به گزارش ایسنا، صنعت چاپ که به نبض فرهنگی جوامع تبدیل شده است، از شاخص‌های توسعه یافتگی است و حتی از آن به عنوان یکی از پنج صنعت برتر جهان یاد می‌شود، اگرچه غربی‌ها پیدایش صنعت چاپ را به نام خود می‌دانند اما برخی کارشناسان کشور چین را مبدأ آغاز چاپ می‌دانند. در ایران نیز ظهور صنعت چاپ و ورود چاپخانه به دورانی بیش از صد سال بازمی‌گردد. برخی چاپ در ایران را به دوران مغول مربوط می‌دانند. با این حال سابقه صنعت چاپ به شکل جدید به دوره قاجار بازمی‌گردد.
اهمیت صنعت چاپ
با ظهور اینترنت و گسترش شبکه‌های اجتماعی و گوشی‌های موبایل هوشمند، صنعت چاپ همچنان زنده و پویا است، گرچه سهم چاپ در بازار نشر و مطبوعات روندی کاهشی داشته لیکن بازار چاپ تجاری، چاپ صنعتی (چاپ روی قطعات صنعتی و تولید قطعات الکترونیکی به کمک روش‌های چاپی) و چاپ بسته‌بندی (متریال‌های بسته‌بندی تولیدشده در چاپخانه‌ها) رشدی صعودی دارند.
چاپ بسته‌بندی تقریبا نیمی از ارزش بازار جهانی صنعت چاپ را به خود اختصاص داده و نمایان‌ترین عرصه ظهور و بروز توانمندی‌های این صنعت است. لیکن کارکرد چاپ فراتر از بسته‌بندی است و حتی انواع صفحات گوشی و تلویزیون و نمایشگرها و پنل‌های خورشیدی نیز با استفاده از فناوری‌های چاپ تولید می‌شوند. بسیاری از اندیشمندان پایه و مایه تمدن جدید را اختراع چاپ در قرن ۱۵ میلادی می‌نامند و در گذار جامعه به مدرنیته برای چاپ نقش ویژه‌ای قائل‌اند. نباید فراموش کرد که چاپ دومین انقلاب از شش انقلاب اطلاعاتی تاریخ ارتباطات در جهان بوده و نقشی کلیدی در گسترش آگاهی‌های عمومی برای همه اقشار جوامع داشته است.
در حقیقت به واسطه چاپ بود که انتشار کتاب‌ها به زبان‌های مختلف، در شمارگان بالا و قیمت پایین میسر شد و در دسترس همگان قرار گرفت و با سهولت دسترسی به اطلاعات و علوم، زندگی انسان‌ها دستخوش تحولی شگرف شد. ارتباط چاپ با رسانه، نشر و تبلیغات نیز تاثیر ویژه این صنعت بر زیرساخت‌های فرهنگی آن جامعه را نمایان می‌سازد.
صنعت چاپ، از اختراع تا ورود به ایران
نخستین بار، «یوهانس گوتنبرگ» آلمانی در سال ۱۴۵۶ میلادی چاپ را اختراع کرد، وی را پدر چاپ دنیا معرفی می‌کنند، به‌نحوی که گوتنبرگ روزانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ برگ چاپ می کرد. نخستین کتابی که او پدید آورد کتاب مقدس ۴۲ سطری بود. کتاب هایی که در آن زمان به چاپ می رسید به «اینکونابولا» معروف است. ابداع گوتنبرگ ظرف مدتی حدود ۴۰ سال در عمده کشورهای اروپایی و در شهرهایی مانند ونیز، فلورانس، پاریس و لیون رواج یافت کرد و چاپخانه هایی با این روش به وجود آمد.
تحول در صنعت چاپ تا رسیدن به دستگاه فلزی را باید یک روند تدریجی به حساب آورد که در فاصله سال‌های ۱۴۴۵ تا ۱۴۵۰ میلادی به اوج رسید. در ایران نیز سال ۱۶۴۰ میلادی همزمان با دوره صفویه، بازرگانی ارمنی که ساکن آمستردام بود، دستگاه چاپی را با حروف ارمنی خریداری و به جلفای اصفهان وارد کرد. به دنبال آن، عده‌ای از بزرگان و پادشاهان صفوی به فکر ایجاد چاپخانه با حروف فارسی و عربی افتادند که پس از چندی به فراموشی سپرده شد تا دوران عباس میرزای نایب السلطنه که اولین چاپخانه سربی با حروف فارسی و عربی توسط میرزا زین العابدین در تبریز دائر شد و اولین کتاب منتشرشده آن، رساله جهادیه میرزاعیسی خان قائم مقام بود که در سال ۱۲۳۳ در جریان جنگ ایران و روسیه و پس از عهدنامه گلستان به چاپ رسید.
زمامداری پهلوی اول، در فاصله میان دو جنگ جهانی، مقارن با دوره‌ای از تحولات جهانی در فناوری ماشین‌های چاپ بود. در این برهه شاهد ورود فناوری‌های مکانیزه نوین حروفچینی، چاپ و صحافی به ایران و تجهیز چاپخانه‌ها هستیم. از ویژگی‌های این دوره که خود تحول جدی به شمار می‌رود باید به ماشینی شدن و افزایش سرعت فرآیند حروفچینی و تولید کلیشه و گراور برای ارتقای کیفی چاپ تصاویر اشاره داشت. بر این اساس به تدریج دستگاه‌های فرسوده چاپ‌دستی، جای خود را به ماشین‌های نیمه‌اتوماتیک دادند.
راه‌اندازی دانشگاه تهران و نهادسازی نوین آموزشی در این زمان، همراه با دیوانسالاری و نیز بانکداری مدرن رو به رشد نیاز به چاپ را در مقیاسی وسیع‌تر به شدت محسوس ساخت. تاسیس چندین چاپخانه دولتی مانند چاپخانه ارتش، بانک ملی ایران، دخانیات ایران، راه‌آهن و مانند اینها، نشان‌دهنده نیاز دولت به تامین احتیاجات خود در زمینه چاپ به‌طور مستقل است. همچنین باید گفت افزایش انتشار مطبوعات و تب داغ چاپ نشریات پس از شهریور۱۳۲۰ نشانگر بعد دیگری از گسترش چاپ در ایران معاصر است. در سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲، بیش از ۱۰۰ چاپخانه و ۲۳ صحافی در تهران و ۵۰ چاپخانه در شهرستان‌ها تاسیس شد. در مجموع طی سال‌های ۱۳۰۹ تا ۱۳۳۴، ۲۴۰ چاپخانه جدید در ایران راه‌اندازی شد.
در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز چاپخانه‌ها یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین کانون‌های فعالیت بر ضد حکومت پهلوی بودند. از خروج محمدرضا پهلوی از ایران در دی ۱۳۵۷ تا آغاز تجاوز نظامی عراق به خاک ایران در پایان شهریور ۱۳۵۹، بیش از ۳۵۰ عنوان روزنامه در ایران چاپ شده است.
نامگذاری روز ۱۱ شهریورماه به‌عنوان روز ملی صنعت چاپ در تقویم ایرانیان در سال ۱۳۸۲ و با تلاش اسدالله جامی (مدیر کل وقت دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) انجام شد. در آن زمان اهالی صنعت چاپ به شورای فرهنگ عمومی درخواست دادند و توضیحات بسیاری برای لزوم ورود این روز در تقویم مطرح کردند تا در نهایت این شورا به این جمع‌بندی رسید که روز ملی صنعت چاپ به رسمیت شناخته شود و این‌گونه ۱۱ شهریورماه به‌عنوان روز ملی صنعت چاپ در تقویم نامگذاری شد.
خودکفایی در تولید کاغذ با مدیریت دولت سیزدهم
محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم در مراسم اختتامیه بیست و سومین جشنواره ملی صنعت چاپ، اظهار کرد: «در دولت سیزدهم به مرز خودکفایی تولید کاغذ رسیدیم و درنظر داریم صادرکننده کاغذ ایرانی باشیم، زمانی که کار خود را آغاز کردیم، تولید کاغذ تحریر پنج هزار تن بود اما چند ماه قبل ۱۵۵ میلیون جلد کتاب درسی با کاغذ ایرانی تولید شد. اکنون تولید کاغذ تحریر به ۸۰ هزار تن رسیده است که با راه‌اندازی مجموعه جدید، ظرفیت تولیدی ما به ۱۳۰ هزار تن می‌رسد. با راه‌اندازی مجموعه‌های جدید تا دو سال آینده به مرز صادرات در بخش کاغذ می‌رسیم.»
وی با بیان اینکه تشکیل کارگروه و احصای مسائل این حوزه را پیگیری می‌کنیم، گفت: «من نیز به عنوان خادم صنعت چاپ و نشر این کار را در دولت دنبال می‌کنم و با دوستان‌مان در حوزه اقتصادی و بانکی، درخواست‌های این حوزه برآورده خواهد شد، همچنین در بخش مشکلات ارز، مالیات و بیمه نیز پیگیری خواهیم داشت. اتفاق مهمی که طی دو سال اخیر در حوزه دولت شاهد هستیم این بود که کارگروه ویژه کاغذ دایر و نشر را دایر کردیم و مسائل وام، مالیات تأمین اجتماعی و مسأله ارز مورد نیاز تولیدکنندگان را در اولویت پیگیری قرار دادیم.»
برابر پژوهش آماری موسسه تحقیقات و توسعه صنعت چاپ و بسته‌بندی پیش‌رسانه در سال ۱۴۰۱، بیش از ۹۴ هزار نفر در ۳۵۰۰ واحد در صنعت چاپ و صحافی کشور فعال هستند، این در حالی است که در گذشته نیاز به واردات محصولات چاپی تا حدی بود که تا سال ۱۳۸۴ جعبه‌های مقوایی چای و سیگار و کارتن مورد نیاز سرمایه‌گذاران خارجی در ایران از شرکت‌های اروپایی و برچسب‌های مورد استفاده روی بسته‌بندی محصولات غذایی، بهداشتی، آرایشی و دارویی برندهای ملی نیز تا ۵ سال پیش از شرکت‌های چاپ ترکیه‌ای و اروپایی تامین می‌شد.
صرفه جویی ارزی ۵۰ میلیون دلاری با کاغذ ایرانی
امید نیک نژاد عضو سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا، خرداد ماه در نشست خبری صنعت کاغذ از دستاوردهای دولت سیزدهم در این حوزه خبر داد و اظهار کرد: «سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ در مجموع ۷۰ درصد کتاب‌های درسی دانش‌آموزان کشور از کاغذ و تولیدات کارخانه داخلی تأمین شد و در سال تحصیلی ۱۴۰۳–۱۴۰۲ تمام کتاب‌های درسی دانش آموزان کشور از کاغذ ایرانی تولید و عرضه شده است. بعد از انقلاب سابقه نداشته که کتاب‌های درسی تمام دانش‌آموزان کشور از کاغذ ایرانی تولید شود، اما این اتفاق بی‌سابقه بعد از انقلاب در دولت سیزدهم اتفاق افتاد.»
وی با اشاره به فرهنگ‌سازی اقتصاد مقاومتی بر روی کاغذ کتب درسی، افزود: «در حال حاضر ۱۵۵ میلیون جلد کتب درسی برای ۱۴ میلیون و ۵۰۰ هزار دانش آموز ایرانی از کاغذ تولید داخل تأمین می‌شود. خوشبختانه با تولید کتاب‌های ایرانی از کاغذ ایرانی این فرهنگ‌سازی را می‌توان از مدارس آغاز کرد.»
عضو سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا بیان کرد: «بر اساس اعلام وزارت صمت، تمام ظرفیت کارخانه‌های تولید کاغذ و مقوا نیز به زودی به مدار تولید می‌رسند، لازم به ذکر است که تولید کتاب‌های درسی سال تحصیلی جاری از کاغذ تولید داخل از خروج ۵۰ میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری کرد، در حالی که در ۳۰ سال اخیر باید بین ۳۰ تا ۴۰ میلیون دلار از کشور خارج می‌شد تا ۱۵۵ میلیون جلد کتب مورد نیاز دانش‌آموزان تأمین شود.»
چاپ سه بعدی، نوین‌ترین کارکرد چاپ به دست مهندسان ایرانی
چاپگر سه‌بُعدی از مدرن‌ترین فرآیندهای طراحی و تولید ملزومات صنایع مختلف محسوب می‌شود که تلاش نخبگان کشورمان در این زمینه ما را در ساخت بسیاری از قطعات پیچیده صنعتی خودکفا کرده است، به نحوی که دستاوردهایی مانند شبیه‌سازی بافت بدن انسان در حوزه سلامت و تولید قطعات بتنی با استاندارد دقیق در حوزه شهرسازی جزء افتخارات اخیر شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این زمینه محسوب می‌شود که نیازمند حمایت مسئولان مربوط هستند.
فرایند تولید افزودنی یا همان چاپ سه‌بعدی در مقابل فرایندهای تولید برداشتی قرار می‌گیرد. در فرایندهای برداشتی برای رسیدن به محصول نهایی باید قطعه‌هایی از یک ماده‌ی خام برش داده شده یا اصطلاحا تراشیده شوند، برداشتن مواد نیز توسط ماشین‌آلات تولیدی همچون فرز یا ماشین تراش انجام می‌شود، درحالی که چاپ سه‌بعدی امکان تولید قطعات با موادی بسیار کمتر را نسبت به فرایندهای سنتی تولیدی فراهم می‌کند، به‌علاوه قطعات با پیچیدگی بیشتر در طراحی هم با چاپ سه‌بعدی آسان‌تر تولید می‌شوند.
در رابطه با دستاوردهای متخصصان کشورمان در زمینه چاپ سه بعدی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
محققان دانشگاه صنعتی اصفهان سال ۱۳۹۹ موفق به طراحی و تولید بزرگ‌ترین چاپگر سه‌بعدی ایران شدند. به گفته «دکتر حسین حسنی» عضو هیأت‌علمی دانشکده مهندسی نساجی دانشگاه صنعتی اصفهان، با این پرینتر سه‌بعدی امکان تولید کامپوزیت‌های تقویت‌شده و بهبودیافته توسط الیاف گوناگون به‌منظور بهره‌گیری در صنایع مختلف میسر شده است.
همچنین شرکت «امیدآفرینان مهندسی آینده» در سال ۱۳۹۵ توسط سه تن از دانش‌آموختگان دانشگاه صنعتی شریف تأسیس شد و در آبان‌ماه ۱۳۹۶ توانست به جمع شرکت‌های دانش‌بنیان بپیوندد. این شرکت موفق به چاپ نمونه‌های آزمایشگاهی اعضای بدن مانند گوش و بینی شده و نمونه‌هایی مانند جمجمه حیوانات را به مرحله تست حیوانی نزدیک کرده است.
علاوه‌بر آن پژوهشگران دانشگاه مازندران سال گذشته موفق شدند، چاپگرهای سه‌بعدی تولید بتن را بومی‌سازی کنند. «حبیب اکبرزاده بنگر» سرپرست این تیم تحقیقاتی با بیان اینکه استفاده از پرینتر یا چاپگرهای سه‌بعدی بتن، افزایش سرعت ساخت سازه و کاهش استفاده از انرژی و مصالح را موجب می‌شود، گفت: دقت چاپگر سه‌بعدی بومی‌سازی‌شده در این دانشگاه، کمتر از یک میلی‌متر است.
با توجه به مطالب فوق، تحولات صنعت چاپ که به طور مستقیم روی فرهنگ هرکشوری تأثیر می‌گذارد، در عصر تکنولوژی نه‌تنها دچار عقب ماندگی نشده است، بلکه با تلاش متخصصان ایرانی نیازهای دیجیتالی امروزه کشورمان را با کارکردهای جدید تامین می‌کند که چاپ سه‌بعدی از جمله این موارد است، از طرف دیگر خودکفایی در تولید کاغذ برای کتب تحصیلی در دولت سیزدهم جزو دستاوردهای مهم این صنعت محسوب می‌شود، بنابراین با تکیه بر تولید داخلی و صرفه‌جویی ارزی باید همگام با توسعه فناوری به پیشرفت در صنعت چاپ بپردازیم.
انتهای پیام