برنج از مهم‌ترین غلات و اقلام غذایی جهان است و نیمی از جمعیت جهان، به برنج به عنوان غذای اصلی وابسته هستند. این محصول در ایران به همراه گندم، جو، شکر و پنبه جزء ۵ محصول استراتژیک به شمار می‌رود.
طبق گزارش‌های مرکز آمار ایران هر ایرانی به‌طور متوسط سالانه ۳۵ کیلوگرم برنج مصرف می‌کند و با توجه به برآورد جمعیت ۸۸ میلیون نفری در کشور، حدود ۳ میلیون تن نیاز کل کشور به برنج است که بخشی در داخل تولید و باقی از خارج تأمین می‌شود.
ایران سالانه بیش از ۲ میلیون تن برنج تولید می‌کند که ۷۵ درصد آن مربوط به استان های شمالی از جمله گیلان، مازندران و گلستان است و باقی از سایر استان‌های کشور تامین می‌شود. در این بین مازندران به تنهایی با تولید حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن برنج، سالانه حدود ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور را تامین می‌کند.
برنج‌ها در ۲ دسته پُر محصول و کم محصول قرار می‌گیرند؛ اگر میزان برداشت برنج در واحد هکتار زیاد بوده و مقدار آن معمولاً بیش از ۵۰۰۰ کیلوگرم (۵ تن) شالی در هکتار باشد، این برنج در ردیف ارقام پرمحصول قرار می‌گیرد و اگر میزان برداشت برنج در هر هکتار زمین کمتر از ۳۰۰۰ کیلوگرم (۳ تن) شالی باشد، این رقم کم محصول نام دارد. ناگفته نماند که برنج در ۳ شکل، کشت اول و دوم و برنج رتون(کاشت خودرو پس از برداشت) از شالیزارها برداشت می‌شود.
همه ساله و اواخر تابستان و اوایل پاییز، رونق به اقتصاد استان‌های شمالی بازگشته و بازارها به دلیل فروش انواع محصولات کشاورزی بویژه برنج، از رکود خارج می‌شوند؛ بر این اساس و طی ماه‌های اخیر نیز بازار این محصول استراتژیک با توجه به ممنوعیت ورود برنج خارجی، از رکود خارج شد و به اصطلاح مسئولان تحرکات جدیدی را تجربه کرد.
تاثیرات تصمیم‌گیری مسئولان بر بازار
فعالان صنعت برنج می‌گویند که عرضه برنج خارجی در بازار به شدت کاهش پیدا کرده و این امر می‌تواند زمینه افزایش قیمت برنج ایرانی را فراهم آورد. البته علت این مسئله، ممنوعیت واردات برنج خارجی بر اساس قانون است که از اول مردادماه تا ۱۵ آبان برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی که در فصل برداشت قرار دارند وضع شده ولی سوال اینجاست که این چالش‌ها چه تاثیری در تولید، مصرف و بازار برنج گذاشته است؟
حجت شمس، یکی از تجار باسابقه برنج در غرب مازندران معتقد است: میزان تولید برنج کشور با توجه به نیاز و جمعیت جامعه کفاف نمی‌کند و واردات برنج خارجی ناگزیر باید انجام شود اما در بحبوحه فصل برداشت برنج و بویژه پس از آن با هماهنگی نمایندگان مجلس، برنج خارجی وارد بازار نمی‌شود تا تولید داخلی رونق یابد.
شمس با بیان اینکه هم‌اکنون کمبود برنج خارجی در بازار محسوس بوده و سبب افزایش نرخ آن شده است، تصریح کرد: امروزه ذائقه مردم به دلیل تنگدستی، به سمت برنج خارجی سوق پیدا کرده و بدلیل صرفه اقتصادی، نمونه خارجی جایگزین برنج داخلی شده و حتی برنج خارجی در مهمانی‌ها و تالارها جایگزین برنج داخلی شده است.
وی در رابطه با تعیین نرخ خرید تضمینی برای محصول برنج از سوی دولت برای کنترل بازار اظهار کرد: تعیین نرخ خرید تضمینی برنج تاثیری در کنترل قیمت‌ها نداشته و شاهدیم که ارقام درجه یک و محلی با نرخ بالاتر در بازار خرید و فروش می‌شوند.
این تاجر و عضو پیشین اتحادیه شالیکوبی مازندران، با تاکید بر اینکه ارقام پرمحصول همچون فجر، ندا، روشن و شیرودی، از بازارپسندی و فروش مطلوب برخوردار نبوده و به اصطلاح بازار «زمین‌گیر» هستند، گفت: فروش این ارقام به دلیل کاهش کیفیت در طعم و مزه و پخت، بسیار مشکل بوده و عمدتا در شالیکوبی‌ها دپو می‌شوند اما ارقام با کیفیت، بازار خود را دارند و عمدتا بلافاصله پس از خرمنکوبی و در مزرعه توسط تجار خریداری می‌شوند.
شمس با بیان اینکه در سال گذشته دپوی برنج در شالیکوبی‌ها وجود داشت اما امسال برخلاف پارسال، برنج کهنه در شالیکوبی‌های اصلا وجود ندارد، خاطرنشان کرد: با تصمیم مسئولان مبنی بر خرید برنج مازندران توسط سازمان اتکا و فروشگاه‌های زنجیره‌ای، غالب برنج بازار به فروش رفت.
علل افزایش قیمت برنج
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر علت اصلی افزایش قیمت برنج، با بیان اینکه افزایش قیمت برنج به چند دلیل رخ می‌دهد، تصریح کرد: نخست اینکه زمینه تولید برنج در کشور کاهش یافته و فعالیت کشاورزی امروزه مقرون به صرفه نیست، چراکه فروش محصول جبران‌کننده زحمت فراوان و هزینه بسیار تولید، نمی‌شود؛ بر این اساس، بسیاری از اراضی زراعی و شالیکاری با تغییر کاربری‌ها یا تبدیل به باغ شده و یا با قطعه‌بندی فروخته شده‌اند.
رئیس پیشین اتحادیه برنج و شالیکوبی‌داران تنکابن، در پاسخ به این پرسش که تغییرات اقلیمی و باران‌های بی‌موقعِ پیش از برداشت، چقدر به زراعت برنج آسیب زده است، گفت: این موضوع اتفاق تازه‌ای نیست و کشاورزان تقریبا هرساله با آن مواجهند و بر این اساس چندان روی تولید تاثیر ندارد و نهایتا منجر به کاهش ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم از محصول نهایی برنج می‌شود.
شمس همچنین خاطرنشان کرد: دلیل دیگر افزایش قیمت برنج به قاعده بازار یعنی عرضه و تقاضا بازمی‌گردد؛ ممنوعیت ورود برنج و توقف آن در گمرکات با توجه به قوانین موجود سبب افزایش کنونی نرخ برنج شده است.
سیاست دولت در قیمت تضمینی برنج
به گزارش ایسنا، به استناد مفاد قانون اصلاح تضمین خرید محصولات اساسی کشاورزی مصوب پنجم آبان ماه ۱۳۹۹ به شماره ۱۸۰/۶۷۸۲۶ به تاریخ ١٢ آذر ١٣٩٩ مجلس شورای اسلامی، شورای قیمت‌گذاری و اتخاذ سیاست‌های حمایتی محصولات اساسی کشاورزی با تاکید بر بکارگیری رویکرد جایگزینی سیاست تضمینی به جای خرید تضمینی در جلسه مورخ ۱۴۰۳/۰۷/۰۲ تصویب شد.
طبق مصوبه شورای قیمت گذاری و اتخاذ سیاست های حمایتی محصولات اساسی کشاورزی درخصوص قیمت تضمینی انواع برنج برای سال زراعی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ قیمت برنج گروه یک (خزر، فجر و ارقام مشابه) برای هر کیلوگرم ۷۵ هزار تومان با ملاحظات ۱۰ درصد شکستگی تعیین شده است.
همچنین قیمت برنج گروه ۲ (شیرودی، سازندگی و ارقام مشابه) برای هر کیلو گرم ۷۳ هزار تومان با ملاحظات ۱۰ درصد شکستگی تعیین شده است. ضمن اینکه قیمت برنج گروه سه (ندا، نعمت و ارقام مشابه) نیز برای هر کیلوگرم ۷۰ هزار تومان با ۱۰ درصد شکستگی لحاظ شده است.
قیمت ارقام مختلف برنج بر حسب درصد شکستگی دانه توسط وزارت جهاد کشاورزی با مشارکت سازمان برنامه و بودجه کشور تعیین می‌شود.
در این بخشنامه همچنین تأکید شده که وزارت کشاورزی موظف است واردات برنج و توزیع آن را به نحوی مدیریت کند که فروش برنج داخلی در فصل برداشت از سوی تولیدکنندگان داخلی با مشکلی مواجه نشود. در راستای حمایت از تولید داخل، در پایان ممنوعیت واردات برنج (۱۵ آبان) اولویت واردات برنج با واردکنندگانی است که در خرید حمایتی برنج تولید داخل مشارکت کنند.
قیمت برنج در بازارهای گیلان و مازندران
گزارش میدانی خبرنگار ایسنا از بازارهای برنج استان‌های مازندران و گیلان نشان می‌دهد که قیمت برنج محلی و درجه یک مانند ارقام «طارم» و «هاشمی» از کیلویی ۹۰ تا ۹۵ هزار تومان تا ۱۱۰ و ۱۱۵ هزار تومان متغیر است؛ این درحالیست که برنج مرغوب گیلان با نام «دُم‌سیاه» که با سطح کشت محدود در گیلان کشت می‌شود قیمتی بیش از ۱۲۵ هزار تومان پیدا کرده است.
ارقام پرمحصولی نظیر فجر و شیرودی نیز در بازار حدود ۷۵ هزار تومان قیمت‌گذاری شده‌اند و همچنین به دلیل کمبود ارقام خارجی، قیمت هر کیلو برنج پاکستانی طی یکماه اخیر از ۳۷ به ۵۵ هزار تومان و برنج هندی از ۴۵ به ۷۰ هزار تومان افزایش یافته است.
به علاوه، قیمت برنج «سرلاشه»(شامل برنج‌های شکسته و خارج شده از مسیر شالیکوبی)حدود ۷۰ تا ۷۵ هزار تومان و «نیم‌دانه»(برنج خرد شده) بین ۶۰ تا ۶۵ هزار تومان در بازار قیمت‌گذاری می‌شود.
در مقایسه بین فروشندگان ۲ استان همجوار گیلان و مازندران، قیمت برنج در گیلان به دلیل شهرت و معروف‌بودن بین ۵ تا ۱۰ هزار تومان افزایش دارد؛ این درحالیست که تجار معتقدند که برنج کنونی قیمت حبابی دارد و بعد از مدتی با ورود برنج دپو شده در گمرکات این قیمت‌ها کاهش می‌یابند.
یکی از تجار گیلانی نیز در گفت‌وگو با ایسنا از زاویه دیگری تاثیرات افزایش قیمت در بازار را بررسی و اظهار کرد: برخی تجار با اقدام به تخلیط برنج محلی پارساله و امساله و نیز تخلیط ارقام خارجی و داخلی قیمت‌ها را کاهش می‌دهند تا با بکارگیری چنین ترفندهایی بازار را جذب کنند.
به گفته آنان همین برنج در بازار خرده فروشی استان‌های دیگر از جمله تهران با برندهای مختلف تا ۱۶۰ هزار تومان عرضه می‌شود. البته داده‌های مرکز آمار نیز که به تازگی منتشر شده نشان می‌دهد کیسه ۱۰ کیلویی برنج صدری هاشمی (برند آستانه اشرفیه که یکی از گران‌ترین نمونه‌هاست) را یک میلیون و ۷۸۸ هزار تومان می‌فروشند که معادل هر کیلو ۱۷۸ هزار تومان است.
به گزارش ایسنا، با نگاهی کلان به موضوعات و جوانب اقتصاد ایران، به نظر می‌رسد که بازار برنج نیز همانند سایر بازارها تابعی از متغیرها، مدل‌ها و مبانی اقتصادی همچون تورم، عرضه و تقاضا، رقابت، مطلوبیت و غیره است و غالبا از دستورات تبعیت نمی‌کند؛ در اینجا نیز باید گفت علیرغم گزارش‌های متعدد آمارهای دقیقی از مصرف و تولید برنج در کشور وجود ندارد. این‌ها موضوعاتی است که در نهایت دود آن به چشم مصرف‌کنندگان داخلی می‌رود که عمدتا هم از اقشار و دهک های پایین جامعه هستند.
انتهای پیام