روش‌های تربیتی امام رضا (ع) دارای ویژگی‌ها و شاخص‌های منحصربه‌فردی است که در زیر به برخی از آنها اشاره شده است:

جامع‌نگری

یکی از مهمترین ویژگی‌های روش تربیتی امام رضا (ع) توجه به تمام جنبه‌های تربیتی در سطوح مختلف است؛ در تربیت اعتقادی، هم اقرار و هم ایمان به وجود خداوند مورد توجه امام رضا (ع) بوده است یعنی در امر تربیت هم جنبه ظاهری موارد و هم الزامات تربیتی اهمیت دارند و هیچ کدام فدای دیگری نمی‌شوند.

دقت و عمق بینش

ویژگی دیگر در روش‌های تربیتی امام رضا (ع) عمق و دقت در بینش است یعنی روش‌های مورد توجه امام از نظر سازگاری‌های عقلانی و منطقی مستدل و مستند هستند.

اعتدال‌گرایی

ویژگی دیگر این روش‌ها، رعایت اعتدال است؛ برای نمونه می‌توان به روش نفی جبر و تفویض اشاره کرد. این اعتدال‌گرایی برخاسته از واقع‌گرایی امام (ع) در موضوع جبر و اختیار است.

واقع‌نگری

از دیگر ویژگی‌های مهم روش‌های تربیتی، واقع‌نگر بودن آنهاست، در روش تکرار مفروضات و به کارگیری شیوه‌های جذاب، واقع‌نگری کاملا برجسته است. بسیاری از کارهای عبادی و اخلاقی با طبیعت انسان همراه نیستند و ناسازگار با خواسته‌ها و اقتضائات طبیعی انسان هستند. به همین دلیل انجام این کارها برای بسیاری از افراد مخصوصا کودکان آسان نیست و در انجام آنها اکراه دارند بنابراین برای انجام این کارها مربی باید شرایط را در نظر بگیرد. انتخاب روش‌های کارآمد، دستیابی به اهداف تربیتی را آسان می‌کند و سرعت می‌بخشد. واقع‌نگری از تکرار اشتباه در انتخاب روش‌های ناکارآمد جلوگیری و راه‌های جدیدی را ارائه می‌کند.

توجه به فطرت

ویژگی دیگر روش‌های تربیتی امام رضا (ع) توجه به فطرت انسان‌هاست زیرا انجام کارهای منطبق بر فطرت انسانی آسان‌تر خواهد بود و برنامه‌ریزی در جهت ترغیب افراد به انجام آنها نیز با موفقیت بیشتری همراه خواهد بود. اهمیت توجه به فطرت ضرورت جهت بخشی و تصحیح نگرش‌ها درباره آن است توضیح امور فطری بر خلاف امور مربوط به طبیعت انسان معمولا مورد غفلت قرار می‌گیرند به همین دلیل ضروری است برای جلوگیری از خطا در گرایش‌ها و امیال فطری به آنها توجه بیشتر کرد. 

به کارگیری قدرت احساسات

ویژگی دیگر به کار گرفتن قدرت اثرگذاری احساسات است. در بیشتر افراد تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات عملی متاثر از احساسات است بنابراین احساس جایگاه مهمی دارد و توجه به آن ضروری است البته باید به این نکته توجه کرد که احساسی شدن به صورت مطلق روش‌های کارآمد دستیابی به اهداف تربیتی را آسان کرده و سرعت می‌بخشد.

عقل‌محوری

محور قرار گرفتن عقل در روش‌های تربیتی امام رضا (ع) آشکار است. عقل محور بودن در معنای حداقلی به معنای نفی ناسازگاری این روش‌ها با یقینیات و به عبارتی بدیهیات عقلی است. درواقع به این معنی است که در مسیر دستیابی به اهداف عقلانی پیش می‌رود. امام رضا (ع) از تأمل و تفکر در وجود خداوند متعال و خردمندانه جلوه دادن تصدیق به وجود باری تعالی به‌عنوان روش تربیتی بهره گرفتند. روش‌هایی که بر پایه غفلت و فریب شکل گرفتند و از جهل و باورهای خرافی مردمان بهره می‌گیرند در نظام‌ تربیتی حضرت رضا (ع) جایگاهی ندارد. 

علم‌گرایی

ویژگی مهم دیگر روش‌های تربیتی امام همراهی آنها با علم است. علم‌گرایی به این معنی است که می‌توان از یافته‌های علمی در روش‌های تربیتی نیز بهره گرفت. امام رضا (ع) فرمودند که به وسیله علم، خداوند اطاعت می‌گردد و پرستش می‌شود.

روش‌های تربیتی امام نیز در عرصه‌های مختلف علمی و متناسب با سطح دانش و یافته‌های عالمان و دانشمندان زمانه خویش بود و توجه به این شاخص سبب می‌شود تا روش‌ها کارآمدتر و در عرصه گسترده‌تری پذیرفته شوند. علم‌گرایی همچنین می‌تواند در چارچوب و بستر تولید علم دینی لحاظ گردد؛ یعنی با توجه به برخورداری روش‌های دینی از مؤلفه‌های اصلی رشته‌های علمی، بتوان از آنها به‌عنوان مسائل در تولید علم دینی بهره برد. در این صورت تربیت اسلامی خود رشته‌ای علمی خواهد شد.

زمینه‌گرایی

یکی دیگر از ویژگی‌های روش‌های تربیتی به کار رفته از سوی حضرت رضا، توجه به فراهم نمودن زمینه‌های کارآمدی و اثرگذاری روش‌های تربیتی است برای تحقق یک فعل هم باید عوامل ایجادگر آن موجود باشند شرایط ایجابی و در عین حال موانع تحقق آن نیز مفقود شوند. با اینکه در تحقق فعل هر دو دارای اهمیت برابر هستند ولی همواره آنچه بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد وجود مقتضیات تحقق است که نسبت به موانع کمتر به آن توجه می‌شود همین مسئله باعث شده است تا بسیاری از کارها و برنامه‌ریزی‌ها با وجود شرایط موجود به سرانجام نرسند. بنابراین لازم است تا نسبت به بررسی موانع و بر طرف نمودن آنها کوشش کرد.

این مورد در ارتباط با امر تربیت و روش‌های تربیتی دارای اهمیت بیشتری است و دلیل آن اهمیت به ویژگی‌های موانع تربیتی است. موانع اثرگذار بر روند تربیت علاوه بر اینکه متعدد و متنوع هستند بسیار ناملموس و دیریاب هستند از این رو یافتن آنها نیازمند جستجوی گسترده‌تر و دقیق‌تر است. این ویژگی در روش‌های تربیتی برداشت شده از سیره و سخنان امام هشتم برجسته است.

این مسئله در ارتباط با تربیت و روش‌های تربیتی بارزتر است باید با پاسخ دقیق و منطقی به شبهات، زمینه را برای اجرایی شدن آموزه‌های تربیتی و تحقق تربیت اسلامی فراهم کرد حضرت رضا (ع) این مهم را از گذر روش ابطال دیدگاه مقابل و اقناع مخاطبان به ویژه مخاطبان مخالف به انجام رساندند امام در مواضع متعدد بـه ویژه در روش‌های تربیت اعتقادی به آن توجه نمودند و پاسخ به شبهات یکی از اقداماتی است که باید برای فراهم نمودن زمینه‌ها از آن بهره گرفت. 

منبع

برگرفته از «روش‌های تربیتی امام رضا (ع)»، سید ابوالقاسم موسوی

انتهای پیام