردی روابط عمومی بخش آب کشور با اعلام اینکه تاکنون ۶۵۲۶ حلقه چاه غیرمجاز شناسایی شده داریم که در نوبت پر شدن قرار دارند، تصریح کرد: از این تعداد چاه غیرمجاز شناسایی شده ۲۶۸ میلیون مترمکعب برداشت آب دارند.
وی با بیان اینکه این تعدادی است که ما شناسایی کردیم ولی آمار اصلی از چاه‌های غیرمجاز بیشتر است، به تقدیر از همکاری قوه قضائیه، نیروی انتظامی و مردم دغدغه مند پرداخت و بیان کرد: برای جلوگیری و مقابله با افرادی که از انفال برداشت می‌کنند نیازمند همکاری شهروندان دغدغه‌مند هستیم.
جم با اعلام اینکه برای برخورد و مقابله با افرادی که از سفره‌های زیرزمینی برداشت می‌کنند نیازمند عزم ملی هستیم، اظهار کرد: بستن چاه غیرمجاز یک پروسه طولانی و سخت است که اگر مردم کنار ما نباشند شاید این پروژه موفق نباشد.
وی با بیان اینکه وزارت نیرو به تنهایی نمی‌تواند با متخلفین برخورد کند، گفت: قوانین باید به روز و مجازات‌ها بازدارنده باشد البته نیازی نیست همه مجازات‌ها ریالی باشد بلکه باید تنوع داشته باشد.
سخنگوی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با اشاره به اینکه بعد از مشهد بیشترین چاه غیرمجاز مربوط به شهرستان قوچان است، به دستاوردهای طرح تعادل بخشی اشاره کرد و گفت: این طرح از سال ۱۳۹۲ در استان و سپس در کشور آغاز شد.
وی بیان کرد: تاکنون این طرح دستاوردهای بسیار خوبی داشته که یکی از آنها بستن چاه‌های غیرمجاز بود به طوری که از سال ۱۳۹۲ تاکنون بیش از ۱۸ و ۸۰۰ حلقه چاه غیرمجاز را توانستیم در استان پرکنیم.
جم نصب کنتورهای هوشمند را از دیگر اقدامات مهم دانست و افزود: تا زمانی که نتوانستیم کمیت یک کار را به دست بگیریم قطعاً نخواهیم توانست مدیریت کنیم.
وی بیان کرد: چون قبلاً چاه‌ها کنتور نداشتند در مدیریت‌شان با مشکلاتی مواجه بودیم، اما اکنون بالغ‌بر ۹۵ درصد چاه‌های کشاورزی استان مجهز به کنتورهای هوشمند شده‌اند و وضعیت بالغ‌بر ۷۰ درصد چاه‌هایی که مجهز به کنتور شده‌اند را به صورت آنلاین رصد می‌کنیم.
سخنگوی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با بیان اینکه بخش اعظم نیاز آبی استان از منابع آبی زیرزمینی تأمین می‌شود، افزود: با توجه به اینکه دشت مشهد از سال ۱۳۴۸ ممنوعه اعلام شده برای حفر و دادن پروانه چاه باید حساسیت و دقت بیشتری انجام می‌شد.
وی با اشاره به اینکه تأمین آب شرب سالم و پایدار برای مردم در ایران خط قرمز دولت است، اظهار کرد: حتی در دشت‌های ممنوعه جز برای چاه‌های آب شرب باقی موارد را تا حد امکان سخت‌گیری می‌کنیم.
عضو اصلی شورای راهبردی روابط عمومی بخش آب کشور با اشاره به اینکه قبلا در گرفتن پروانه برای حفر چاه برخی مسائل از جمله سیاسی، امنیتی، اجتماعی و ... دخیل بوده‌اند، افزود: بسیاری از این موارد موجب شد که الزامات واقعی رعایت نشود.
وی گفت: اینکه بعضاً برخی شهروندان و دغدغه مندان محیط‌زیست سؤال می‌کنند اگر دشت ممنوعه بوده نباید مجوز حفر چاه داده می‌شد سؤال به حقی است، قطعاً مجوز این تعداد چاه در وضعیت فعلی سفره‌های زیرزمینی تأثیر بسیاری دارد.
جم با بیان اینکه اکنون شارژ مازاد چاه‌ها به هیچ عنوان انجام نمی‌شود و چاه‌هایی که مجهز به کنتور هوشمند شدند کارت شارژ دارند، خاطرنشان کرد: تاکنون ۳۳ تفاهم‌نامه مدیریت مشارکتی با کشاورزان دشت‌های استان به امضاء رسانده‌ایم.
وی با اشاره به اینکه بر اساس این تفاهم‌نامه‌ها خود کشاورزان تصدی‌گری را انجام خواهند داد، اظهار کرد: هرچه دولت از تصدی‌گری فاصله بگیرد موفق‌تر خواهیم بود.
سخنگوی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با بیان اینکه تشکل‌ها خود باید مبارزه با چاه‌های غیرمجاز را انجام دهند، تصریح کرد: گرچه تاکنون هیچ استانی به حوزه مدیریت مشارکتی تفاهم‌نامه‌ای ورودی نداشته ولی ما ۶ سال است که این کار را شروع کردیم و تفاهم‌نامه ۳۳ دشت استان را امضاء کردیم و بازخوردهای بسیار خوبی هم به دست آورده‌ایم.
وی افزود: گرچه شیب هیدروگراف‌ها به سمت شیب صفر پیشرفت می‌کند و روند رو به رشدی را در بهره‌وری، مقابله با چاه غیرمجاز و جلوگیری از اضافه برداشت داریم ولی هنوز راه بسیاری پیش رو است.
جم در پاسخ به این سؤال که کنتورهای هوشمند تاکنون چقدر توانسته در جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز موفق باشد، گفت: از زمانی که کارت شارژ ایجاد و کنتورها برقی شده و به صورت آنلاین رصد می‌شود باعث شد که هر دشت یک ساعت خاص کارکرد داشته باشد، همچنین کشاورز می‌داند چه زمانی نیاز به آب دارد و چه موقع باید آبیاری را انجام دهد.
وی گفت: از ابتدای طرح تعادل بخشی که از سال ۱۳۹۲ آغاز شد تا امسال میزان صرفه‌جویی که بر اساس مدیریت و کنترل چاه‌ها با نصب کنتورهای هوشمند انجام شد حدود یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون لیتر بود که در حجم برداشت مدیریت داشتیم.
عضو اصلی شورای راهبردی روابط عمومی بخش آب کشور با بیان اینکه مدیریت آب چند وجهی است و نمی‌توان تک بعدی ورود داشت، افزود: مدیریت آب تنها مختص وزارت نیرو و آب منطقه‌ای نیست، همه در مدیریت آب مسئول هستند و باید کمک کنند.
چاه های غیرمجاز به عنوان اولین متهم‌هایی شناخته می‌شوند که شیره زمین را در خراسان رضوی می‌مکند، اما آمار و ارقام ارائه شده نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از برداشت‌های بی‌رویه این استان توسط چاه‌های غیرمجاز صورت می‌گیرد، مسئله‌ای که نباید از دید ناظران پنهان بماند.
بحرانی که اگر چاره نشود، مهاجرت روستاییان به شهرها، بیکاری کشاورزان، باغداران و دامداران را به همراه خواهد داشت و دیری نخواهد پایید که شهروندان خراسان رضوی علاوه بر دست و پنجه نرم کردن با کم‌آبی باید شاهد پدید آمدن مسائل جدیدی در حوزه اجتماعی، فرهنگی و گسترش ناهنجاری‌ها و فقر مضاعف باشند.
انتهای پیام