در این گزارش به پنج نمونه از روایات امام باقر (ع) که در آنها از صفات منکر نهی شده اشاره خواهد شد.
منع سخن و پرسش بیهوده
امام باقر (ع) می‌فرماید: هرگاه برای شما حدیثی گفتم، درباره سند آن مطلب در کتاب خدا از من بپرسید. سپس فرمودند: خداوند از بگومگو کردن و تلف کردن مال و زیاد سؤال کردن، نهی نموده است. حاضران گفتند: ای پسر رسول خدا! این مطلب، در کجای کتاب خدا آمده است؟ فرمودند: خدای عزّ و جلّ در کتاب خود می‌فرماید: در بیشتر گفتگوهای پنهانی ایشان هیچ خیری نیست. (نساء/۱۱۴) و فرموده است و اموال خود را که خداوند، آن را وسیله قوام (زندگی) شما قرار داده، به نابخردان نسپارید (نساء/۵) و فرموده است: درباره چیزهایی که اگر برای شما آشکار گردد، شما را ناراحت می‌کند، نپرسید. (المائده/۱۰۱)
نهی از بخل با تذکر مداوم
ابوبصیر می‌گوید: از امام باقر (ع) پرسیدم آیا پیامبر خدا از بخل به خدا پناه می‌برد؟ امام فرمود: آری یا ابومحمد، صبح و شام به خدا پناه می‌برم، خداوند متعال می‌فرماید: و کسانی که از بخل نفس محافظت شوند، آنان همان رستگارانند. (حشر/۹). در این روایت، امام باقر (ع) برای تصدیق گفته خود به آیه ۹ سوره حشر استناد کرده‌اند.
جلوگیری از تهمت و رسوایی ناشی از عواقب آن
امام باقر (ع) با استناد به آیه؛ کسانی که بر زنان پاکدامن تهمت می‌زنند و چهار شاهد نمی‌آورند، آنان را ۸۰ تازیانه بزنید و شهادتشان را هرگز نپذیرید و آنان همان فاسقانند! (نور/۴) فرمودند هرکس که چنین تهمت می‌زند، خداوند وی را مؤمن نمی‌داند، چنانکه در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: آیا مؤمن با بدکار برابر است؟ هرگز برابر نیستند(سجده/۱۸).
امام باقر (ع) با استناد به پنج آیه قرآن کریم (نور: ۴-۵، سجده: ۱۸، توبه: ۶۷، نور: ۲۳ تا ۲۴ و کهف: ۵۰) چهار پیامد منفی را برای متهم کردن دیگران بیان می‌کند. ایشان ابتدا آیه چهار سوره نور را تلاوت می‌کند که در مورد گناه متهم کردن زنان بی‌گناه و ریختن آبروی آنان است. این گناه سه عاقبت دارد؛ یکی اینکه متهم‌کننده باید ۸۰ ضربه شلاق بخورد. دوم این که هرگز شهادت او پذیرفته نمی‌شود. سوم خداوند او را بدکار نامیده یعنی از طاعت خدا خارج شده است.
امام باقر(ع) برای اثبات فاسق بودن متهم به آیه چهار سوره نور و برای اثبات خارج بودن چنین فردی از دایره ایمان به آیه ۱۸ سوره سجده و برای اثبات منافق بودن او به آیه ۶۷ سوره توبه استناد می‌کند. زیرا این قسمت از آیه شر را در نفاق محدود می‌کند و همین محدودیت سبب می‌شود که هر بدکاری منافق باشد و با استناد به آیه ۵۰ سوره کهف منافق را دوست شیطان (ابلیس) معرفی می‌کند و به آیه ۲۳ سوره نور استناد می‌کند تا او را فردی ملعون و به دور از رحمت الهی معرفی کند. البته اگر توبه کند و خطاب به مردم بگوید: دروغ گفتم، یعنی تهمت زن پاک را انکار کند، به ایمان برمی‌گردد و دوباره مؤمن خوانده می‌شود، زیرا امام باقر (ع) می‌فرماید: تا زمانی که بر اتهام خود پافشاری کند.
منع روابط نامشروع
در حدیثی آمده است ابوبصیر از امام باقر (ع) پرسید: آیا همه مردم شهر حضرت لوط گناه همجنس‌گرایی کردند؟ فرمود: آری، مگر اهل یک خانه که مؤمن بودند، آیا این را نشنیده‌ای. آنگاه مؤمنانی را که در آنجا بودند بیرون آوردیم، اما در آنجا تنها یک خانه از تسلیم‌شدگان یافتیم(ذاریات/۳۵-۳۶). امام باقر (ع) با استناد به این ۲ آیه متوالی سخن خود را تأیید می‌کند. امام باقر (ع) با استناد قرآنی به سؤال ابوبصیر پاسخ می‌دهد. مقصود از آیه جز یک خانه از تسلیم‌شدگان این است که در شهر فقط یک خانه یا خانواده‌ای بود که مومن بودند و عمل شنیع همجنس‌گرایی را انجام نمی‌دادند که همان خانه لوط پیامبر بود.
نهی از کم‌فروشی به‌دلیل زشتی آن
امام باقر (ع) می‌فرماید: خداوند این آیه را درباره میزان نازل کرد: وای به حال کم‌فروشان (مطففین/ ۱) و هرگاه خداوند وای را برای کسی بکار می‌برد، او را کافر می‌خواند و خدای متعال می‌فرماید: پس وای بر این مردم کافر از حضور در آن روز بزرگ قیامت(مریم/۳۷). امام باقر(ع) با استناد به این ۲ آیه ثابت می‌کنند که کم‌فروشان همان کافران هستند.
نتیجه‌گیری
امام محمد باقر (ع) گاهی می‌خواهد برای ما توضیح دهد که قرآن مرجع علمی و دینی ماست و جایگاه ویژه‌ای دارد و بر متون و منابع دیگر ارجحیت دارد و گاهی می‌خواهد جایگاه خود و سایر ائمه(ع) را برای ما توضیح دهد.
این تنوع روش‌های ارتباط گفتار با قرآن و انواع استفاده از آیات قرآن، بیانگر این است که کلام و منطق قرآن در جان ائمه نهفته است و جایگاه علمی و معرفتی امام باقر(ع) نسبت به قرآن تا حدی است که امام خود قرآنی ناطق و مفسر و تحلیلگر قرآن است. همه ۱۴ امام معصوم این مقام و مقام دینی را دارند.
منابع
«آموزش روش‌های فهم حدیث در روایات امام باقر علیه‌السلام»؛ دکتر محمدرضا شاهرودی، رامین اژدری، امیرحسین فراستی؛ دو فصلنامه علمی مطالعات قرآن و حدیث، سال پانزدهم، شماره دوم، پیاپی ۳۰، بهار و تابستان ۱۴۰۱، صص ۱-۲۴.
«تجلی قرآن در روایات اخلاقی امام محمد باقر (ع)»، رافید صبار عباس، دکتر طاهره سادات طباطبایی امین، دانشگاه کوفه
«تفسیر نور»، محسن قرائتی
انتهای پیام