با توجه به گستردگی بحث خرافه‌زایی در زمان جاهلیت آن را به بخش‌های مختلفی ازجمله اعتقادی، احکامی و آداب اجتماعی تقسیم کرده‌اند. برخی از خرافه‌ها که مرتبط با آداب اجتماعی است مانند فال نیک و بد و یا بدیمنی روزها و آویزان کردن اشیاء برای چشم زخم در این بحث ارائه شده است که تعداد قابل توجهی از آنها مرتبط با زمان جاهلیت بوده اما برخی از آنان همچنان ادامه یافته است.

روش‌های برخورد پیامبر(ص) با خرافه‌

روش‌های برخورد پیامبر(ص) با این خرافه‌ها در تغییر افکار و اصلاح اندیشه‌ها بسیار مهم است. وقتی انسان از درک حقایق عاجز است به برخی از افکار خیالی پناه می‌برد و مجذوب آنها می‌شود و برای خود خدایی می‌سازد. پس خرافات زایده تخیلات انسانی است.

بر اساس آیات قرآنی انسان‌ها در ابتدا خداپرست بودند و پرستش آتش و ماه یا ستارگان به مرور ایجاد شد. در تاریخ، خرافات به ویژه در عصر جاهلیت بسیار زیاد بوده است. هم اکنون در کشورهای مختلف حتی پیشرفته نیز خرافات وجود دارد و بازار مرتبط با آن از جمله رمالی همچنان داغ و مورد توجه افراد بسیاری است.

معنی خرافه

خرافه، لفظ عربی به معنای میوه چیده شده است. گویند خرافه نام مردی است که از احوال جنیان خبر داشته اما هیچ کس سخنان او را باور نمی‌کرد و می‌گفتند که سخنان ساخته خرافه است که شنیدنی اما دروغ است.

علامه طباطبایی اعتقادات بی‌اساس را خرافه می‌دانستند و آن چیزی است که خیر و شر آن مشخص نیست و نمی‌دانیم که خوب است یا خیر.

نقش پیامبر(ص) در خرافه‌زدایی

با توجه به گستردگی خرافات در زمان جاهلیت، رسول گرامی به پاکسازی اندیشه‌های خرافی می‌پرداختند و از جمله مواردی در رشد حیات فکری و عقلانی انجام شده است. پیامبر تلاش کردند تا مردم خرافات را بشناسند و آن را از خود دور کنند. در آن زمان مردم به جای شناسایی موارد درست به خرافات پناه می‌بردند و از آن استفاده می‌کردند. از برنامه‌های تبلیغی اسلام، مبارزه با خرافات بود.

اندیشمندان، خرافه‌زدایی را عامل رشد فکری افراد می‌دانستند زیرا اگر ذهنی درگیر خرافات باشد نمی‌تواند رشد داشته باشد و مانعی برای درست‌اندیشی افراد خواهد بود. پیامبر در آن زمان اجازه نمی‌دانند که فکر و خیال جایگزین راه درست و واقعی شود و از این طریق افراد را از خرافه دور می‌کردند.

انواع خرافات

تاریخ بشر به خصوص در زمان جاهلیت با خرافات بسیاری مواجه شد که مورد قبول نبود و اساسی نداشت و به خرافات مرسوم بودند. خرافات در سه بخش اعتقادی، دینی و آداب و رسوم اجتماعی تقسیم می‌شوند و خرافات اعتقادی ریشه در مبانی اعتقادی دارد و مردم بسیاری از آداب از جمله نماز و حج را با خرافات آمیختند.

فال نیک و بد (تفال و تطیر)

اعراب طیور را نگهداری می‌کردند و با آن تطیر می‌زدند، آنان با به پرواز در آوردن طیور نحوست و خوبی چیزی را مشخص می‌کردند به این صورت که پرنده‌ای را به پرواز در می‌آورند که اگر به سمت راست برود آن کار خیر و اگر به سمت چپ برود آن کار شر است و از انجام آن اجتناب می‌کردند.

زمانی که افراد روزی را نحس می‌دانستند در آن روز اخلاق و رفتار مرددی داشتند و این حالات بر روی آنها تاثیر می‌گذاشتند و برخی از موارد را بروز می‌داد که باعث می‌شد نتایج بدی به دنبال داشته باشد.

بسیاری از افرادی که به نحوست اعتقاد داشتند، زندگی خود را سخت می‌کردند و منتظر عواقب ناگوار آن بودند اما پیامبر(ص) بر این باور بودند که باید از این اعتقادات گذر کرد و توکل به خدا را چاره کار می‌دانستند. پیامبر(ص) دوری از نحوست را با دعا عنوان می کردند و بیان می‌کردند که خداوند باید همه را از شر و بدی دور کند.

فال نیک هم مانند فال بد، اثر جانبی ندارد اما می‌تواند در روح و روان افراد موثر باشد و منجر به تلاش بیشتر در آنها شود. اسلام بر این باور است که افراد باید به فال نیک توجه کنند تا فرجام کار آنها خوب باشد.

چشم زخم یا آویختن چیزی برای دوری از شر

عرب جاهلی برای دوری از نحوست و جنیان به آویختن مواردی مانند چشم زخم پناه می‌بردند و اثر مافوق طبیعی برای آنها قائل بودند اما پیامبر(ص) این امر را درست نمی‌دانستند و افراد را از انجام این کار دور می‌کردند.

عرب‌ها همچنین برخی از موارد را به حیوانات از جمله اسب و شتران می‌آویختند تا شر و نحوست را از آنها دور کنند اما پیامبر افراد را از انجام این کارها دور می‌کردند و آنها را به پذیرش موارد درست سوق می‌دادند.

البته پیامبر(ص) زمانی که خانه‌ای می‌خریدند گوسفندی را ذبح می‌کردند که این عمل این روزها نیز مرسوم است.

سعد و نحس ایام

نحوست ایام به این معنی است که افراد در این ایام از انجام کارهای مهم دوری می‌کنند زیرا بر این باورند که در این ایام اتفاقات ناگوار رخ می‌دهد و برخلاف آن ایام سعد است. البته سعد و نحس بنابر نتایج درست نیست و همه ایام با هم برابر هستند و روزی بر روز دیگر برتری ندارد و عوامل خارجی بر این ایام تاثیرگذار بوده است.

روایات بسیاری درباره سعد و نحس ایام ارائه شده که بر اساس اتفاقاتی که در ایام رخ داده است این موارد ذکر شدند. البته علامه طباطبایی این روایات را ضعیف شمرده است و هیچ روزی را جدا از روز دیگر نیاورده است و برای دوری از نحوست ایام در روایات پناه بردن به خداوند آمده است.

منبع

برگرفته از مقاله «مبارزه پیامبر با آداب و رسوم خرافی»، فتحیه فتاحی‌زاده

انتهای پیام