ایرانیان در دوران باستان، مراسم و جشن‌های بسیاری داشته‌اند و هر ماه جشنی برپا می‌کردند؛ در تقویم باستانی ایران، تمامی سی روز ماه، نام‌های خاصی داشتند و در همه ماه‌ها، نام روزی از ماه که با نام خود ماه مطابقت داشت، مبارک بود و آن روز جشن گرفته می‌شد.
در این میان سه جشن نوروز، مهرگان و سده از بزرگ‌ترین جشن‌های ملی به شمار می‌رفتند که در برخی مناطق همجوار ایران و حتی با آمدن اسلام در ایران نیز رایج بودند.
مهرگان، که بعد از نوروز دومین جشن مهم ایرانیان بود، هر ساله در ابتدای پاییز برگزار می‌شد؛ در واقع، در تقویم اوستایی، سال به دو فصل تابستان بزرگ و زمستان بزرگ تقسیم می‌شود؛ که نوروز جشن آغاز فصل تابستان بزرگ و شروع گرما، مهرگان جشن آغاز زمستان بزرگ و شروع سرما، به شمار می‌رفته است.
در مورد علت برپایی این جشن و نام‌گذاری آن به مهرگان در منابع تاریخی، مطالب متعددی آمده است، برخی نام مهرگان را به مهر یا میترا نسبت می‌دهند، مهر از ایزدان مهمی است که نام او در اوستا آمده و با دوستی و رعایت عهد و پیمان گره خورده و طرفدار راستی و درستی و دشمن دروغ معرفی شده است.
از آن جا که الهه مهر از اعتبار و اهمیت والایی برخوردار بوده، در این روز باشکوه‌ترین جشن‌ها برگزار می‌شد؛ این جشن را در قدیم «متراکانا» می‌گفتند و بعدها به نام «مهرگان» خوانده شد. پس از اسلام نیز به آن «مهرجان» گفتند.
جشن مهرگان در شعر بسیاری از شاعران بازتاب پیدا کرده است و اطلاعات ارزشمندی در مورد مهرگان در اختیار قرار می‌دهند. شاعرانی همچون فردوسی، رودکی، فرخی، دقیقی، عنصری، ناصرخسرو، منوچهری در دیوان خود در مورد این جشن شعر سروده‌اند.
جشن مهرگان نیز مانند سایر جشن‌های ایرانی آداب و رسوم خاص خود را داشت؛ این جشن در ایران باستان در طی چندین روز برگزار می‌شد؛ در حالی که در سراسر ماه، شادمانی و سرور برقرار بود و عامه و خواص در این جشن به شادی و پایکوبی و دادن هدیه به یکدیگر می‌پرداختند؛ در این ایام مردم به استقبال پاییز و مهر می‌رفتند.
امروزه نیز همچنان در بین زرتشتیان برخی از نقاط کشور مثل یزد، کرمان، اصفهان و شیراز جشن مهرگان برگزار می‌شود، در این جشن، ابتدا جلوی درب ورودی آتشکده از مهمانان با ظرف شیرینی و آینه استقبال می‌شود که از آیین‌های کهن ایرانیان است.
موبدان و موبدیاران در کنار خوان مهرگانی نشسته و همراه با شرکت‌کنندگان به نیایش اهورمزدا و بزرگداشت ایزدمهر و جایگاه او در میان زرتشتیان می‌پردازند. گات‌هاخوانی، شعرخوانی برگزاری مسابقات و اعطای جایزه به برندگان و اجرای نمایش داستان کاوه آهنگر و پیروزی فریدون بر ضحاک بر اساس کتاب شاهنامه نیز از دیگر کارهایی است که انجام می‌شود.
در پایان جشن مهرگان، مانند دیگر مراسم و جشن‌هایی که بین زرتشتیان برگزار می‌شود، مهمانان با انواع خوردنی‌ها و خوراکی‌ها مثل آجیل، میوه، آش و سیروک (نان روغنی زرتشتی) که در سفره مهرگانی گذاشته می‌شود و در هنگام نیایش‌خوانی تبرک شده است، پذیرایی می‌شوند.
حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر حماسه‌سرای ایران، مهرگان را در شاهنامه به‌عنوان روزی معرفی می‌کند که پادشاه بزرگ و دادگر ایرانی فریدون آن را برای تاج‌گذاری و شروع فرمانروایی خود، برگزیده است.
فریدون چو شد بر جهان کامگار ندانست جز خویشتن شهریار
به رسم کیان تاج‌وتخت مهی بیاراست با کاخ شاهنشهی
به روز خجسته سر مهرماه به سر برنهاد آن کیانی کلاه
زمانه بی‌اندوه گشت از بدی گرفتند یک سر ره ایزدی
می روشن و چهره‌ی شاه نو جهان گشت روشن سر ماه نو
بفرمود تا آتش افروختند همه عنبر وزعفران سوختند
پرستیدن مهرگان دین اوست تن‌آسانی و خوردن آیین اوست
کنون یادگار است ازو ماه مهر بکوش و به رنج ایچ منمای چهر
انتهای پیام