اجرای کفپوش جدید در محوطه «کاخ موزه» شهر انزلی، به اتمام رسیده است. اما خود ساختمان کاخ نیاز به مرمت دارد. وقتی به محوطه داخلی بنایی که در دوره پهلوی اول ساخته شده است می‌روید، نفوذ نم و رطوبت در بخش‌هایی از سقف و دیوارها به وضوح مشاهده می‌شود و در برابر پرسش بازدیدکنندگان از کاخ موزه شهر انزلی، نگهبان یادآور می‌شود که مرمت اساسی نیازمند اعتباری است که هنوز تامین نشده است.
«کاخ موزه نظامی»، یکی از مهمترین جاذبه های تاریخی شهر انزلی است که به شماره ۱۵۱۱ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. این بنای تاریخی ارزشمند، در محله میان پشته و مابین دو پل معروف یعنی پل انزلی و غازیان در سال ۱۳۰۸ خورشیدی، بر ویرانه‌های کاخ قبلی یعنی«کاخ خوشتاریا» و در دوره پهلوی اول ساخته شد. بنای ساختمان در اختیار خاندان پهلوی بود که در سال ۱۳۴۸، در اختیار اداره بندر و کشتیرانی قرار گرفت. قبل از انقلاب ۱۳۵۷، قرار بود این ساختمان به عنوان موزه تغییرکاربری یابد ولی با تاخیر طولانی بالاخره در سال ۱۳۶۴، تغییرکاربری یافت. بعد از سال های انقلاب، ساختمان کاخ در اختیار نیروی دریایی قرار گرفت و بخشی از مساحت کاخ کاهش یافت. حالا کاخ میان پشته به عنوان «موزه نظامی» و با ۲۵۰۰قلم شی تاریخی، یکی از بناهایی است که از سوی گردشگران مورد بازدید قرار می گیرد. این کاخ تاکنون چند بار مرمت شده است؛ در اسناد کاخ آمده که در سال ۱۳۰۳ خورشیدی و همچنین در سال ۱۳۱۰ مرمت شد و در تابستان اخیر نیز پروژه مرمت کاخ با محوطه سازی و اصلاح کفپوش‌های محوطه باغ کلید خورد.
چند سال پیش، رنگ آمیزی گچبری‌های دور شومینه‌های این بنا -که به صورت سلیقه ای انجام شده بود- بحث برانگیز شد به‌تازگی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان، از کاخ موزه بندرانزلی بازدید کرد و ضمن بررسی چگونگی مرمت و بازسازی ساختمان تاریخی کاخ، با جانشین فرمانده ناوگان شمال و محمود طبسی سبزوار، مدیر کاخ موزه، دیدار و گفتگو کرد و در این دیدار، اقدامات انجام شده برای مرمت کاخ موزه مورد بررسی قرار گرفت.
ولی جهانی، در این باره می‌گوید: کاخ موزه شهر بندرانزلی، به لحاظ تاریخی، بسیار ارزشمند بوده و به لحاظ کاربری موزه‌ای نیز، ازجمله ارزشمندترین موزه‌های گیلان است.
وی، با اشاره به مرمت کاخ موزه در سال جاری، گفت: در فاز نخست مرمت کاخ موزه انزلی، سه میلیارد ریال تخصیص یافت. در مرحله اول، مرمت و بازسازی بخشی از کاخ موزه شامل؛ مرمت و رنگ آمیزی سقف و دیوارها انجام شده و قرار است برای مرمت فاز دوم کاخ موزه، اعتبار لازم از سوی فرماندهی ناوگان شمال و اداره کل میراث فرهنگی تامین اعتبار گردد.جهانی، با بیان اینکه حفظ و احیای کاخ موزه، به خدمات‌رسانی بهینه به گردشگران کمک می کند، یادآور شد: همکاری‌های دوجانبه مدیریت کاخ موزه با اداره میراث‌فرهنگی شهرستان موجب ارائه خدمات رسانی بهتر به گردشگران شده و بر آمار بازدیدکنندگان می افزاید.
در جلد دوم کتاب «تاریخ جامع انزلی»، اطلاعات دقیقی درباره کاخ خوشتاریا و کاخی که بعدها در مکان آن ساخته شد، نوشته شده است: «بسیاری می‌پندارند که کاخ میان پشته، همان کاخ معروف «خوشتیار» است که پس از آتش گرفتن آنرا مرمت و نوسازی نموده‌اند. پس از اینکه خوشتاریا امتیاز چوب و بریدن درختهای جنگلهای طوالش را دریافت کرد، ضمن اینکه کارخانه‌ای در حوالی کرگانرود برپا نمود، کارخانه چوب بری دیگری در میان پشته احداث نمود. قصری دو طبقه و با شکوه و زیبا از چوب ساخته و از کارخانه برق چوب بری، این قصر را غرق در نور کرد.
رضاخان که برای اولین بار به انزلی آمده بود در این ساختمان به سر برد و از زیبایی آن تعریف نمود و خوشتاریا نیز گفت پیشکش و رضاخان نیز ساختمان را به مالکیت دولت درآورد و در تهران در خیابان بهارستان خانه‌ای به خوشتاریا داد. در یکی از شب های زمستان (احتمالا ۱۳۰۷) این کاخ به آتش کشیده شد و خاکستری از آن باقی ماند. رضاخان در تیرماه ۱۳۰۴ با عنوان نخست وزیر از طریق آذربایجان به انزلی آمد، در همین کاخ توقف داشت. پس از آن رضاشاه(در سال۱۳۰۸ تا ۱۳۱۰) به اداره بندر دستور داد که به جای آن ساختمان کاخ سلطنتی فعلی ساخته شود. از این رو مهندس علی خان معمار مخصوص شاه، نقشه این کاخ را طراحی کرده و مهندس مظلومیان آرشیتکت و رئیس فنی اداره بندر انزلی مامور اجرای آن شد.
عزیز طویلی همچنین اشاره دارد که محل ساختمان فعلی در حدود سمت شرقی محل خوشتاریا بنا شده و درباره ویژگی‌های معماری و هنری کاخ هم می‌نویسد: «از جمله کارهای هنری این ساختمان پله‌ای است که طبقات سه گانه را بهم وصل می‌کند به طوریکه اگر شخصی در شیروانی ساختمان باشد طوری پله ها بدون پایه جاگذاری شده که در آن واحد کف زیرین را خواهد دید این ابتکار پله سازی از چوب، به دست استاد حاجی آقامینوئی از اهالی بندر انزلی ساخته شد، به طوری که مهندسین آن زمان را مبهوت کرده است. گچبری و گچ‌کاری داخل کاخ نیز به وسیله استاد محمود و پدرش که از همدان آمده بودند، انجام گرفت.
زمین کلی کاخ ۱۰۲ هزار و ۶۶۶ متر مربع و زیربنای دو طبقه ۱۱۶۸ متر مربع است. باتوجه به اینکه طبقه همکف از قسمت بیرونی تا حدود یک متر از سطح زمین دارای یک شیب ملایم جهت نما و استحکام می باشد ،درنتیجه زیربنای آن چند متر مربعی بیشتر است، که اگر طول و عرض تقریبی را ۲۱ در ۲۸ متر درنظر بگیریم طبقه پایین ۵۸۸ متر مربع و طبقه فوقانی ۵۸۰ متر و ارتفاع از کف زمین ۱۴ متر است.»
بدنه ساختمان از سنگ بلوک و دوجداره ساخته شده و بین دوجدار حدود ۱۰ سانتیمتر فاصله نهاده اند و در اطاق و حتی قسمت های بیرونی هواکش هایی که با تورهای فلزی ۱۵ در۱۵ سانتی متر تعبیه شده است تا ساختمان از رطوبت محفوظ بماند. کاخ دارای ۱۱ اتاق و یک سالن پذیرایی با چهار سرویس بهداشتی در ساختمان است. کلیه اتاق ها بتون آرمه بوده و روی سقف از داخل اتاق ها گچ بری شده و تعدادی مجسمه کوچک از گچ بر حاشیه اتصال دیوار- سقف به چشم می خورد.
البته تغییراتی پس از انقلاب ۱۳۵۷ در نمای ساختمان افتاده است از جمله حذف مجسمه های شیر و نشان پهلوی. همچنین ابتدا برای کاخ بامی از بتون آرمه ساخته بودند و گنبد آهنی رویش را با حلب سفید پوشانیده و در گذشته بالای همین گنبد مانند، گنبدی کوچک با روپوش حلب وجود داشته که بالای آن میله پرچم نهاده بودندکه در عکسهای قدیمی به خوبی مشاهده می شود. بعدا میله را برداشته و سرتاسر بام را شیروانی کردند تا بام بتونی رطوبت هوا را جذب نکند.
کاخ دارای یک در بزرگ از سمت شمال است که پس از یک راهروی پهن سرسرای کاخ نمایان می شود که پلکانی را دربردارد و پلکان به دو قسمت شرقی و غربی به سمت طبقه بالا منتهی می شود و مابین این پلکان پنجره های بزرگی به سمت جنوب وجود دارد که به نقش خورشید ساخته اند. در سمت جنوبی کاخ دو در وجود دارد که درب قسمت شرقی محل عبور از پلکان چوبی معروف می باشد. این پله چوبی بطور مارپیچ ولی نامنظم تا زیر شیروانی امتداد دارد و شش بار با تعدادی پله های کمتر و زیادتر پیچ خورده و به نظر می رسد در تعمیرات قبلی در قسمت بالای آن تغییرات اندکی داده اند.
در طرفین خیابان های اصلی کاخ درخت های سرو کاشته و در کناره را با بوته های شمشاد محصور کرده بودند. در داخل محوطه چهار خیابان، صدها درخت نارنج را با نظم کاشته بودند که در برف سنگین ۱۳۲۸ بسیاری از درختان انزلی از جمله نارنج های کاخ می سوزد.
در اسناد و مدارکی که در پرونده ثبتی کاخ وجود دارد، طبق سند مورخ ۶ مهر ۱۳۱۵، تاریخ تقریبی پایان کار ساختمان کاخ است.در اوایل سال ۱۳۶۳ مقدار ۲۲۵۰۰ متر مربع از کل زمین کاخ در سمت جنوب شرقی را به منظور احداث مسجد امیرالمومنین و ایجاد مجتمع علوم دینی و مصلی جدا نموده و محصور کردند و همچنین قسمتی به یگان نیروی دریایی و قسمتی هم برای ستاد نیروی دریایی واگذار شده است.
این کاخ از ابتدا به وسیله اداره بندر اداره می شد و بعدا به استانداری گیلان محول و از نیمه دوم سال ۱۳۳۲ نیروی دریایی و پس از مدت کوتاهی توسط بیوتات سلطنتی اداره و از حدود سال ۱۳۴۸ مجدا به نیروی دریایی واگذار شد. بعد از انقلاب چندسالی بلااستفاده مانده بود و از سال ۱۳۶۷ شمسی پس از تعمیرات اساسی و تعویض حلب‌های شیروانی، ساختمان کاخ موزه به نیروی دریایی تبدیل شد.
انتهای پیام