از این رو با توجه به رشد آسیب‌های اجتماعی و میلیون‌ها ساعت فراغت نسل جوان در تابستان ضرورت طرح‌ریزی و اجرای هدفمند برنامه‌های جذاب و ارزشی احساس می‌شود. این در حالی است که به نظر کارشناسان، ما از لحظه تولد تا مرگ اوقات فراغت داریم اما این بحث متأسفانه فقط در تابستان داغ می‌شود و در مهر فروکش می‌کند.
ایسنا در این گزارش به موضوع مهم اوقات فراغت پرداخته و با ارائه تعاریفی از این موضوع و مشخص شدن این مقوله که خود فراغت هم نوعی فعالیت است، مشکلات فرا راه چگونه سپری کردن این اوقات و راهکارهای آن ارائه شد.
تعریف اوقات فراغت
اوقات فراغت از جهتی عام است و از جهتی خاص که در آن دو واژه نهفته است. مفهوم فراغت اساساً در روان‌شناسی به هرگونه آسایش و رهایی از کار اجباری برای کسب آرامش و آسایش بیشتر گفته می‌شود.
وقتی از زندگیِ انسان که فرد از کار آزاد است، تعهد، تقلید و اجبار به کار نداشته و هیچ فشاری را لمس نمی‌کند و در خواب هم نیست که این فعالیت نباید با واژه بیکاری و بیگاری همسان پنداشته شود.
سید عباس موسوی عابدی دکترای جامعه‌شناسی در تعریف اوقات فراغت اظهار می‌کند: رهایی از کار و اشتغالات زندگی برای کسب آرامش و آسایش بیشتر اوقات فراغت نام دارد که سه ویژگی عمده فراهم کردن آرامش روحی، ایجاد آرامش فکری و ذهنی و ایجاد آمادگی جسمانی برای کار بهتر و بیشتر در این مبحث حائز اهمیت است.
در تعریف دیگری از اوقات فراغت که توسط دکتر ابراهیمی روانشناس و روانکاو بیان شده، آن دسته از فعالیت‌های ذهنی و بدنی، خارج از ساعات کار رسمی همراه با تمایل، با هدف حداکثر استفاده مفید از وقت به غیر از یادگیری رسمی و به صورت خودانگیخته اوقات فراغت نامیده می‌شود.
یک فعال فرهنگی هم به استناد تعریفی از دکتر علی اکبر شعاوی‌نژاد در کتاب نقش و فعالیت‌های فوق‌برنامه در تربیت جوانان می‌گوید: اوقات فراغت به مجموعه فعالیت‌های تقریباً غیر رسمی که به کلاس و مدرسه محدود نیست و بیش از هر عامل دیگر از میزان علاقه، تجربه و قدرت ابتکار معلم و دانش‌آموز متأثر می‌شود را فعالیت‌های فوق‌برنامه می‌نامند.
دیدگاه دیگری معتقد است که اوقات فراغت در کنار اوقات کار قرار می‌گیرد و فرصتی است که نباید به بطالت سپری شود بلکه باید از آن برای پاسخ‌گویی به حس کمال‌جویی بهره‌برداری گردد.
در واقع بر کارکرد اوقات فراغت به عنوان ابزار رفع خستگی، تفریح و استراحت انسان تأکید می‌شود و بهره‌گیری از آن به عنوان وسیله‌ای برای تجدیدقوای جسمی و روحی و آمادگی جهت انجام تکالیف الهی انسان دارای اهمیت است.
اهمیت اوقات فراغت
تاگور شاعر پر آوازه هندی معتقد است: «تمدن انسان از کاشت، داشت و برداشت صحیح اوقات فراغت ظهور و متجلی می‌شود.» یکی از متفکران بزرگ جامعه‌شناسی نیز می‌گوید: «جوامع انسانی به سوی تمدن اوقات فراغت در حال تحول است.» با تکیه بر این بیانات دکتر محمدرضا ابراهیمی در رابطه با اهمیت اوقات فراغت گفت: اگر بخواهیم عنصر زمان را در اوقات فراغت دخیل کنیم باید در نظر داشت که اوقات فراغت وقت گذرانی نیست بلکه پرداختن به هدف است. تلاشی که به رشد، تکامل، افزایش بهره‌وری و خلاقیت در فرد منجر می‌شود.
وی ادامه داد: در حقیقت چگونگی برخورد با اوقات فراغت یک رفتار از مجموعه رفتارهاست به طوری که در اتخاذ رفتار برای گذراندن اوقات فراغت نمی‌توان زور و اجبار به کار برد و باید توجه داشت که هنر بر اساس نیاز بشر به اوقات فراغت ابداع شده و رونق آن‌ها بر مبنای چگونگی گذران اوقات فراغت است.
ابراهیمی اظهار کرد: متأسفانه سازمان‌های درگیر با مسائل جوانان، قیم و متولی جوانان شده‌اند و تاکنون حتی به بسیاری از نیازهای جوانان نتوانستند پاسخ دهند از این رو مسئولان می‌خواهند وضعیت اوقات فراغت را از طریق بخشنامه درست کنند و بعد بیلان کاری ارائه نمایند در حالی که اوقات فراغت باید فارغ از اجبار و آزادانه باشد و بر تجربه و عمل تکیه کند نه تئوری.
سهم ما نسبت به اوقات فراغت دچار ابهام و کرختی است
سید عباس عابدی جامعه‌شناس نیز در باب اهمیت اوقات فراغت اظهار کرد: مقوله اوقات فراغت یک شوخی نیست بلکه علم است و هنر جامعه است، بنابراین ما نمی‌توانیم بر اساس یک چارچوب تئوریک و پارادایم علمی حرکت کنیم بلکه باید آن را به عنوان یک تمدن و دانش به دست متخصصان بسپاریم با این حال فهم ما نسبت به اوقات فراغت دچار ابهام و کرختی است.
وی بیان کرد: در پایان هر سال در برابر اوقات فراغت بی‌تابی می‌کنیم و هرگونه عواقب سوء اوقات فراغت را بر دوش دیگران می‌اندازیم، به حقیقت عشق و نفرت به این موضوع مه آلوده و تناقض آلود، چالش بین تابستان پربار و یک تابستان نفس‌گیر را ایجاد می‌کند.
عابدی معتقد است: باید مقوله اوقات فراغت را با امعان نظر خاصی نگریست و از درهم آمیختگی آن با سایر موضوعات خودداری کرد زیرا نگرانی عمده ما در بحث اوقات فراغت یک گسل اجتماعی است.
سید عباس موسوی عابدی در ادامه با بیان اینکه باید تابستان را متحول کننده دید نه پارکینگ گونه، مشکلات اوقات فراغت را در چگونگی برنامه‌ریزی می‌دانند و اظهار کرد: باید زیرساخت‌ها را آماده کرد تا متناسب با سلایق و علایق طبقات مختلف اجتماعی ساز و کاری نو در مقوله‌های فرهنگی تعریف شود. نه آنکه اوقات فراغت بستری با آسیب‌های اجتماعی بر روی جوانان بگشاید.
موازی کاری از مشکلات اوقات فراغت
غلامرضا نیازی یک فعال فرهنگی در اهمیت اوقات فراغت گفت: اوقات فراغت بارور می‌تواند بر نشاط، شادابی و طراوت زندگی جوان بیفزاید و اراده وی را بر تداوم زندگی توأم با موفقیت تقویت نماید و از این فرصت باید در اموری از قبیل؛ ورزش، هنر، بازی، کارهای علمی و فرهنگی، حرفه‌آموزی، سازندگی و محرومیت‌زدایی بهره‌گیری شود.
وی گفت: متأسفانه در رابطه با اوقات فراغت به نقطه مطلوبی نرسیده‌ایم. استفاده نکردن از افراد متخصص، موازی عمل کردن علیرغم همه تلاش‌ها همچنان ادامه دارد و از همه مهم‌تر عدم اختصاص اعتبار لازم به شهرستان‌ها در خصوص برنامه‌های اوقات فراغت از مهم‌ترین مشکلات است.
این فعال فرهنگی بیان کرد: با نداشتن اعتبار و ارزشیابی‌های فاقد کیفیت کلاس‌ها و برنامه‌های اوقات فراغت اینگونه می‌شود که الآن هست.
وی افزود: با وجود آنکه سرمایه دولت در زمینه اوقات فراغت زیاد است اما به شهرستان‌ها کمتر اختصاص می‌یابد، به همین دلیل کارهای جدیدی در این رابطه صورت نمی‌گیرد.
رسیدن به لذت در انجام فعالیت‌های اوقات فراغت تاکنون امکان‌پذیر نبوده است
مهری پالایی، یکی از بانوان حوزه تعلیم و تربیت نیز در رابطه با مشکلات موجود در مقوله اوقات فراغت گفت: متأسفانه تاکنون رسیدن به لذتی که در یک فعالیت خاص اوقات فراغت به آدمی دست می‌دهد امکان‌پذیر نبوده؛ زیرا برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت خیلی محدود است.
وی افزود: از یک طرف جامعه جوان شهر با توجه به توقعات ویژه این دوران در زمینه آینده شغلی، به اوقات فراغت و ... آینده‌نگری می‌کند و از طرف دیگر در این دوران مشکلات ویژه‌ای از جمله آسیب‌های اجتماعی وجود دارد که اگر تصمیم‌گیری و سرمایه‌گذاری صورت نگیرد در آینده مشکلات جدی‌تری روی خواهد داد.
وی با ابراز تأسف نسبت به دیدگاه مرد سالارانه‌ای که زنان را به سوی انزوا می‌برد، اظهار کرد: در مقطعی قرار گرفته‌ایم که یک سری زمینه‌ها فراهم شده اما متأسفانه دیدگاه‌هایی سنتی مانع از توجه به توانمندی و شایستگی‌های زنان می‌شود به همین دلیل توجه به سلامت و آسایش دختران جوان و چگونگی غنی‌سازی اوقات فراغت آنان از اهمیت بیشتری برخوردار است.
دستیابی به راه کار
در این گزارش با علم به اینکه اوقات فراغت باید بتواند بستر مناسبی برای آرامش بیشتر باشد تا شرایط انجام کار بیشتر را برای جوانان فراهم آورد دریافتیم که وضعیت موجود اوقات فراغت شهرستان‌ها با وضعیت مطلوب فاصله دارد.
در حقیقت ما باید از راهکارهایی استفاده کنیم که گذران اوقات فراغت به معنی اتلاف وقت نباشد بلکه به معنی پربارسازی، غنی شدن و استفاده بهینه از وقت باشد هر چند در عرصه حیات فردی و اجتماعی از آن رو که تشکیل دهنده شخصیت اجتماعی است و در تعامل با محیط شخصیت او متبلور می‌شود نگرش خاصی بر مقوله اوقات فراغت مطرح است.
در این رابطه بحث کلی و گسترده است. یکی تنگناها و مشکلات پیرامون این مقوله است و دیگری مربوط به نظام آموزشی است که پویایی لازم را نداشته و بر اساس سلایق عده‌ای یک سری برنامه‌هایی در نظر گرفته می‌شود. به عقیده کارشناسان هر چند اوقات فراغت شامل همه اقشار می‌شود اما در چارچوب نظام آموزشی فعلی، آن پویایی لازم برای برنامه‌ریزی اوقات فراغت وجود ندارد و جوابگو نیست.
انتهای پیام