محمد تقوی امروز ۲۱ مهرماه در رویداد «این شرح بی‌نهایت» که به مناسبت بزرگداشت حافظ در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی برگزار شد، اظهار کرد: جایگاه حافظ در ادبیات فارسی باعث شده از منظرهای مختلف به اشعار وی پرداخته شود. اما مشکل شعر حافظ چیست؟ اگر بتوانیم با تعریف خاص، به تناقض‌گویی‌ها در اشعار حافظ نگاه کنیم، ممکن است این تناقض‌ها حل شوند. عده‌ای شخصیت حافظ را درک نکرده و او را عارف یا حافظ قرآن و حتی عده‌ای او را ملحد می‌دانند که این موضوع باعث شنیدن گفته‌های ضد و نقیض شده است.
وی افزود: اگر ویژگی خاصی برای اشعار حافظ در نظر بگیریم، مشکلات مربوط به درک اشعار او حل خواهد شد و ابهامات اشعار این شاعر برطرف می‌شود. اشعارحافظ بازتاب‌دهنده دوران حیات او و تأثیرپذیر از دوره پرآشوب زمانه‌اش است و این بی‌ثباتی شخصیت، اندیشه و احساسات محصول شرایط آن دوران محسوب می‌شود.
تقوی ادامه داد: حافظ در شعر خود یک شخصیت شاعرانه از خود به ما عرضه نمی‌کند از تجربه‌های زیستی و دغدغه‌های شخصی خود گزارش می‌دهد و از سیاست دوران خود نیز سخن می‌گوید به همین دلیل، شعر حافظ یکی از سیاسی‌ترین اشعار کلاسیک فارسی شناخته می‌شود.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: «من» در اشعار حافظ منظور بشریت است، لذا سطوح چندگانه را در اشعار حافظ شاهد هستیم و از آنجا که شعر حافظ به سطوح چندگانه تقسیم شده است، همین امر باعث شده شخصیت چند وجهی از حافظ ببینیم.
وی عنوان کرد: در حوزه غزلیات نیز ۳ دسته غزل از حافظ در خصوص انتقال پیام داریم و این سه‌گانگی در غزلیات حافظ باعث سردرگمی شده است؛ دسته اول خالص عرفانی، دسته دوم خالص عاشقانه و دسته سوم غزلیاتی است که در نوسان بین عرفان و عاشقانه است و بیشترین دعوا سر شخصیت حافظ از دسته سوم، یعنی نوسانات بین عرفان و عاشقانه ناشی می‌شود.
کیفیت اشعار برای حافظ بسیار مهم بود
تقوی خاطرنشان کرد: برای حافظ کیفیت اشعار بسیار مهم بوده و توجه به ریزه‌کاری‌های هنر شعر باعث شده تعداد محدودی شعر از او باقی بماند. حافظ طی ۴۸ سال، حدود ۴۹۰ غزل سروده، که حساسیت نسبت به کیفیت آن‌ها باعث حذف و جابجایی برخی غزلیات شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: حساسیت‌های حافظ به آسیب‌های سیاسی، اخلاقی و اجتماعی و همچنین به ریاکاری، بسیار زیاد بوده و او در اشعار خود به شدت با این خصلت‌ها مقابله کرده است.
وی با اشاره به تعبیر «لسان الغیب» از شخصیت حافظ افزود: براساس دیدگاه‌های عرفانی منظور از غیب در لسان الغیب، سخن از غیب گفتن است و این واژه در دیدگاه دیگر منظور از غیب، غیب وجود انسان، تبیین اندیشه، بعد ناشناخته و به زبان آوردن افکار است؛ این در واقع همان موضوع را دربردارد که شعر و هنر برای شناخت بعد ناشناخته است و در بیانی معروف انسان‌هایی که نتوانستند شاعر شوند، فیلسوف شدند.
فضاسازی عنصر کلیدی شعر حافظ است
تقوی گفت: در ادبیات مقوله‌ای به نام فضاسازی داریم که خواننده با فهم این فضا، درک بهتری از اشعار می‌یابد. فضاسازی عنصر کلیدی شعر حافظ است، لذا دیدگاه حافظ نسبت به خلقت بشر، بسیاری از مشکلات در فهم اشعارش را برطرف می‌کند.
حافظ یک مصلح و کنشگر اجتماعی است
احمد آفتابی ثانی، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی نیز در این مراسم گفت: فروزان خزائنی در کتاب «حافظ، مصلح اجتماعی» آورده است که حافظ دردهای جامعه را شناخته و برایشان راه‌حل‌هایی در نظر گرفته است، به طوری که می‌توان او را مانند یک پاتولوژیست دانست، یعنی کسی که بیماری‌های جامعه را شناسایی و درمان می‌کند.
وی اضافه کرد: در این کتاب فروزان به ۴ آفت مهم اجتماعی اشاره می‌کند که یکی از آن‌ها ریاکاری و دیگری شرافت در نسب است.
آفتابی با اشاره به بیتی از اشعار حافظ که بیانگر مذهب و اندیشه اوست، گفت: در این بیت سخن از مذهب آمده که در این مذهب، خودبینی و خودخواهی نیز کفر است. علاوه بر این نیز فروزان به توضیح واژگان دشوار هر غزل از غزلیات حافظ پرداخته و بیان می‌کند که برخی ابیات حافظ دارای مفاهیم عمیقی هستند که نیاز به بررسی بیشتری دارند.
وی عنوان کرد: از دیدگاه فروزان حافظ توانسته است حس‌های مختلف انسان را در اشعار خود به کار بگیرد، به طوری که وقتی شعری از حافظ می‌خوانیم بویایی، شنوایی و بینایی ما همزمان تحریک می‌شود.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی گفت: در شعری گفته می‌شود «از چاشنیِ قند مگو هیچ و زِ شِکَّر زان رو که مرا از لبِ شیرینِ تو کام است» این بدان معناست که حافظ با استفاده از تشبیهات زیبا توانسته است حس تلخی و شیرینی زندگی را به تصویر بکشد.
وی عنوان کرد: از نظر فروزان حافظ مردی بود که با افتخار عاشق شده است و از ننگ و نام به عنوان بازی‌هایی یاد می‌کند که می‌تواند به چالشی برای انسان بدل شود.
آفتابی با اشاره به این بیت «از نامش پرسی که مرا ننگ ز نام است» بیان کرد: نقش حافظ در فراهم آوردن فضایی برای تفکر عمیق‌تر درباره مسائل اجتماعی و فردی اهمیت زیادی دارد و کتاب «حافظ، مصلح اجتماعی» فرصتی است تا با اندیشه‌های حافظ بیش از پیش آشنا شویم.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی تصریح کرد: فروزان خزائنی به ما نشان می‌دهد، نباید فراموش کنیم که هر واژه شعر حافظ با دقت انتخاب شده و نمی‌توان به سادگی واژه‌ای برای آن جایگزین کرد.
انتهای پیام
انتهای پیام