کاروانسراهای ایران از دوران باستان نقش استراحتگاهی در کناره راه‌ها برای مسافران ایفا کرده و برای کاروان‌ها، زائران و مسافران سرپناه، غذا و آب فراهم می‌کردند. این کاروانسراها محلی برای تبادل ارزش‌های انسانی بوده و در طول تاریخ کاروانیان مختلف در این محل به تبادل افکار، فرهنگ‌ها و ارزش‌های انسانی می‌پرداختند و کاروانسرا از این جهت اهمیت بسیاری داشت.
کاروانسراها مستقیماً درگیر تحولات اجتماعی، فرهنگی بوده‌اند، به گونه‌ای که تأثیر آن را در ادبیات، شعر، نقاشی، مینیاتور، موسیقی و همچنین معماری می‌توان دید.
کاروانسرای سرایان از جمله کاروانسراهای درون شهری دوره صفوی است که در میدان کوثر بافت تاریخی سرایان واقع شده است.
به لحاظ موقعیت قرارگیری کاروانسرا در قسمت جنوب شرقی بافت تاریخی سرایان و به لحاظ پلان شهری، در نقطه عطف بافت شهر سرایان قرار گرفته است، چرا که در مجاورت بازار، آب انبار و حمام سرایان قرار دارد و این نقطه کانون آمد و شد مردم و اهالی شهر بوده است. در انتهای شاخه شمالی راسته بازار با فاصله بسیار کمی از کاروانسرا، مسجد جامع سرایان جای گرفته است. این کاروانسرا با وسعتی حدود ۱۲۰ متر مربع، نمونه ای از یک کاروانسرای درون شهری در مسیر تاریخی سرایان به فردوس بوده است.
با توجه به متون تاریخی و آنچه که از فرم پلان و بافت پیرامون آن به دست می آید این بنا متعلق به دوره صفوی است. در مجاورت این کاروانسرا حمام قدیمی با سنگ کتیبه به تاریخ ۹۵۱ ه.ق و یک آب انبار با کتیبه ای به تاریخ ۱۰۷۸ ه.ق قرار گرفته است.
این کاروانسرا در شهر سرایان و میدان کوثر این شهر قرار دارد و از دوران صفویه به یادگار مانده است و با اسم رباط شاه عباسی نیز خوانده می شود. این بنا همراه با چند اثر دیگر همچون آب انبار ، مسجد، حمام و بازار مجموعه ای بی نظیر را در بافت تاریخی شهر سرایان به وجود آورده‌اند.
معماری کاروانسرا
هسته اولیه ی کاروانسرا به این صورت است که اطراف یک فضای باز تعدادی فضای مستقل کوچک تحت عنوان اتاق یا غرفه جهت استراحت مسافران در نظر گرفته می‌شود.تزئینات به طور کلی در کاروانسراها مرسوم نبوده و آن هم شاید به دلیل خارج از شهر بودن آن‌ها و یا بهره‌برداری موقت و شبانه هر گروه از کاربران، لزوم آن کمتر احساس شده است، با این وجود کاروانسراهایی که در نزدیکی پایتخت قرار داشته، از تزئینات بیشتری بهره برده‌اند.
کاروانسرای سرایان از نوع کاروانسراهای دو ایوانی است و قسمت های مختلفی مانند سردر ورودی، صحن، حجره‌های متعدد، ایوان، انبار، فضای خدمات و اصطبل شتران دارد.
برای ورود به بنا باید به ضلع جنوبی آن مراجعه کرد زیرا ورودی آن در این قسمت قرار دارد. سردر آن طاق جناغی و تزئینات در زیر طاق دارد و از ارتفاع زیادی برخوردار است.
پس از ورود به بنا شاهد محیطی به صورت هشت ضلعی می‌شوید و که در روبرو به صحن بنا و در دو طرف به اتاقهای فرعی می‌رسد. صحن بنا، که در مرکز قرار دارد، در اطراف خود دارای حجره‌های متعددی است که زمانی برای سکونت و استراحت کاروانیان بوده‌اند.
روبروی ایوان ضلع ورودی که در جنوب قرار دارد، ایوان دیگری در سمت شمالی صحن به چشم می‌خورد که طاق جناقی و تزئینات کاربندی زیر سقف ایوان دارد، در گوشه صحن در هر چهار طرف راهروهایی تعبیه شده که به قسمت‌های مختلفی که در پشت ایوان یا حجره‌ها واقع شده‌اند، راه دارند.
این فضاها را انبار و فضاهای خدماتی تشکیل می‌دهند و در گوشه شمال غربی راهرویی وجود دارد که به اصطبل بنا می‌رسد. قسمت مرکزی صحن نسبت به سطح جلو حجره‌ا و ایوان‌ها گودتر است، که این موضوع برای سهولت در بارگیری یا پایین گذاشتن بار اسب ها و شترها بوده است. در ساخت این بنا بیشتر از آجر استفاده کرده‌اند.
این اثر ارزشمند در سال ۱۳۸۲ به شماره ۸۷۳۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
انتهای پیام