دوران نوجوانی یکی از پرمخاطره‌ترین دوران زندگی است که می‌تواند فرد را به سمت مسیر موفقیت یا آسیب ببرد. در این مرحله از زندگی تعامل با نوجوان که سبب شکل‌گیری هویت او می‌شود بسیار مهم است؛ با تعامل درست می‌توان این دوره گذار را با کمترین آسیب طی کرد.
نوجوانی نقطه عطفی در زندگی هر فرد است. در این دوران نوجوانان از ویژگی‌های خاص و پیچیده خود و از وابستگی‌های دوران کودکی و نوجوانی فاصله می‌گیرند و برای بزرگسالی و تثبیت شخصیت اجتماعی و ورود موثر به سرنوشت نظام اجتماعی آماده می‌شوند.
در حقیقت، بخش اصلی شخصیت انسان در این دوره ساخته می‌شود و هر فردی که بتواند از این دوره به خوبی بهره ببرد، آثار آن را در آینده می‌بیند.
در این دوران ممکن است نوجوان دچار مشکلاتی مانند پرخاشگری، اضطراب یا رفتارهای خطرناک شود که با آگاهی در مورد چگونگی رفتار با آن‌ها و توجه به نیازها باید این دوران را مدیریت کرد.
نیازهای روانی نوجوانی
لیلا شب‌رنگی سرپرست سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت غرب اهواز در گفت‌وگو با ایسنادر این خصوص اظهار کرد: جوان با تکیه بر نگرش واقع‌بینانه و اطلاعات خود می‌تواند زندگی خوب و موفقی فراهم کند. اثر این موفقیت، در دیگر دوره‌های زندگی انسان یعنی میانسالی، سالمندی و پیری نمایان می‌شود. افرادی که در دوران نوجوانی و جوانی نگرش‌های محکم و مستدلی داشته باشند، در دیگر دوره‌های زندگی خود نیز موفقیت‌های زیادی نصیب‌شان می‌شود.
وی با بیان اینکه با بررسی ویژگی‌های نوجوانی، اهمیت این دوران بیشتر درک می‌شود، افزود: نیازهای بدنی یا نیازهای زیستی که نیازهای اولیه نیز نامیده می‌شوند، نیازهایی مانند نیاز به غذا، آب و هوا، خواب و استراحت هستند که بدون تامین آن‌ها زندگی امکان‌پذیر نیست.
سرپرست سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت غرب اهواز گفت: در کنار این نیازها، نیازهای روانی یا ثانویه هم وجود دارند که برآورده نشدن این نیازها موجب پیدایش اختلال‌ها و ناراحتی‌ها و بیماری‌های روانی می‌شود و گاهی آنچنان تعادل عاطفی فرد را به هم می‌زند که او مستاصل و از زندگی بیزار می‌شود.
شب‌رنگی با بیان اینکه درجه اهمیت نیازهای روانی دوره نوجوانی و جوانی در محیط‌های مختلف با هم متفاوت است، گفت: نیاز به محبت و مهربانی یکی از این نیازها است. رابطه نزدیک محبت‌آمیز با چند شخص موثر در زندگی، رضایت ایجاد می‌کند. نیاز به مهربانی و محبت شامل دوست داشتن و دوست داشته شدن است که در همه سنین به آن نیاز است و کمبود یا نبود آن اثر بد و ضایعه‌های دردناکی در روح افراد به وجود می‌آورد و روابط فرد با دیگران را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
وی افزود: نیاز به امنیت و آسایش خاطر هم بسیار مهم است. هر فردی می‌خواهد مطمئن باشد که در مواقع سختی و ناراحتی تنها نمی‌ماند و دیگران به او کمک می کنند و حامی او خواهند بود. اگر این اطمینان خاطر نباشد، اثر ناگواری در رفتار فرد به جا می‌ماند.
دنیای امن نوجوان چگونه ساخته می‌شود؟
سرپرست سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت غرب اهواز گفت: نوجوان نیازمند دنیایی سازمان‌یافته، امن، منظم، قابل پیش‌بینی و قانونمند است که بتواند روی آن حساب کند و در آن، وقایع غیرمنتظره و غیر قابل کنترل، گیج‌کننده یا وقایع خطرناک رخ ندهد و در هر حال والدین یا حامیان نیرومندی داشته باشد که از او در مقابل آسیب‌ها محافظت کنند.
اهمیت گروه همسالان در زندگی نوجوانان
وی با اشاره به نیاز به احساس تعلق داشتن و مورد قبول همسالان واقع شدن در نوجوانان عنوان کرد: محبوبیت نوجوانان و جوانان در گروه همسالان تابع توانایی انجام دادن کارهایی است که در گروه موجب به دست آوردن وجهه می‌شود. گاهی اوقات معیارهای گروهی بیشتر از معیارهای خانواده بر رفتار جوانان تاثیر می‌گذارد و نوجوان تلاش می‌کند با معاشرت و ایجاد روابط صمیمانه با گروه، خود را مطابق معیارهای آن‌ها بسازد.
سرپرست سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت غرب اهواز گفت: به همین دلیل برای جلب تایید گروه، بسیاری از مهارت‌های اجتماعی و رفتارهای گروهی را می‌آموزد و وقتی مورد قبول گروه واقع می‌شود، به آن‌ها احساس تعلق پیدا می‌کند و اگر نتواند مورد قبول قرار گیرد، احساس انزوا، طردشدگی، نداشتن دوست و نداشتن ریشه در جامعه می‌کند بنابراین تقلید و همانندسازی در این دوره اهمیت خاصی پیدا می‌کند.
احترام و استقلال
وی با تاکید بر لزوم احترام گذاشتن به نوجوانان بیان کرد: ارضای نیاز به احترام و عزت نفس به احساساتی مانند اعتماد به نفس، ارزش، قدرت، موفقیت، کفایت، شایستگی، کسب اعتبار و حیثیت و مفید و ثمربخش بودن در جامعه منتهی خواهد شد.
شب‌رنگی گفت: یک نوجوان و جوان به استقلال نیاز دارد، بسیاری از نوجوانان و جوانان فکر می‌کنند که پدر و مادر بر آن‌ها کنترل و نظارت دارند و پیش خود فکر می‌کنند که آن‌ها دیگر کودک نیستند که احتیاج به کنترل داشته باشند و می‌خواهند هر چه زودتر روی پای خودشان بایستند و درباره کارهایشان خودشان تصمیم بگیرند و از آزادی‌های فردی و اجتماعی برخوردار باشند. آن‌ها نیاز دارند بدانند زندگی‌شان زیر فرمان خودشان است و دیگران به آن شکل نمی‌دهند.
وی افزود: همچنین نوجوان نیاز دارد که اطرافیان ارزش زحمت‌ها و کارهای مفیدش را درک کنند و از او تشکر و قدردانی کنند و اگر از او قدردانی نشود و مورد تشویق قرار نگیرد، حالت یاس و ناامیدی به او دست می‌دهد. جوان نیاز دارد که اطرافیانش بیشتر رفتارهای مناسبش را ببینند و بیشتر اعمال خوبش را تشخیص دهند و به موقع او را مورد تشویق قرار دهند و از او قدردانی کنند.
سرپرست سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت غرب اهواز گفت: نوجوان فلسفه زندگی و حیاتش را در مذهب جست‌وجو می‌کند و در آن معنایی برای زندگیش می‌یابد. می‌خواهد مذهب و مفاهیم را شخصا با نیروی عقل خودش بررسی کند و حقایق را دریابد. بنابراین بسیاری از شک‌های مذهبی نیز در همین مرحله برای او ایجاد می‌شود که با پیدا کردن پاسخ‌های مناسب راه تکامل خود را نیز طی می‌کند.
پیامدهای بی‌هدفی
وی عنوان کرد: داشتن هدف در زندگی به فرد احساس رضایت و تحرک بیشتری می‌دهد. هدف هر چقدر بزرگ‌تر باشد، انگیزه حرکت و تکامل فرد بیشتر می‌شود. جوانانی که در زندگی هدف‌های مشخصی ندارند و یا هدف‌های بسیار کوچکی را دنبال می‌کنند، در تزلزل و ناامنی به سر می‌برند و زندگی آن‌ها فاقد ارزش است و به طور دائم در حالت افسردگی، یاس و ناامیدی به سر می‌برند و احساس تنهایی و پوچی و بیچارگی به آن‌ها دست می‌دهد.
سرپرست سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت غرب اهواز بیان کرد: نیاز به احساس هویت و شناخت خود و حفظ تعادل روانی و عاطفی در مقابل عوامل و فشارهای درونی و بیرونی نیز از نیازهای اساسی جوان است. جوان می‌خواهد بداند چیست و کیست. می‌خواهد احساس کند شخصی منحصر به فرد و خاص است و تمایل دارد مطمئن شود که نزد خودش پذیرفته شده است.
وی ادامه داد: جوانان تمایل دارند که به هرچه که بالقوه می‌توانند باشند، تبدیل شوند و استعدادهای درونی خود را شکوفا کنند که پیامد آن احساس رشد، بلوغ و سلامت روان است. هر چند ممکن است در این مرحله موفقیت چندانی در خودشکوفایی نداشته باشند اما این نیاز را احساس می‌کنند که بهره‌برداری کاملی از ظرفیت‌ها و توانایی‌های خود کنند، به کمال برسند و هر کاری را به بهترین نحو ممکن انجام دهند.
سرپرست سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد مرکز بهداشت غرب اهواز گفت: بعد از شناخت نیازهای دوران نوجوانی، این دغدغه ایجاد می‌شود که چگونه نیازهای آن‌ها را برطرف کنیم؛ متخصصان رفتار درمانی انجام اقداماتی مانند ایجاد فرصتی برای درگیری جوان با فعالیت‌های اجتماعی، کاهش ساعات بیکاری آن‌ها، فراهم کردن زمینه برای ارتباط با بزرگسالان و افراد موفق را توصیه می‌کنند.
وی بیان کرد: همچنین صلاحیت‌های اجتماعی جوان مانند مهارت‌های میان فردی، بلوغ هیجانی و مدیریت باید فعال شوند. خانواده باید شناخت کافی از شخصیت و روحیات نوجوان داشته باشد و می‌توان در این خصوص از کارگاه‌های مهارت‌افزایی برای تقویت اعتماد به نفس، تصمیم‌گیری، حل مساله و حل تعارض استفاده کرد.
شیوه «فرزندپروری»؛ سوالی که پاسخ داده نشده است
به گزارش ایسنا، نوجوانان در این دوران، بین کودکی و بزرگسالی می‌مانند و ممکن است دچار رفتارهای بزهکاری یا مسائل روانشناختی مانند افسردگی، اضطراب و عزت نفس پایین شوند.
از طرف دیگر فضای مجازی و استفاده بیش از حد نوجوانان از شبکه‌های اجتماعی و اینترنت بیشتر این نوجوانان را در معرض خطر قرار می‌دهد.
دکتر علی عربی عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز در گفت‌وگو با ایسنا در این خصوص اظهار کرد: یکی از مسائل اصلی نوجوان، بلوغ زیستی و اجتماعی است؛ به نوعی جوان می‌خواهد به دنبال استقلال‌طلبی برود و دوره گذار از کودکی به بزرگسالی را طی می‌کند؛ از او می‌خواهیم بزرگ باشد اما در تعاملات‌مان او را کودک می‌پنداریم در نتیجه نوجوان دچار دوگانگی می‌شود.
وی افزود: مهم‌ترین مشکل نوجوانان در این دوره، گذار هویتی و شخصیتی است زیرا دیگر نه کودک هستند و نه بزرگ تلقی می‌شوند و باید با چالش‌های اصلی این دوره مواجه شوند. مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری، سرکشی و رفتن به سمت رفتارهای انحرافی از جمله بزهکاری پیامد این دوگانگی است که باید مدیریت شوند.
شیوه رفتار با نوجوان
عربی گفت: وقتی مساله نوجوان مطرح می‌شود باید به سوال اصلی در مورد «فرزندپروری» پاسخ داده شود. متاسفانه جامعه ما در این حوزه بسیار فقیر است. انبوه مدل‌های فرزندپروری را داریم اما محتوای آموزشی ما از آن خالی است. بسیاری اوقات وقتی با پدران و مادران مواجه می‌شویم انگار باور ما این است که آن‌ها به شکل ذاتی یا فکری باید یک سری مشخصات والدین را داشته باشند.
عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: وقتی نظام آموزشی را مرور می‌کنیم می‌بینیم جای خالی فرزندپروری به شدت احساس می‌شود و باید به این موضوع پرداخته شود. یکی از مدل‌های فرزندپروری، «بوم شناختی» است؛ در این مدل گفته می‌شود مهم‌ترین امر در توسعه رشد و نمو شخصیتی، تعامل با نوجوان است که در این زمینه شناخت صحیح، ضروری است.
وی افزود: این مدل، از نزدیک‌ترین و مستقیم‌ترین لایه که شامل خانواده و دوستان و مدرسه و معلمان است صحبت می‌کند و بعد در لایه بالاتر به اهمیت تعامل خانواده و مدرسه می‌پردازد. لحاظ کردن محیط کار والدین در خصوص توسعه شخصیتی و تعامل با نوجوان بسیار مهم است و حتی به چارچوب‌های هنجاری و فرهنگ می‌رسد و در آخرین سطح، در خصوص تغییرات ساختاری صحبت می‌کند و ضرورت دارد در تعامل با نوجوان و مدیریت آسیب‌ها، همه این موارد لحاظ شود.
ضرورت آموزش سواد رسانه‌ای به خانواده‌ها
عربی با اشاره به پیشرفت تکنولوژی عنوان کرد: یکی از مسائل عمده در جهان، شبکه‌های مجازی و استفاده نوجوانان از این شبکه‌ها است. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و تراز اول دنیا، قانون‌هایی برای محدود کردن دسترسی نوجوانان به شبکه‌های اجتماعی در حال پیشنهاد شدن است.
عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: باید از طریق نظام آموزش چیزی به اسم سواد رسانه‌ای در خانواده و ابتدا در والدین و بعد در کودکان ارائه شود تا بتوانیم در تعامل با نوجوان و مدیریت آسیب‌های نوجوانی در این دوره، به خوبی عمل کنیم.
وی ادامه داد: متاسفانه نظام آموزشی ما توجهی به سواد رسانه‌ای نکرده است و پیشگیری را تنها به نوعی آگاهی سلبی مطرح کرده‌اند و انگار محدودیت یا قطع کردن، تنها راهکار برای مدیریت استفاده از شبکه‌های مجازی است.
عربی عنوان کرد: بخشی از زیست مردم در حال رفتن به سمت آنلاین است و نمی‌توان منکر آن شد. ما از فرزندان‌مان می‌خواهیم در این شبکه‌ها با ما ارتباط داشته باشند و فعالیت کنند در حالی که اطلاع کاملی در مورد چگونگی مدیریت نحوه مواجهه و توانمندی‌های مورد نیاز با آن نداریم.
به گزارش ایسنا، یکی از مهم‌ترین چالش‌های دوره نوجوانی، شکل گرفتن هویت آنان است و باید برنامه‌ریزی صحیحی برای این دوران داشت اما گویا نوجوان در برنامه‌ها و نظام آموزشی ما فراموش شده است و در این شرایط باید توجه ویژه‌ای به این دوره مهم زندگی داشت.
انتهای پیام