قاسم علیپور در گفت و گو با ایسنا درباره روند شکل گیری بازارها اظهار کرد: بشر از گذشته‌های دور داد و ستد می‌کرد اما وقتی یکجا نشین شد و آموخت که چگونه با مردم تعامل برقرار کند، به مرور این داد و ستدهای اقتصادی به سمت ایجاد بازارهایی که نقش تعیین کننده‌ای در فرهنگ و اقتصاد جوامع داشتند رفت. دیگر بازارها صرفا مکانی برای سوداگری و فعالیت اقتصادی نبودند بلکه در کنار مذهب و حکومت فعالیت داشته و اتفاقات توسط مردم در بازارها پیگیری می‌شد.
وی افزود: به عبارتی مردم خود را از بازار جدا نمی‌دیدند و یک سبک زندگی بود؛ اما به مرور این بازارها از حالت تمرکزی خارج و به مغازه‌ها و دکان‌های منفرد تغییر کرد. پس از آن هم به دلیل گسترش زندگی شهرنشینی و افزایش جمعیت و کمبود زمین به سمت مجتمع‌های طبقاتی رفته و پاساژها شکل گرفت. پاساژها مدتی کار کرد و اما به تدریج به دلیل بروز مظاهر مدرنیته، فضای مدیا و مقتضیات زمانه از جذابیت آنها کاسته شد و تغییر کردند.
علیپور ادامه داد: بازار در مفهوم امروزی اش، مکانی صرفاً برای خرید نیست بلکه مکانی است که سرگرمی، تفریح و خرید را برای یک خانواده باید فراهم کند. بر این مبنا مولفه‌های کالبدی در مورد چگونگی معماری وجود دارد و به ما می‌گوید که فضا با ویژگی‌های بصری روانشناختی چگونه باید تطابق داشته باشد.
این پژوهشگر افزود: در نمونه‌های موفق مال‌هایی که درشهرهای بزرگ کشور ساخته شده و انگشت شمار هستند، فضا چند عملکردی بوده و ترکیبی از رستوران‌ها، شهربازی، خرید، سینما و... لحاظ شده و ظاهر شیکی دارند. در واقع برای یک منطقه که در آن یک مال طراحی می‌شود، پیشینه فرهنگی و نگاه مردم اهمیت دارد. چیزی که مهم است این معماری‌ها باید در کنار امکانات رفاهی پارکینگ داشته باشند و عدم وجود پارکینگ کافی باعث می‌شود که یک مال یا مجتمع تجاری از کارکرد بیافتد.
مال‌ها به کسب و کارهای کوچک ضربه می‌زنند
این مدرس دانشگاه بیان کرد: اما مال‌ها به دلیل قدرت اقتصادی بالا و تمایلی که مردم به مال‌ها پیدا می‌کنند به خرده کسب و کارها ضربه می‌زنند. مال‌ها به تدریج می‌توانند در تیراژ بالاتری خرید کرده، خط تولید یک کارخانه را بخرند و یا حتی با شیوه‌های سوداگرانه با شرکت خاصی قرار داد بسته و محصول خاصی را به شیوه سفارشی برای خودشان تولید کنند. ممکن است این محصول کیفیت چندانی نداشته باشد اما در تیراژ بالاتر، قیمت پایین تری دارد و مسلما مردم را به سمت خود جذب می‌کند.
وی بیان کرد: از طرفی ضعف اقتصادهای خرد باعث ضعف اجتماعی یک منطقه می‌شود و این موضوع مهمی است که مسئولین امر و مدیران کلان باید نسبت به آن آگاه باشند. فروشگاه‌های بزرگ وقتی افتتاح می‌شود خیلی از کسب و کارهای کوچک از بین می‌روند و خانواده‌های آن منطقه بدون اینکه بدانند با مراجعه به این مال‌ها تیشه به ریشه اقتصادشان می‌زنند.
علیپور مطرح کرد: اما چیزی که این اقتصادهای کلان و مال‌ها را مورد تهدید قرار می‌دهد موارد مختلفی است که با ظهور دوره مدیا و همزمان با کرونا رخ داد. موضوعی که در این دوره باب شد ظهور و رونق فروشگاه‌های اینترنتی بودند که شکل جدیدی از اقتصاد و داد و ستد را به وجود آورد. در این نوع از بازار که بیشتر خانم‌ها درگیر آن هستند، بخشی از منزل را تبدیل به انباری از اجناس کرده و بدون اینکه هزینه مکانی را بدهند، کار می‌کنند و به نظر می‌رسد نسل جوان به این شکل از بازار تمایل بیشتری دارند.
مردم از پرسه زنی در بازارها لذت می‌برند
علیپور در ادامه گفت: مال‌ها هم باید امکانات دیگری را به مردم بدهند تا بتوانند در این فضا رقابت کنند. واژه‌ای داریم به عنوان پرسه زنی، مردم ما از پرسه زنی لذت می‌برند. بنابراین فضایی در طراحی و معماری مال‌ها و بازارها باید باشد که این حس و حال را ایجاد کند. به نظر می‌رسد وقتی که به فضاها و بازارهای سنتی مثل بازار تهران می‌روند این پرسه زنی به خاطر اینکه تنوع، پویایی بازار، رنگ و فضا مخاطب را جذب می‌کند، به آنها احساس لذت می‌دهد.
وی ادامه داد: بنابراین معماری فضای مدرن هم باید این حس و حال را در مردم ایجاد کند. هر چند چون جوهر بازار سنتی متفاوت است، نمی‌توان حس و حال آن را در بازارهای مدرن ایجاد کرد، اما به وسیله ابزارهایی که اشاره شد می‌توان این حال و هوا را در مخاطبین مال‌ها ایجاد کرد تا مردم برای پرسه زنی بیشتر به مال‌ها و مجتمع‌های تجاری بیایند و در نهایت خرید کنند.
رقیب بزرگ مال‌ها و کسبه دستفروش‌ها هستند
این متخصص معماری درباره دلیل عدم موفقیت برخی از مال‌های کرج گفت: یکی از رقبای بزرگ و دلیل کار نکردن مال ها و پاساژهای کرج بخصوص در فردیس که رقیب مغازه‌های تجاری وکسبه هم محسوب می‌شوند، دستفروشان هستند. این افراد در کنار خیابان بساط می‌کنند و موضوع پرسه زنی که در جذب مشتری مهم است، در این فضای کسب و کار دستفروشان بسیار دیده می‌شود. چون خانواده‌ها برای قدم زدن عصرانه اجناسی که کنار خیابان هستند را می‌توانند ببینند و لمس کنند.
وی اظهار کرد: از طرفی این اجناس ارزان قیمت هستند و چون در کرج با قشر متوسط شهری و حتی قشر ضعیف شهری طرف هستیم که اجناس زیاد لوکس را نمی‌توانند تهیه کنند و یا برای خرید آن به مکان‌های خاص مراجعه می‌کنند، بنابراین اجناس عمومی را با توجه به وضعیت معیشت خود از همین دست فروشان تهیه می‌کنند و این دیدن خیلی مهم است.
این پژوهشگر با اشاره به بازارهای مورد علاقه مردم ادامه داد: نمونه دیگر، بازارهای روزانه محلی مثل یکشنبه بازارها در کرج هستند که بسیار پویا است. این نوع بازارها با اینکه در زمین خاکی برپا می‌شوند، اما انواعی از اجناس و با تنوع بالایی را دارند، ویژگی که پاساژها و مال‌های ما ندارند.
این مدرس دانشگاه در ادامه در مورد موقعیت مکانی مال‌ها و پاساژهای بلااستفاده افزود: متاسفانه در ساخت مال‌ها و پاساژها مکان یابی ضعیف است. بعضاً زمین بزرگی دارند که در آن پاساژ یا مالی ساخته می‌شود اما پارکینگ مناسبی نداشته و معمولا ترافیک زیادی دارد. پیش فضا و عقب نشینی ندارد، همسطح کوچه و خیابان ساخته شده است و به مولفه‌های امکان اجتماع پذیری و فضای معماری آن توجه نکرده‌اند که مردم را جذب کند.
وی عنوان کرد: در حالی که لحاظ پیش ورودی‌های وسیع، دید داخلی، با بدنه نرم ساختمان به معنی اینکه پر و خالی‌هایی داشته باشد که امکان حرکت و تداوم را بدهد، در طراحی و معماری یک مال و پاساژ باید دیده شود. معماری یک بازار باید مولفه‌هایی را داشته باشد، اما هر شخصی در ساخت و ساز نظر می‌دهد. معماری یک کار تخصصی است و در ساخت یک مال یا بازار به بررسی نیاز است و اینکه معماری آن چگونه باید باشد تا بتواند همواره مخاطب را جذب کند.
وی گفت متاسفانه در ساخت برخی از مجتمع‌های تجاری و مال‌های بدون توجه به معیارها، با حداقل هزینه اقدام به نقشه کشی کرده و می‌خواهند، فقط کار را به پیش ببرند. در حالی که برای ساخت یک پاساژ یا مال باید امکان سنجی شود، اینکه در این منطقه آیا به درآمدزایی پایدار می‌رسد یا خیر. برای همین برخی از پاساژها و مال‌های شهر را می بینیم که پس از مدتی تخلیه شده و دیگر کسی حاضر به کار در آن نمی شود. در واقع می توان این دست از مال‌ها را جزء مال‌های مازاد فرض کنیم که بیش از اندازه در شهر ساخته شده‌اند.
علیپور خاطرنشان کرد: برای کنکاش در این زمینه شهرداری ها و نهادهای ذیربط باید بودجه‌هایی را در نظر بگیرند که پژوهش‌های بالادستی تری انجام شود تا در مقایس خرد مالکین و سرمایه گذارها هم به کارشناسان اعتماد کرده و با استفاده از این تحقیقات اقدام به کار کنند. چون رقبای نوظهوری که گفته شد مانع پیشرفت و رونق در مال‌ها خواهند شد و در صورتی که مال‌ها بدون توجه به مولفه‌های معماری روز ساخته شود، علاوه بر از اینکه کارایی و پایداری کسب و کار نخواهند داشت، وجودشان به معضلات شهری هم اضافه می‌شود، می‌تواند ترافیک را در آن منطقه افزایش دهد و اگرچه خود در آینده شکست می‌خورد اما با شکست اقتصاد و کسب و کارهای کوچک هم در بلند مدت افسردگی اجتماعی را به وجود می‌آورد.
این پژوهشگر یادآور شد: از طرفی با مشکلاتی اقتصادی مواجه هستیم، به ویژه در کرج که قشر متوسط رو به پایین را داریم و یکی از عدم رونق مال‌ها هم همین است. کسی که مغازه‌ای را کرایه می‌کند، هزینه ارائه خدماتش بالاتر می‌رود و متاسفانه با اقتصاد ضعیفی که طرف هستیم باید سنجید آیا مخاطب می تواند این هزینه و ارزش افزوده را برای یک مغازه یا خریدی در مال‌ها پرداخت کند یا ترجیح می‌دهد از بازارهای محلی خرید کند. امیدواریم این مسائل در پیش بینی‌های مدیران لحاظ شود و از این طریق به معیشت و کسب و کارها کمک شود.
انتهای پیام