امروز پنجشنبه، ۱۲مهرماه دوازدهمین برنامه از سلسله برنامه های «محله گردی مادران و کودکان»‌ در محله باقرآباد رشت برگزار شد.

در این رویداد فرهنگی، عناصر هویتی محله باقرآباد رشت بازخوانی شد و شرکت کنندگان از مسجد تاریخی صمدخان و موزه مطبوعات بازدید کردند و با حضور در کارگاه صندوق سازی، با آخرین استادکار صندوق هشترخانی دیدار و گفت وگو کردند.

مدیر اجرایی این برنامه به عنوان راهنمای برنامه های رشت گردی، پیرامون تاریخچه و پیشینه محله باقرآباد رشت، توضیحاتی ارائه داد و گفت: باقرآباد، یکی از محلات پرتراکم رشت است که از اواخر دوره قاجار با حضور مهاجران ایرانی تباری - که از منطقه قفقاز و کشور آذربایجان کنونی به رشت مهاجرت کردند - شکل گرفته است.

مهری شیرمحمدی افزود: این محله از زمان شکل‌گیری تاکنون یک محله صنعتی و کارگرنشین محسوب می شود و ایرانی تبارهایی که پس از جدایی سرزمین های قفقاز در اوایل دوره قاجار از ایران جدا شدند، به اجبار یا خودخواسته به وطن اصلی خود باز می گردند. بخشی از ایشان، مردمی بودند که در سکوهای نفتی منطقه قفقاز کارگر بودند و به خاطر مشکل تابعیتی پس از انقلاب بلشویکی، اخراج شدند.

وی به استناد منابع و تاریخ شفاهی سالخوردگان رشت، تصریح کرد: بیشترین ساکنان محله باقرآباد، مهاجرانی بودند که بار خدمات جانبی بازار بزرگ رشت را بر دوش می کشیدند. اکثر مهاجران اقوام ترکی بودند که کارشان «ارابه سازی» بود. بعد از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ روسیه تزاری، ایرانی های مقیم باکو و گنجه اخراج و سه سری مهاجر به ایران بازگردانده می شوند. سری اول، کسانی بودند که با تمام بار و اسباب و اثاثیه آمده و متمکن بودند. این مهاجران عمدتا کاسب کار و ملاک بودند، صنعت «جوراب بافی» را یکی از همین مهاجران به رشت می آورد. همینطور نخستین خطوط تاکسی توسط خانواده آذربانی در رشت راه اندازی می شود.

این راهنمای رشت گردی ادامه داد: سری دوم که سرمایه مالی نداشته ولی حرفه و صنعت بلد بودند، در محله باقرآباد ساکن می شوند. مهمترین صنعتی که این کارگران با خود آوردند، هنر ارابه سازی و صندوق سازی است. سری سوم نه تمکن مالی داشتند و نه هنر و صنعتی می دانستند؛ بنابراین به عنوان کارگر در بخش های خدماتی همچون کوره های آجرپزی که در حاشیه رودخانه برپا بود، کار می کردند. برخی از این کارگران نیز بعدها به عنوان کارگر در صنعت نساجی به مازندارن فرستاده می شوند.

شیرمحمدی، با اشاره به گاراژهای موجود در محله باقرآباد که اکنون محل جمع آوری ضایعات پسمانده شده است، گفت: این گاراژها با حیاط های وسیع، برای زمانی است که صنایعی همچون ارابه سازی، نجاری، آهنگری، دستگاه بستنی سازی و... به واسطه وجود خط آهن رشت که از باقرآباد عبور می کرد، رونق داشت. در واقع اهالی باقرآباد کار حمل کالاهای تجاری بازار به سمت بندر پیربازار را برعهده داشتند. زمانی که ماشین جایگزین اسب و ارابه شد، پلاک گذاری ماشین ها نیز در باقرآباد صورت می گرفت. اکنون بسیاری از گاراژهای قدیم به عنوان کارگاه های تعمیر خودرو کاربری دارد و یا انبار پسماندهای خشک شده است.

این فعال فرهنگی، به تغییر نام خیابان «خط ماشین» در باقرآباد اشاره کرد و متذکر شد: در این خیابان روزگاری اتاق اتوبوس تولید می شد و به همین خاطر هنوز قدیمی ها این خیابان را به نام خط ماشین می شناسند و کسی به آن «خیابان کارگر» نمی گوید؛ ضمن اینکه تمرکز جمعیتی کارگرنشین و کم درآمد موجب شد، در دوره پهلوی دوم بسیاری از ساکنان باقرآباد جذب شعارهای فریبنده حزب توده شده و مبارزه با نظام سرمایه داری را دنبال کنند، به همین دلیل باقرآباد به محله «استالین گراد» به تاسی از رهبر حزب کمونیست شوروی نیز معروف می شود.

وی با اشاره به ساخت چندبنای تاریخی توسط مهاجران متمکن در باقرآباد، توضیح داد: «مسجد تاریخی صمدخان» و ملحقات آن مثل «کاروانسرای صمدخان» یادگار زمانی است که مهاجران متمکن همچون صمدخان شروانی، برای مهاجران کم درآمد باقرآباد، مکان های عام المنفعه می سازند.

«مسجد تاریخی صمدخان» - که در سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ثبت شده، در اواخر دوره قاجار(سال ۱۳۳۴ قمری) توسط یک تاجر شیروانی ساخته می شود که در باکو، سکوهای نفتی خود را رها کرده و به رشت مهاجرت می‌کند. این مسجد با گچبری ها، ستون ها و سرستون های تزئین شده، یکی از زیباترین مساجد تاریخی رشت است و کتیبه های طرفین محراب، نشان می‌دهد صمدخان برای هزینه های نگهداری مسجد، یک کاروانسرا و چند باب مغازه و خانه ساخته و وقف مسجد کرده‌است.

شیرمحمدی، همچنین اضافه کرد: در این مسجد منبر چوبی زیبایی وجود دارد که منبر را هم دو استادکار شیروانی در سال ۱۳۳۵ قمری به صورت یکپارچه ساخته و از بادکوبه بار کشتی کرده و از بندرانزلی و سپس بندر پیربازار به رشت و محله باقرآباد می آورند.

در حاشیه بازدید از مسجد، شرکت کنندگان با حضور بر مزار حاج صمدخان و پسرش که در اتاقک مجاور مسجد آرمیده اند، حاضر شده و نسبت به بانی ساخت مسجد ادای احترام کردند.

دیدار و گفت وگو با استاد «رضا ظهرپیما» معروف به رضا صندوق ساز، یکی از بخش های برنامه محله  گردی باقرآباد بود.

شیرمحمدی پیرامون هنر صندوق سازی نیز خاطرنشان کرد: اروسی صندوق، صندوق بولاکی یا صندوق هشترخانی، صنعتی بود که از روسیه وارد ایران شد. تجار روسیه برای حمل و نقل کالاهای تجاری از صندوق های چوبی استفاده می کردند که در صورت آسیب به کشتی، صندوق های چوبی بر روی آب قرار می گرفت و از غرق شدن اموال جلوگیری می کرد. استادکاران ساخت صندوق بولاکی عمدتا از هشترخان روسیه به ایران می آمدند و به همین دلیل به این هنر اروسی صندوق یا صندوق هشترخانی هم می گفتند.

وی ادامه داد: در رشت راسته ای به نام «صندوق سازان» داشتیم که از یک سو به بازار رشت و از سویی به باقرآباد متصل می شد و مختص صنعتگران صندوق سازی بود و هر کسی که می خواست برای خرید عروسی صندوق بولاکی یا هشترخانی سفارش دهد، حتما سری به این راسته می زد. در حال حاضر تنها هنرمند صندوق سازی با افزون بر ۸۵ سال سن در گاراژ صمدخان، صندوق هشترخانی می سازد. استاد رضا ظهرپیما، هنرِ صندوق سازی را در کودکی از دو برادر بادکوبه ای یاد گرفته است.

معرفی خانه تاریخی زرواس، خانه هدایتی، خانه میرآب محله باقرآباد و خانه بازی همچنین علت نامگذاری سه راهی «نفت انبار» و «کوچه موزیک»، مکان کوره آجرپزی و برفچال محله باقرآباد و... از شنیدنی های دوازدهمین برنامه محله گردی مادران و کودکان رشت بود.

مدیر کتابفروشی ماهی سیاه نیز در حاشیه بازدید کودکان از موزه مطبوعات رشت، گفت: کودکان و نوجوانان نسل قبل با مجلات کاغذی همچون کیهان بچه ها، سروش نوجوان، پوپک، مجله رشد و... مانوس بودند، اما با گسترش رسانه های مجازی از یک سو و افزایش ناگهانی قیمت کاغذ در سال های اخیر از سوی دیگر، شاهد تعطیلی بسیاری از رسانه های مکتوب هستیم و شیوه مطالعه نیز تغییر کرده است.

دل‌آرام جباری اضافه کرد: وقتی شرکت کنندگان از نزدیک با موزه ای آشنا می شوند که صاحب آن روزی خود نوجوانی بوده و مجلات دوره تحصیلش را خریداری، مطالعه و نگهداری می کرده، برایشان بسیار جالب است.

وی موزه مطبوعات رشت را حاصل تلاش محمدرضا میرفتوحی، دانش آموخته هنر و سینما دانست و یادآور شد: نگهداری و آرشیو ۲۰۰ عنوان مجله و روزنامه‌های نایاب اقدام ارزنده ای است و موجب می شود نسل های آتی، از نزدیک با دنیای منابع خبری کاغذی آشنا شوند.

انتهای پیام