نابینایی تأثیرات همه جانبه‌ای بر عملکرد فرد می‌گذارد و بدون بینایی، ادراک و تفکر افراد از خود و دیگران، بسیار متفاوت خواهد بود که امکان بروز مشکلات عاطفی و اجتماعی را دربین افراد دارای مشکلات بینایی نسبت به سایرین، تشدید می‌کند.
اقدام زود هنگام از بدو تولد برای مهارت‌پروری، تقویت حس‌های لامسه، شنیداری، گفتاری و بویایی و آموزش خوداتکایی برای کودکان نابینا بسیار موثر خواهد بود، بعضا برخی از والدین به دلایلی مانند دلسوزی بیش از حد و یا احساس گناه، تمامی وظایف کودک خود را برعهده گرفته که او را تبدیل به انسانی سرخورده و وابسته می‌کند.
نابینایان از بزرگ‌ترین ابزار دریافت اطلاعات از جهان پیرامون محروم هستند اما این محدودیت نباید تبدیل به افسردگی و القای حس ناتوانی در وجود آنها شود بلکه بایستی با تمرینات مختلف و هدف‌گذاری در صدد رشد و ارتقای خود باشند و از طرفی والدین نقش بسیار پررنگی را درخصوص مهارت پروری و کشف استعداد فرزند نابینای خود ایفا می‌کنند.
کودکان با آسیب بینایی از بدو تولد تا پیش از ورود به مدرسه در راستای اقدام زود هنگام و تقویت خوداتکایی، بایستی تمرینات و مهارت‌های مختلفی را دریافت کنند که خوشبختانه از سال ۱۴۰۰ در مشهد به همت خیری مدرسه‌ساز، اولین مرکز تخصصی پیش‌دبستانی ویژه دانش‌آموزان با آسیب بینایی افتتاح شد.
به بهانه ۱۵ اکتبر مصادف با ۲۴ مهرماه، روز جهانی عصای سفید از این مرکز تخصصی بازدیدی داشتیم، یک فضای کاملا تخصصی که متناسب با نیازهای این کودکان ساخته شده است.
در بدو ورود و سمت چپ فضای باز مدرسه، تاب و سرسره‌هایی با حصارهایی پلاستکی برای هدایت کودکان مجهز شده بود، همچنین، کف‌پوش چمن مصنوعی از ساختمان اصلی تا فضای بازی به چشم می‌خورد که به گفته مدیر مجموعه، زمانی که بچه‌ها برای اولین بار، چمن مصنوعی را لمس کردند، با تمام بدن و شوقی کودکانه از تجربه حسی نو روی چمن می‌غلطیدند.
برای ساخت و مجهز کردن مدرسه از تجربیات بسیاری از معلمان با سابقه نابینایان، همچنین الگوبرداری از بهترین روش‌های آموزشی روز دنیا استفاده شده؛ به‌طوری که کف زمین با سنگ‌فرش برجسته مخصوص نابینایان علامت‌گذاری شده و سالن و راه‌پله‌ها دارای نرده محافظ برای شناسایی بهتر مسیر بود.
کودکان با طیف بینایی کم تا شدید و نابینای مطلق در این مرکز مشغول به تحصیل بودند، بالای جاکفشی و کنار در هر کلاس، چراغی با نور ملایم تعبیه شده بود، نور چراغ روشن برای کودکان کم‌بینا و گرمای آن برای نابینایان به منظور حضور معلم است. پادری‌هایی از جنس چمن مصنوعی برای هدایت بچه‌ها به داخل کلاس و تحریک حس عمقی کف پا، در ورودی کلاس گذاشته شده است.
هر کلاس دارای چندین تخته حسی از نوع مغناطیسی، موکتی، اشکال هندسی و ماز است تا تقویت‌کننده حس لامسه، پیش‌نیاز آموزش خط بریل، باشد. سیستم صوت و بلوثوت برای تقویت حس شنیداری و از طرفی انواعی از بازی‌ها و خوراکی‌های مختلف در راستای مهارت‌پروری و آموزش همراه با بازی وجود دارد. تمرین مهارت‌های خودیاری از طریق قالیچه حسی انجام می‌شود.
کلاس‌ها دارای روشویی و کمد اختصاصی برای هر دانش‌آموز است که هدف از ایجاد این تجهیزات، افزایش خوداتکایی در کودکان بوده تا بتوانند مستقل و بدون نیاز به فرد دیگر، کارهای شخصی خود مانند شست‌وشوی دست و صورت، پوشیدن لباس و کفش را انجام دهند.
این مجموعه دارای دو طبقه که در سالن پایین، ۳ کلاس پیش‌دبستانی اول؛ مخصوص کودکان نابینا، کم‌بینا و کلاسی ویژه کودکان چنداختلالی بود. تمام پله‌هایی که ما را به طبقه بالا می‌برد، مجهز به نرده و حفاظ کوتاه‌تر مناسب قد بچه‌ها است تا بتوانند مسیر پله‌ها را با کمترین کمک مربی طی کنند.
در طبقه دوم اتاق‌هایی با عناوین مختلف گفتاردرمانی، بینایی‌سنجی، مشاوره و کاردرمانی به چشم می‌خورد. سمت چپ سالن، اتاق بزرگی برای بازی درمانی کودکان چند اختلالی که مجهز به تردمیل، دوچرخه ثابت، استخر توپ، خانه‌ای کوچک و انواعی از بازی‌های مفرح بوده و قسمتی از اتاق با دیواری شیشه‌ای از کل فضا جدا شده که به اتاق روانشناس برای مشاوره به کودکان و والدین آنها، اختصاص داده شده است.
در پیش دبستانی یک، مقدماتی مانند مداخله به هنگام، آموزش مفاهیم ابتدایی و تقویت حس لامسه برای آموزش خط بریل، در مراحل بالاتر در دست گرفتن لوح و قلم و در نهایت بریل آموزی در آمادگی دو آموزش داده می‌شوند، همچنین کلاسی دیگر مجهز به وسایل و تمرینات گفتاردرمانی و بینایی‌سنجی است.
سالن ورزشی در کنار ساختمان اصلی وجود دارد که یک دیوار آن مخصوص سنگ‌نوردی است، امید کودکی کم‌بینا به خوبی می‌توانست از جایگاه بالا رود و صخره را فتح کند. به گفته مربی آسیب‌شناسی این مدرسه، در سال ۱۳۸۸ اولین دیوار سنگ‌نوردی در این مکان ایجاد شد.
طرح مداخله زود هنگام از بدو تولد؛ ورود سریع‌تر کودکان نابینا به جامعه را میسر می‌کند
عصمت رستگار مقدم، مدیر این مدرسه تخصصی کودکان با آسیب بینایی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: این مدرسه به همت خیر مدرسه‌ساز جناب آقای سزاوار رحمت ساخته و مجهز شده است. این مجموعه اولین مدرسه تخصصی مخصوص نابینایان در کشور بوده برای مجهز کردن آن از تجربیات و علم معلمان باسابقه در زمینه آموزش نابینایان استفاده شده است. ظرفیت پذیرش این مدرسه ۶۰ نفر بوده که در سال جاری حدود ۴۰ نفر ثبت‌نامی داشته‌ایم.
وی ادامه داد: طرح مداخله زود هنگام از بدو تولد تا ورود به مدرسه در حال اجرا است که در این طرح از سن طلایی آموزش ابتدایی و اولیه استفاده می‌شود، تا کودکان سریع‌تر وارد جامعه شوند. آموزش‌ها برای گروه سنی از بدو تولد تا ۴ سال به مدت دو روز در هفته همراه با والد بوده که از خدمات توانبخشی و آموزشی تخصصی استفاده می‌کنند. آمادگی یک و ۲از دیگر مقاطع این پیش‌دبستانی بوده که برخی از کلاس‌ها برای بچه‌های چند معلولیتی مجهز شده است.
مدیر مدرسه تخصصی کودکان با آسیب بینایی افزود: این مدرسه زیر نظر آموزش و پرورش استثنایی استان در حال فعالیت است. خانواده‌های دارای کودک با اختلال بینایی، می‌توانند با مراجعه و اخذ معرفی‌نامه از آموزش و پرورش استثنایی، وارد این مدرسه شوند. ۱۰ کلاس برای مقاطع تشخیص یک تا ۴ سال، آمادگی یک و ۲ در دو کلاس معمولی و گل‌ها برای کودکان چنداختلالی وجود دارد.
رستگار مقدم عنوان کرد: دو روز در هفته گفتاردرمانی و کاردرمان برای کودکان برگزار می‌شود و از طرفی حضور مشاور کمک‌کننده آموزش به بچه‌ها و والدین آنها است، در کنار تمام این خدمات، نیروهای پرستار و خدمات نیز یاری‌رسان امر آموزش هستند.
وی عنوان کرد: کسی که در این فضا کار می‌کند بایستی شناخت لازم از نیازهای روحی و روانی و آموزشی این کودکان داشته باشد زیرا که دنیای نابینایان بسیار متفاوت از افراد دیگر است؛ در واقع مربی باید همه وقایع و اشیای پیرامون را برای این کودکان به صورت توصیفی بیان کند، درصورتی که نیاز به توضیح بسیاری از اتفاقات و حس‌ها برای کودکان عادی نیست.
این مدرسه آنطور که باید شناخته نشده است
مدیر این مدرسه تخصصی کودکان با آسیب بینایی ادامه داد: آموزش به کودکی نابینا که والدش برای او زندگی نباتی ساخته و او را در خانه حبس کرده و صرفا نیازهای خوراکی و آشامیدن را برایش فراهم می‌کند، بسیار سخت بوده و نیازمند علاقه و تخصص مربی است که در تلاش بوده‌ایم تا فضایی تیمی را در این مجموعه ایجاد کنیم و همه اطلاعات و تجربیات خود را با یکدیگر در میان بگذاریم تا به بهترین نحوه به امر آموزش بپردازیم.
رستگار مقدم با تاکید بر اینکه خدمات تخصصی این مرکز به صورت کاملا رایگان انجام می‌شود که متاسفانه بسیاری از والدین از وجود این مرکز مطلع نیستند، بیان کرد: یکی از مشکلات ما، عدم شناخت و معرفی این مجموعه به جامعه نابینایان است و بسیاری از خانواده‌ها از وجود چنین مرکزی در مشهد مطلع نیستند. از اهداف اصلی این مجموعه بالا بردن اعتماد به نفس، افزایش خوداتکایی و آموزش استقلال کودکان است. در این مدرسه از مهارت مربیان متخصص، گفتاردرمان، کاردرمان، توانبخشی و مشاوره استفاده شده تا کودکان به شناخت فردی، افزایش خودباوری و توانایی دست یابند.
وی اضافه کرد: پذیرش نیروها از متخصصان کارشناسی و کارشناسی ارشد علوم تربیتی است، در حقیقت وظیفه مربی در این مدرسه باز کردن گره کوری بوده که نیازمند تلاش بسیار است. آموزش در این مقطع به نوعی پایه و ریشه آموزش‌های بعدی بوده که اگر مهارت‌آموزی در این مرحله به درستی انجام شود، حتی حضور این کودکان در مدارس عادی غیر ممکن نخواهد بود.
نیازمند حضور نیروی بینایی سنج حرفه‌ای در مجموعه هستیم
رستگار مقدم اظهار کرد: مربیان در این مرکز بایستی به بسیاری از مهارت‌ها تسلط کافی داشته باشند که جهت‌یابی و بریل‌آموزی از اساسی‌ترین آموزش‌ها بوده و متاسفانه به این مهارت‌ها در دانشگاه کم پرداخته می‌شود، در نتیجه جلسات آموزشی و بیان تجربیات در این مجموعه و کلاس‌های ضمن خدمت برای تمامی مربیان برگزار می‌شود.
مدیر مدرسه تخصصی کودکان با آسیب بینایی طراوت سزاوار رحمت خطاب به مسئولان آموزش و پرورش استثنایی گفت: در این مدرسه توانبخشی از آموزش اولویت بالاتری دارد که از نیازهای اساسی این مرکز حضور گفتاردرمانگر، کار درمانگر و بینایی‌سنج است ولی متاسفانه در سال تحصیلی جاری بر خلاف سال‌های گذشته، از حضور بینایی‌سنج محروم هستیم و تقاضا داریم برای تربیت بینایی که یکی از اصول آموزش اولیه است، بینایی سنجی حرفه‌ای به این مرکز اعزام کنند.
سمیه مقیمی، مشاور این مدرسه تخصصی کودکان با آسیب‌های بینایی نیز در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در این مدرسه کودکان با اختلال بینایی از بدو تولد تا پیش از ورود به دبستان پذیرش می‌شود. من به عنوان مشاور وظیفه شناخت و بررسی بچه‌ها و والدین آنها از نظر شناختی و روان‌شناختی را برعهده دارم که به صورت مرتب و ماهانه، کلاس‌های آموزش خانواده، جلسات انفرادی برای والدین، بازی درمانی و مشاوره فردی برای کودکان برگزار می‌کنیم.
وی بیان کرد: در ابتدای کار جلسات فردی برای والدین برگزار می‌شود که در این جلسات سعی بر ابراز همدردی، کمک به پذیرش بیشتر و از طرفی یکسری راهکارها برای بهبود وضعیت به خصوص برای استقلال کودک به پدر و مادر ارائه می‌شود، زیرا دلسوزی بیش از حد و گرفتن استقلال بچه توسط والدین، زمینه‌ساز مشکلات عدیده‌ای در سنین بالا می‌شود.
تا زمانی که والد اختلال فرزند خود را نپذیرد، امر آموزش دچار مشکل و تاخیر می‌شود
این مشاور افزود: در کلاس‌های آموزش خانواده، از سایر همکاران نابینا دعوت می‌شود تا تجربیات و سرگذشت خود را برای مادران تعریف کنند تا قوت قلبی ایجاد کرده و آنها را از نگرانی و اضطراب دور کنند و از طرفی در این مجموعه تلاش بر ایجاد تعاملی سازنده بین مادران بوده تا حس امید، انگیزه و همدردی بین آنها کمک‌کننده راهشان باشد که این جلسات به صورت ماهانه در مدرسه برگزار می‌شود.
مقیمی بیان کرد: طی تجربه‌ای که در مسیر شغلی خود به دست آوردم، کار کردن با کودکان دارای اختلال بینایی در حوزه روانشناسی و مشاوره از سایر اختلالات سخت‌تر است؛ زیرا والدین پس از فهمیدن مشکل کودک خود، امید بهبود فرزند خود را دارند که انکار نابینایی فرزند توسط والد در سنین پایین‌تر و در این مقاطع تحصیلی بیشتر بوده که کار را برای روانشناس سخت‌تر می‌کند.
وی اضافه کرد: برخی از والدین پس از مراجعه به بسیاری از متخصصان چشم‌پزشکی و دریافت تشخیص یکسان به سوی افراد سودجو با عناوین دکتر سنتی و دعانویس می‌روند و تا زمانی که والد اختلال فرزند خود را نپذیرد، امر آموزش و فرآیند مشاوره دچار مشکل و تاخیر می‌شود.
این روانشناس ادامه داد: کودکی با اختلال بینایی، درگیر محدودیت‌های حرکتی و شناختی است و با انکار والد و عدم آموزش صحیح به کودک کم‌بینا و نابینا، او رفته‌رفته دچار مشکلات روحی مانند پرخاشگری و افسردگی می‌شود. به دلیل عدم پذیرش والدین و اصرار به پنهان کردن این مشکل و اطلاع ندادن به سایر افراد، کودک دچار مشکلات زیادی از جمله طرد شدن از سوی گروه همسالان خود می‌شود که زمینه‌ساز دوری و انزوای کودک از جامعه می‌شود.
مقیمی اظهار کرد: تا به حال والدینی به ما مراجعه کرده‌اند که به هیچ عنوان مشکل نابینایی فرزند خود را نمی‌پذیرفتند، اما پس از اینکه شاهد رشد و پیشرفت و افزایش تعاملات فرزند خود در این مجموعه شدند، پذیرش برای آنها راحت‌تر شد.
وی اضافه کرد: حضور در اجتماع، یکی دیگر از مشکلات والدین است. نگاه‌ها، ترحم، دلسوزی، تمسخر و استفاده از کلمات نادرست والدین را می‌رنجاند و زمانی که از این تجربیات برایم می‌گویند به آنها توصیه می‌کنم که شما به عنوان آغازگر و سفیری برای شناخت و فرهنگ روبه‌رو شدن با افراد نابینا باشید، به‌طوری که همراه فرزند خود به مکان‌های عمومی مثل پارک و شهربازی بروید. از حضور در جمع نهراسید تا دیگران فرزند شما را بیشتر بشناسند.
این مشاور عنوان کرد: کودکان نابینا با خواهر و برادرانی بینا در این مدرسه مشغول به تحصیل هستند که در ابتدا وقتی شروع به بریل‌آموزی می‌کنند، پذیرش آموختن را ندارند و می‌خواهند مانند خوهران و برادران خود، کتاب و مداد داشته و مانند آنها مشق بنویسند، یکی از سخت‌ترین چالش‌هایی که با آن روبه‌رو هستیم، تلاش برای پذیرش مشکل توسط خود کودک است که با جلسات مختلف در تلاش برای حل این مسئله هستیم.
سنگ‌نوردی تقویت‌کننده حس لامسه و کمک به آموزش خط بریل
ملیحه سادات حسینی، مربی آسیب‌شناسی مدرسه تخصصی کودکان با آسیب بینایی در ادامه و در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در زمینه کاردرمانی با کودکان نابینا ازبدو تولد مشغول به فعالیت هستم. این آموزش‌ها در قالب نرمش‌هایی به نوزاد و آموختن نکاتی به والد است که از بازی‌های مختلف برای مهارت‌پروری در این سنین برای تقویت حس لامسه، جهت‌یابی و تن‌آگاهی استفاده می‌شود.
این مربی آسیب‌شناسی با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر چند معلولیتی‌ها زیاد شده که کار را برای مربیان بسیار سخت‌تر می‌کند، گفت: گلبال، دومیدانی، صخره‌نوردی و شودان از بازی‌های مختلفی است که به بچه‌ها آموزش داده می‌شود که مقامات مختلفی را هم در رشته صخره‌نوردی کسب کرده‌ایم اما متاسفانه در سال‌های گذشته از سمت اداره کل برای آموزش صخره نوردی به دلیل آسیب به حس لامسه ایراداتی به ما گرفته شد.
وی ادامه داد: من در مقطع کارشناسی ارشد کامل بر روی تاثیر سنگ‌نوردی بر روی حس لامسه و خط بریل کودکان تحقیق و پژوهش کردم که در نهایت به نتایج مثبت و تقویت‌کننده این رشته بر روی آموزش خط بریل دست یافتم. سنگ‌نوردی باعث افزایش حس اعتماد به نفس، تقویت عضلات، افزایش تعادل و استقامت می‌شود که حتی این رشته بر روی کودکان اوتیسم-نابینا نیز تاثیرات مثبتی می‌گذارد.
انتهای پیام