به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، با پیگیری‌های سازمان اوقاف و امور خیریه، ۱۶ ربیع‌الاول به‌جای ۲۷ صفر از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان «روز وقف» نامگذاری شد تا به‌جای روز ۲۷ صفر که شب وفات پیغمبر اکرم(ص) است، ۱۶ ربیع‌الاول که شب میلاد حضرت رسول صلی‌الله علیه و آله است، به عنوان روز وقف نامگذاری شود و فرصت بهتری برای ترویج و تبلیغ فرهنگ وقف و تجلیل از واقفین و خیرین و بیان دستاوردهای وقف و پرداختن به وقف‌های جدید فراهم شود.
ضرورت گسترش فرهنگ وقف
وقف از سنت‌های زیبای اسلامی و تجلی احسان و نیکوکاری در سیره ائمه اطهار(ع) محسوب می‌شود و در منابع فقهی درباره فضیلت و ثواب آن بسیار یاد شده و در فقه، وقف را به معنای حبس کردن مال و جاری کردن منفعت یا ثمره آن بدون دریافت عوض آمده است، بدین ترتیب که پس از وقف از نقل و انتقال مال یا از میان رفتن آن جلوگیری و منافع آن در مقصد موردنظر هزینه می‌شود. به همین علت، «وقف را صدقه جاریه می‌نامند»، چراکه منافع آن پیوسته باقی می‌ماند. صدقه یکی از بارزترین مصداق‌های تزکیه است و کامل‌ترین مصداق صدقه نیز، وقف است. در وقف اصل مال انسان ثابت می‌ماند و فرع یعنی منافع آن نیز بادوام و ثباتِ آن اصل، جریان خواهد داشت و هیچ صدقه‌ای همچون وقف، چنین مزیتی جاودانه ندارد.
با گسترش فرهنگ وقف در جامعه، بستر مناسبی برای رشد ارزش‌های معنوی و الهی ایجاد می‌شود. اسلام بر سنت حسنه وقف به عنوان یکی اهرم‌های مؤثر اعتقادی و فرهنگی برای جبران نیازهای مادی و معنوی جامعه تاکید کرده است. از صدها سال پیش تاکنون، واقفان خیراندیش با اختصاص بخشی از اموال خود برای خدمت مستمر به جامعه در قالب روش پسندیده‌ی وقف، که بارزترین و روشن‌ترین مصداق احسان، انفاق، صدقه جاریه، تعاون و باقیات الصالحات است، منشا خدمات فراوان علمی، فرهنگی، هنری، رفاهی و بهداشتی در جامعه بوده‌اند که وجود صدها درمانگاه، بیمارستان، مدرسه، دارالایتام، کتابخانه و هزارها مسجد، قنات، پل، آب‌انبار و غیره بهترین گواه و شاهد آن است.
ویژگی‌های اجتماعی وقف
طبقاتی نبودن از بارزترین ویژگی‌های اجتماعی نظام وقف است. بدین معنا که سنت وقف همواره و برای همه اقشار جامعه قابل دسترس است و در انحصار یک طبقه یا قشر خاصی نبوده و نیست. همچنین، نظام وقف متضمن داشتن یک چارچوب بنیادین مسوولیت‌های متقابل و همبستگی اجتماعی میان ثروتمندان و نیازمندان است.
نظام وقف یکی از سازوکارهای تحقق عدالت اجتماعی و وسیله‌ای صلح‌آمیز برای توزیع مجدد درآمد بدون هرگونه اجبار بوده و هست. وقف در حمایت از کیان خانواده که سنگ بنای جامعه است و حفظ انسجام و یکپارچگی آن از طریق حمایت‌های مالی و تدارکاتی نقش مهمی ایفا می‌کند.
پدیده وقف دارای حیطه گسترده‌ای از فعالیت و اقدام است تا جایی که اگر به درستی هدایت شود، به بسیاری از نیازها پاسخ می‌دهد و هیچگاه جامعه انسانی با کمبودهای اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی روبه‌رو نخواهد شد. اما مهم این است که هم نیازها بر اساس اولویت در سطح افکار عمومی معرفی شود و هم ضرورت آن عینی و متناسب با عواطف و درک و توجه واقفان لحاظ شود.
فواید وقف
در وقف با اشاره به این‌که اصل مال باقی بوده و درآمد آن مصرف می‌شود، این شیوه باعث حفظ اموال و دارایی‌ها می‌شود، رشد تولید ملی را نیز به همراه خواهد داشت و در توزیع عادلانه درآمد ملی مؤثر است. زیرا ثروتمندان برخی از اموال‌شان را وقف می‌کنند که عواید آن میان فقیران توزیع می‌شود؛ به این ترتیب، این ثروت به تمام افراد جامعه می‌رسد. وقف از جهاتی می‌تواند بر افزایش درآمد سرانه تاثیر داشته باشد؛ هم از جهت افزایش تولید ناخالص داخلی؛ یعنی به هر میزان که تولید ناخالص داخلی افزایش یابد، به همان میزان هم بر درآمد سرانه و هم بر قدرت خرید افزوده می‌شود. مهمتر از همه این‌که بخش وقف، بهترین تأثیر را می‌تواند بر روی اصلی‌ترین عامل توسعه اقتصادی یعنی موجودی سرمایه انسانی داشته باشد.
آثار وقف
تجلی روحیه انفاق، ایثار، فداکاری و نیکوکاری در قالب سنت حسنه وقف، یکی از مهمترین راه‌های رسیدن به جایگاه مطلوب تمدن اسلامی است. از آنجا که وقف، سرمایه‌گذاری برای رفع نیازهای پایدار عام‌المنفعه است، یک هویت اجتماعی دارد و با ایجاد ساختارهایی بر اساس نیاز جامعه و تبدیل مالکیت خصوصی به مالکیت جمعی و عمومی در قالب یک نهاد کلان اجتماعی در همه شئون جامعه از جمله فرهنگ، اقتصاد، سیاست، تعلیم و تربیت، امنیت و غیره موثر است.
در حیات اجتماعی کشور، وقف کارکردهای موثری از جمله در خصوص تامین هزینه‌های ساخت و تعمیر مساجد، بقاع متبرکه، مدارس و بیمارستان‌ها، برگزاری اعیاد و آیین‌های مذهبی، کمک به بینوایان، دانش‌آموزان و تامین مسکن برای نیازمندان و اجاره زمین‌های زراعی، باغات، مغازه‌ها و کارگاه‌های وقفی به پیشه‌وران و جویندگان کار داشته است.
آثار اقتصادی و اجتماعی وقف
شاید بتوان مهمترین کارکرد و اثر وقف را، از میان بردن فقر در جامعه اسلامی دانست و جایگاه این موضوع در متون اسلامی به خوبی روشن است که اسلام خواهان زدودن همه جوانب و زوایای فقر در اقتصاد جامعه و نیز به دنبال رفاه عمومی در حد معقول و مشروع است. اسلام برای اجرای عدالت اجتماعی، تعدیل و توزیع ثروت و از میان بردن مظاهر فقر در جامعه، قوانینی چون خمس و زکات را وضع کرده و در عین حال ثروتمندان را تشویق به خیرات کرده تا به فقرا و تهیدستان کمک شود.
گسترش فرهنگ وقف، میزان فقر و محرومیت را در جامعه کاهش می‌دهد؛ از آنجا که وقف یکی از راه‌های توزیع مجدد درآمد است، با توزیع مجدد درآمد، سرمایه‌های جامعه در اختیار همگان قرار می‌گیرد و با بهره‌مندی همگان از امکانات رفاهی و اقتصادی، زمینه‌های تکامل در ابعاد فرهنگی و اجتماعی فراهم می‌شود.
از دیگر کارکردهای وقف، افزایش سطح اشتغال است. کارآفرینی و ایجاد اشتغال از بزرگ‌ترین دغدغه‌های جوامع انسانی است. متون اسلامی نیز تلاش برای اداره معاش خانواده را هم‌سطح جهاد در راه خدا قلمداد کرده است. یکی از کارکردهای وقف، رویکرد اقتصادی آن است. استفاده بهینه از موقوفات در تحقق این هدف مؤثر است. بالا رفتن بهره‌وری موقوفات از جمله کشتزارها، راهکاری است که پرداختن به آن می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی فراوان بیانجامد.
اثر آموزشی و فرهنگی وقف
وقف دارای ابعاد آموزشی و فرهنگی بسیار گسترده‌ای است و نقش آن در گسترش علم و دانش بسیار درخشان بوده و هست و با توجه به این‌که یکی از علل مستقیم رشد اقتصادی پایدار، انباشت سرمایه انسانی یعنی مهارت‌های علمی و فنی - حرفه‌ای است؛ از این جهت، برپایی نظام آموزش عمومی از طریق مدارس، دانشگاه‌ها، حوزه‌ها و حتی رسانه‌های عمومی در جهت ارتقای سطح علوم و مهارت‌های مختلف فنی و حرفه‌ای و تصحیح روابط اجتماعی، نخستین اقدام در این مسیر است. بی‌تردید نهاد وقف در تربیت انسان‌های متعهد و ارتقای فرهنگ دینی، نقشی اساسی دارد و قرآن‌کریم در آیات بسیاری، مسلمانان را به نیکوکاری، احسان و کمک به فقرا و مستمندان دعوت می‌کند.
رشد ۷۸ درصدی پروژه‌های سازمان اوقاف
بر همین مبنا حجت‌الاسلام والمسلمین «غلامرضا عادل» معاون فرهنگی، اجتماعی و سخنگوی سازمان اوقاف و امور خیریه، سه‌شنبه ۲۷ شهریور ۱۴۰۳ با اشاره به جدول روزشمار دبیرخانه برای هفته وقف، اظهار کرد: «روز جمعه ۳۰ شهریور به نام روز وقف نامگذاری شده و در روزشمار روز وقف عنوان «وقف، جبهه مقاومت، ترویج فرهنگ ایثار» دارد. روز شنبه ۳۱ شهریور به نام «وقف، قرآن سنت نبوی و سیره ائمه معصومین» نامگذاری شده است. روز یکشنبه اول مهر نام «وقف، اقتصاد پایدار و رشد تولید»، روز دوشنبه دوم مهر ماه به نام «وقف، اخلاق و معنویت، تکریم واقفین و خیرین»، سه‌شنبه سوم مهرماه به نام «وقف، حمایت از خانواده، اشتغال‌زایی، ترویج سبک زندگی اسلامی»، چهارشنبه چهارم مهر «وقف، سلامت جامعه حمایت از دانش‌بنیان‌ها» و پنجشنبه پنجم مهر به نام «وقف، امامزادگان، گردشگری مذهبی و ترویج زیارت» نامگذاری شده است.»
وی درباره برخی فعالیت‌های اوقاف از سال گذشته تاکنون، گفت: «تکمیل، نوسازِی و مقاوم‌سازی، بازسازی و تعمیر و نگه‌داری، در حال حاضر در ۷۴۱ بقعه، پروژه عمرانی صورت گرفته که در دست اقدام است. زیربنای پروژه‌های در حال انجام ۴۶۰۸۰۷ مترمربع است که ۷۸ درصد رشد داشته و در برنامه پروژه‌های عمرانی موقافات در حوزه سرمایه‌گذاری تعداد ۲۲۵ پروژه تعریف شده که میزان مساحت این پروژه‌ها بیش‌از ۴ میلیون مترمربع است. در طرح نهضت ملی مسکن ۱۰ پروژه در شش استان در حال انجام است که بیش‌از ۱۱ میلیون مترمربع در این پروژها استفاده شده است. در راستای سرمایه‌گذاری در موقوفات، کمیسیون اقتصادی در سازمان در حال حاضر ۸۵۹ مصوبه از ابتدا تشکیل شده که برخی در حال انجام است.»
۱۶۰ نیروگاه فعال در اختیار سازمان اوقاف
معاون فرهنگی، اجتماعی و سخنگوی سازمان اوقاف و امور خیریه در ادامه تصریح کرد: «در عرصه انرژی‌های خورشیدی در حال حاضر بیش‌از ۱۶۰ نیروگاه در سطح کشور فعال داریم که با بیش‌از ۶۰۰۰ کیلووات ساعت ظرفیت، جمعا ۶۷۰ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری صورت گرفته و به درآمد و تولید انرژی رسیده است. ۱۵ پروژه در سطح ملی و ۴۳ پروژه نیز در سطح استانی در هفته وقف رونمایی و هشت پروژه نیز آماده‌ی کلنگ‌زنی می‌شود.»
حجت‌الاسلام عادل با بیان این‌که یکی از عرصه‌های مهم در اوقاف، حوزه اجارات و ثبتی موقوفات است، توضیح داد: «در هفته وقف در بسیاری از شهرها ظرفیت‌های ویژه‌ای تدارک دیده شده تا تخفیفاتی برای مستاجرین موقوفات قائل شوند. یکی از کارهای مهمی که در راستای شفاف‌سازی انجام شده، ایجاد و راه‌اندازی سامانه مزایده الکترونیکی در بستر میز خدمت است. سازمان اوقاف در عرصه سنددار کردن رَقَبات که کار بسیار مهمی است، عزم راسخ دارد که در مدت شش‌ماهه رشد قابل توجهی داشته است.»
نخستین موقوفه در اسلام
«مُخَیریق» (از قبیله ثَعلبة بن فِطْیون) مردی توانگر و از احبار یهود و آگاه به احکام تورات بود. در تاریخ اسلام، نخستین موقوفه در اسلام با نام مُخَیْریق و در غزوه اُحُد (سال سوم هجری) ذکر شده است. محمدبن سعد (متوفای ۲۳۰ قمری) در کتاب «الطبقات الکبری» با عنوان «صدقات پیامبر خدا (ص)» می‌آورد که نخستین صدقه در اسلام، وقفی بود که پس از کشته شدن مخیریق در جنگ احد از خود بر جا نهاد.
درباره مُخَیریق آمده است: وی با آن‌که از روی صفات و نشانه‌های پیامبر خدا(ص) به پیامبری آن حضرت پی برده بود اما از آنجا که به دین خویش خو گرفته بود، حاضر نبود از دین خود دست بردارد. در جنگ احد که در روز شنبه نیز آغاز شده بود، پیش یهودیان آمد و گفت: «به خدا سوگند، شما خود می‌دانید که بر شما واجب شده است که در این جنگ به محمد(ص) یاری دهید.»
یهودیان بدو پاسخ دادند که امروز شنبه است. مخیریق گفت که دیگر شنبه‌ای در کار نیست و آن‌گاه سلاح برگرفت و در احد به پیامبر خدا (ص) پیوست. وی پیش از آن‌که به جنگ برود، به محمّد بن مَسْلَمه، سَلَمة بن سَلامه و خویشان خود وصیّت کرد: «اگر من امروز کشته شدم، دارایی من در اختیار محمّد خواهد بود تا بنا بر دستور خداوند در هر راه که صلاح باشد، صرف کند»، هنگامی که جنگ به پایان رسید و مسلمانان شهدا را به خاک می‌سپردند، مخیریق را در حالی که چند زخم خورده بود، شهید یافتند.
موقوفات در ایران
منابع تاریخی، سفرنامه‌ها و اسناد دوره صفویه نشان می‌دهد که پربارترین دوره وقف پس از اسلام در دوره صفویه رقم خورده و موقوفات توسعه‌ی خوبی یافته‌اند. حتی پادشاهان صفویه نیز املاک خود را وقف می‌کردند. این پادشاهان موارد زیادی از این دست را در مشهد و قم وقف کردند. در زمان شاه عباس اول بیش‌از هر زمان دیگری به املاک موقوفه اضافه شد. در سال ۱۰۱۵ خورشیدی شاه عباس تصمیم گرفت که تمام املاک و زمین‌های به دست آورده‌ی خویش را که قیمت آن‌ها بیش از ۱۰۰ هزار تومان شاهی بود، به علاوه ساختمان‌های گوناگون در اصفهان و اطراف آن را، وقف ۱۴ معصوم کند و خودش سرپرستی آن‌ها را بر عهده بگیرد.
بزرگ‌ترین واقف تاریخ معاصر ایران
«حاج‌حسین ملک» واقف و بنیانگذار کتابخانه و موزه ملی ملک در سال ۱۲۵۰ خورشیدی در تهران متولد شد. اصالت خانواده‌ی او تبریزی بودند. پدر وی، محمدکاظم ملک‌التجار از راه تجارت و از جانب املاک وسیعی که در خراسان خریده بود، ثروت انبوهی را برای فرزندانش به ارث گذاشت و این، اساسِ ثروت حاج‌حسین ملک بود. او دستیاری پدرش در اداره املاک خراسان را بر عهده داشت. فکر تاسیس کتابخانه بزرگ در سفر او با پدرش به مشهد در ۲۸ سالگی به ذهنش خطور کرد. ملک ابتدا کتابخانه خود را در سال ۱۲۷۸ خورشیدی در مشهد و سپس به خانه پدری در بازار بین‌الحرمین تهران منتقل و آن‌گاه در سال ۱۳۱۶ خورشیدی تقدیم آستان امام رضا(ع) کرد.
حسین ملک همچنین املاک و مستغلات زیادی را در تهران و خراسان وقف امور خیریه و عام‌المنفعه کرد و بدین ترتیب در جایگاه بزرگ‌ترین واقف تاریخ معاصر ایران نشست. حاج‌حسین ملک در سال‌های ۱۳۳۱ و ۱۳۳۴ خورشیدی برای چندمین بار املاک و مستغلاتی را وقف آستان قدس رضوی کرد و مقرر داشت که بخشی از عواید آن‌ها به کتابخانه و موزه و بخش دیگر به ساخت و اداره بیمارستانی در چناران خراسان اختصاص یابد.
با توجه به مطالب فوق، سازمان اوقاف و امور خیریه با استفاده از ظرفیت‌های نیکوکارانه در کشور، توانسته است با استفاده از سرمایه خیرخواهان به توسعه‌ی زیرساخت‌ها و حمایت از نیازمندان بپردازد و به عنوان یار کمکی دولت، به ملت شریف ایران خدمت کند که این امر تنها با برقراری فرهنگ سخاوتمندی در کشور استمرار خواهد داشت.
انتهای پیام