کاپیتولاسیون موجب برتری و تقدم اتباع خارجی بر اتباع کشور شده و باعث می‌شد که رجال مملکت را به بیگانگان و قدرت قضایی و سیاسی آنان سوق دهد و حتی در سایه کاپیتولاسیون، بیگانگان هر چه می خواستند به ایران وارد و یا از ایران خارج می‌کردند. کاپیتولاسیون اصل حاکمیت و استقلال کشور را متزلزل می‌ساخت.
در ۴ آبان ۱۳۴۳ امام خمینی (ره) با ایراد سخنرانی مهیج و کوبنده، موضع نهضت را در برابر استکبار غرب و شرق روشن ساخت. اعلامیه امام (ره) در تیراژ وسیعی چاپ و منتشر شد.
فرازهایی از این اعلامیه به شرح زیر است:
« آیا ملت ایران می داند که مجلس به پیشنهاد دولت سند بردگی ملت ایران را امضا کرد؟ سند وحشی بودن ملت مسلمان را به آمریکا داد، قلم سیاه کشید بر جمع مفاخر اسلامی و ملی ما... اهانت به ارتش محترم ایران و صاحب منصبان و درجه داران کرد، حیثیت دادگاه‌های ایران را پایمال کرد، اکنون مستشاران نظامی و غیر نظامی آمریکا با جمیع خانواده و مستخدمین آنها آزادند هر جنایتی بکنند. هر خیانتی بکنند..»
لذا در سیزده آبان امام (ره) را از قم دستگیر و به ترکیه تبعید کردند و حسنعلی منصور نخست وزیر شاه در سخنرانی خود در مجلس سنا اعلام کرد که پس از مذاکرات، دولت آمریکا موافقت کرد، چنانچه دولت ایران تشخیص دهد در هر موردی که ضرورت داشته باشد، فرد مجرم از اتباع آن کشور در ایران محاکمه شود نسبت به آن فرد سلب مصونیت سیاسی به عمل خواهد آمد. این سخنرانی در واقع اعلام یک عقب نشینی دولت از موضع قبلی بود.
حسنعلی منصور که تصویب کاپیتولاسیون و به دنبال آن تبعید امام خمینی را انجام داده بود در نخستین روز بهمن سال ۱۳۴۳ توسط یکی از اعضای "هیات موتلفه اسلامی" به نام محمد بخارایی کشته شد.
سرانجام با پیروزی انقلاب به پیشنهاد هیات وزیران و تصویب شورای انقلاب در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۵۸، حق کاپیتولاسیون و امتیازات و ملحقات آن برای همیشه و به طور نهایی لغو شد.
غلامرضا خارکوهی تاریخ نگار و پژوهشگر گلستانی به مناسبت هته استکبارستیزی در خصوص حق کاپیتولاسیون که یکی از تلخ ترین اتفاقات ناشی از حضور استعمارگران در کشور عزیزمان بود در گفتگوی اختصاصی با ایسنا اظهار کرد: کاپیتولاسیون لکه ننگ تاریخ سیاسی ایران است که با پذیرش آن توسط رژیم پهلوی در سال ۴۳ استقلال ایران به خطر افتاد.
این تاریخ‌نگار افزود: هیچ حاکم و دولت فرهیخته‌ای زیر بار چنین ننگی نمی‌رود، اما شاه ایران با همه ادعاهایش، به خاطر دریافت چند دلار وام از آمریکا، استقلال ایران را فروخت و به ۶۰ هزار مستشار آمریکایی اجازه داد در ایران جولان دهند و هر جنایتی را علیه مردم مرتکب شوند و از محاکمه معاف باشند.
وی با اشاره به تبعات بین‌المللی کاپیتولاسیون در ایران گفت: با این اقدام حیثیت سیاسی ایران در افکار عمومی جهان برباد رفت و ایران در دنیا به عنوان کشوری متوحش و فاقد فرهنگ و تمدن و مردم و قوانینش عقب مانده و فاقد ارزش حقوقی و قضایی معرفی شد.
این پژوهشگر تاریخ معاصر با اشاره به ابعاد دیگر این موضوع در داخل کشور گفت: کاپیتولاسیون استقلال سیاسی ایران را زیر سؤال برد و موجب شد که شَان و منزلت ملت و حکومت ایران لکه دار شود و ایران مستعمره سیاسی دولت امریکا قلمداد شود.
مؤلف کتاب انقلاب اسلامی به روایتی دیگر با اشاره به حقانیت موضع‌گیری امام خمینی علیه کاپیتولاسیون گفت: در چنین شرایطی امام خمینی حق داشت به هم عنوان یک ایرانی وطن خواه و فرهیخته و هم به عنوان یک مرجع بزرگ دینی و هم به عنوان تنها رهبر سیاسی مذهبی مردم ایران فریاد برآورد و به نقد قانون کاپیتولاسیون و خیانت بزرگ رژیم شاه در این خصوص بپردازد.
خارکوهی با اشاره به سخنرانی امام خمینی در چهارم آبان سال ۴۳ که با حضور ده هزار نفر در شهر قم برگزار شد، گفت: آن روز امام خمینی همچون یک کارشناس حقوق اساسی و بین‌الملل به طور ماهرانه و هوشمندانه به نقد منطقی کاپیتولاسیون پرداخت و این توطئه را که رژیم مخفی و محرمانه نگه داشته بود، افشا کرد و به اطلاع عموم مردم ایران رساند که این نشانه شجاعت و هوشیاری سیاسی امام بود.
وی با اشاره به استبداد خشن رژیم پهلوی در آن سال‌ها گفت: رژیم شاه علیرغم شعارهای سیاسی‌اش تحمل هیچ‌گونه انتقاد دلسوزانه و منطقی را نداشت به همین جهت چند روز پس از سخنرانی امام خمینی او را بازداشت و به یکی از مناطق دورافتاده کشور ترکیه تبعید کردند و در آنجا تحت شدیدترین حلقه امنیتی قرار داده و خلع لباس کردند و حتی به او اجازه برقراری ارتباط با مردم ایران و ترکیه را نمی‌دادند. به عبارت دیگر امام خمینی خود را فدای استقلال ایران کرد زیرا او بیش از هرکسی خواهان استقلال و عظمت این کشور و مردم هموطنش بود.
انتهای پیام