«محله ساغریسازان رشت ثبت ملی شد.» این خبری است که چندروز پیش، به نقل از مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان منتشر شد. اگرچه این خبر مایه خرسندی است اما باید گفت؛ «نوشدارو پس از مرگ سهراب». طبق این خبر، نقشه محدوده عرصه حریم محله ساغریسازان تحت ضوابط حفاظتی میراث فرهنگی است.

باید گفت ثبت ملی قدیمی‌ترین محله رشت۵۰ سال دیر صورت گرفته است. سال ۱۳۵۶ برخی از مقامات کشور از رشت و ساغریسازان بازدید می‌کنند و دستور سنگفرش گذر ساغریسازان تصویب و مقرر می‌شود بناهای فاخر این محله حفظ شود. اگر این مصوبه اجرا می‌شد، اکنون شاهد محله‌ای متفاوت بودیم. محله‌ای که خانه‌های اربابی خاندان سمیعی، صفاری، امین دیوان و... هنوز سرپا بود. هنوز مدرسه دخترانه شاهدخت در جوار مسجد حاج سمیع سرپا بود، مسجد لاله شوی در کنار بقعه خواهر امام تخریب نشده بود و حمام های تاریخی ساغریسازان؛ پاک و فردوسی سالم مانده بود. کتابفروشی شکسپیر و ساباط های تاریخی هنوز سالم بودند و... .

اکنون بافت تاریخی محله ساغریسازان با نوسازی‌های بی ضابطه عملا از بین رفته و تنها شاهد تک بناهای تاریخی هستیم که به شرط سکونت و رسیدگی مالک سالم مانده است. درغیر این‌صورت با خانه ای نیمه مخروبه مواجه هستیم.

در قدیمی ترین نقشه شهر رشت- که در سال ۱۲۴۹ خورشیدی و در دوره ناصرالدین شاه قاجار کشیده شده - رشت دارای ۷محله است و هرمحله دارای چند راسته، گذر و یا ناحیه بود و  هر ناحیه مراکز عمومی چون؛ بازارچه، مسجد، تکیه و حمام داشت. یکی از این هفت محله،«خمیران زاهدان» بود و این محله شامل نواحی؛ ساغریسازان، سومابجار، دانشسرا، رودبارتان، شیخ زاهد، میان تکیه و چهاربرادران بود.

درگذر ساغریسازان به‌واسطه سکونت خاندان های سرشناس-که عمدتا تاجر و صاحب منصب بودند- شاهد ساخت خانه های اربابی با تزئینات چشمگیر بودیم. همچنین مکان‌های عمومی همچون، حمام و مسجد نیز توسط آنها ساخته می‌شد.

به گفته علی امیری، سندپژوه، «در محله مذکور تجار بزرگ و سرشناسی همچون؛خاندان‌های«‌حاج محمدعلی خان امین دیوان»، «صفاری‌ها»، «حاکمی»، «سرتیپ‌پور»، «یوسفی»، «گیلانشاه»‌ و از همه تاثیرگذارتر، بخشی از خاندان بزرگ «سمیعی» در آن زندگی می‌کردند. «آقا سمیع» یکی از پسران «حاج میرزا محمدحسین تبریزی» است و به «حاج سمیع» ملقب می‌شود؛ او از تبریز به قزوین رفته و با دختر ملک‌التجار قزوینی ازدواج می‌کند و پس از چند سال رشت را به عنوان سکونت و تجارت انتخاب می‌کند. از اواخر دوره‌ زندیه شاهد پدیداری خاندان بزرگ سمیعی هستیم. از «آقا سمیع»۱۲ فرزند شناخته شده است که احتمالا ۹ فرزند، ذکور بوده و نیای بزرگ سمیعی‌های ساکن رشت محسوب می‌شوند. »

اعقاب سمیعی، بعدها با پسوندهایی همچون؛ ابتهاج سمیعی، رئیس سمیعی، مهربان سمیعی، مستشار سمیعی و... شناخته می شوند. اکنون اگر در محله ساغریسازان گذر کنید، بر تابلوی کوچه ها، نام‌های مختلفی با پسوند سمیعی خواهید دید. خانه بزرگ «آقا سمیع» درست پشت بقعه آقاسید عباس و در وسط محله ساغریسازان بود. دهه‌محرم، دسته‌ها و هیات‌های عزاداری، ازحیاط این خانه خارج شده و به سمت بقعه خواهر امام می‌رفتند. اکنون این خانه تخریب و آپارتمان سازی شده است.

تنها خانه‌های سالم و پابرجامانده از این خاندان، خانه مفخم السلطنه و خانه رحمت سمیعی است که اولی به واسطه خرید توسط جمعی از فرهیختگان به عنوان «خانه فرهنگ گیلان» تغییرکاربری یافته و به صورت هیات امنایی اداره می‌شود. خانه رحمت سمیعی نیز به‌واسطه سکونت و زندگی خاندان تالش‌خان هنوز سرپاست اگرچه این خانه نیز در طول زمان دچار دخل و تصرف‌هایی شده و از وسعت حیاط کاسته شده است.

با تمام این تغییرات، محله ساغریسازان، برای تورهای گردشگری پیاده جاذبه زیادی دارد. به گفته یک کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی، «گردشگری پیاده» به عنوان نوعی از گردشگری فرهنگی در تمام دنیا مورد توجه است و در سال های اخیر نیز این نوع گردشگری در ایران روبه ازدیاد است.

عباس ایمانی می‌افزاید: این نوع گردشگری، می‌تواند جلوی تخریب بیشتر بافت‌های تاریخی را بگیرد و از سویی، جانی تازه به بافت‌های رها شده و تک بناهای تاریخی بدمد. وی، با اشاره به رونق گدرشگری در بافت های تاریخی اضافه می‌کند: در بسیاری از بافت‌های تاریخی شهرها، به دلیل تغییر سبک زندگی مدرن، خانه ها و بافت‌های تاریخی، کارآمدی قبل را ندارند و علت تخریب بافت‌های تاریخی هم به این دلیل است. شاخص‌ترین آن تردد خودرو است که با تخریب و عقب نشینی در گذرهای تاریخی شاهد عریض تر شدن کوچه برای عبور ماشین هستیم. اما وقتی گردشگر پیاده، به بافت تاریخی می رود، همین معبر باریک جاذبه می شود و ساکنان محله نیز خود را با شرایط جدید تطبیق می‌دهند و با تغییرکاربری خانه‌های تاریخی به بوتیک هتل، سراهای تجاری، رستوران و کافه، شکل اقتصادی و زندگی را متناسب با نیازهای فعلی تغییر می‌دهند.

این کارشناس مطالعات فرهنگی، اضافه می‌کند: استان گیلان ۵ شهر با قدمت تاریخی دارد که هنوز بخشی از بافت‌های تاریخی آن سالم مانده است. اگرچه دیر، ولی  تعیین حریم و ضوابط میراثی و ثبت ملی یک بافت تاریخی جلوی تخریب بیشتر را می‌گیرد. شهر رشت به عنوان مرکز استان و مرکز تجارت ابریشم از دوره صفویه و قاجار بسیار مورد توجه قرار گرفت. اما با افول تجارت ابریشم، این اقتصاد پویا دچار چالش جدی شد. بنابراین توسعه زیرساخت‌های گردشگری می‌تواند درآمدزا باشد.

ایمانی ادامه می‌دهد: یکی از بسترهای گردشگری پایدار، «فرهنگ‌گردشگرپذیری مردمان مقاصد گردشگری» است. وقتی «کسب درآمد» ناشی از گردشگری برای ساکنان محرز گردد، عوامل جذب گردشگر و پایداری کسب درآمد از سوی ساکنان شهرهای مقصد گردشگری مورد توجه بیشتری قرار می‌گیرد. همچنین با توجه به عدم استفاده از وسایل حمل و نقل آلاینده جهت گردش در این بافت‌ها، این نوع از گردشگری، حداقل آلاینده‌های زیست‌محیطی را داشته و از این رو به گردشگری پایدار نیز یاری می‌رساند. از آنجاکه این نوع گردشگری هزینه‌ی بالایی نمی‌خواهد و زمان آن کوتاه است، بسیاری از محدودیت‌های سایر انواع گردشگری را هم ندارد.

بنابراین، برگزاری تورهای گردشگری پیاده، درابعاد مختلفی برای مخاطبان جذابیت دارد. از جمله: عدم استفاده از خودرو، امکان شرکت برای تمامی سنین (سالمندان،کودکان و معلولین)، زمان مدیریت شده این تورها، امکان برقراری رابطه با جامعه محلی می تواند به شناساندن نقاط و مکان‌هایی که گردشگران کمتر می‌شناسند، کمک کرده و به اقتصاد محله  رونق بخشد.

حالا اگر به بناهای به‌جامانده در گذر ساغریسازان توجه شود، بازهم جاذبه های گردشگری زیادی در منطقه هست. شاخص‌ترین مرکز مذهبی ساغریسازان، «بقعه‌ی خواهر امام رضا(ع)»، سپس بقعه«سید اسماعیل و سید عباس» و مساجد تاریخی گلدسته و حاج سمیع است.

حمام های تاریخی باقی مانده در محله ساغریسازان، حمام اکبریه، احتشام و سجادیه، سال‌هاست منتظر احیا و مرمت هستند.خانه‌های تاریخی همچون عمارت زین‌العابدین اخوان(رئیس اتاق تجارت رشت)، عمارت طارمسری، خانه دکتر احمد سواررخش، عمارت درویش، خانه نبی زاده، عمارت رحمت سمیعی(تالش خان)، خانه آیت‌الله شفتی، خانه‌اعتمادی، عمارت‌صادقی، خانه سرهنگ‌حاتم، سرای‌تجاری سمیعی، خانه کنارسری، اعتمادالسلطنه، خانه حجت الاسلام میرزایی، خانه حجت الاسلام حسینی ضیابری، خانه‌ میرزا خلیل رفیع (نخستین شهردار رشت)،  عمارت ابریشمی، عمارت نصرت اعظم سمیعی (ساختمان آموزش و پرورش)، مدرسه رشیدی (دانشسرا)، عمارت مفخم السلطنه (خانه فرهنگ گیلان)، پتانسیل‌های گردشگری محله‌ای است که با تاخیر بسیار طولانی به تازگی ثبت ملی شده است.

انتهای پیام