رقیه زینبی زوج درمانگر در گفت‌وگو با ایسنا به مناسبت روز خانواده، اظهار کرد: سالم بودن یک خانواده به این معنا نیست که فاقد مشکلات باشند، بلکه نوع مواجهه و فائق آمدن بر مشکلات از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ خانواده از مهمترین نهادهای اجتماعی شکل دهنده شخصیت فرد است و یک نظام عاطفی پیچیده‌ای است که چند نسل را در برمی‌گیرد لذا سلامت جامعه در گرو سلامت خانواده‌ها است، و سلامت نهاد خانواده مشروط به سلامت روانی و ارتباط مطلوب با یکدیگر است.
ویژگی‌های خانواده سالم و ناسالم
این روان درمانگر ادامه داد: خانواده می‌تواند از عوامل موثر در شکوفایی، رشد و پیشرفت هر فردی باشد. در خانواده‌ی سالم به فراهم سازی نیازهای اعضای خانواده در ابعاد مختلف فیزیولوژی، تحولی، معنوی، وجودی و حتی نیازهای خاص جنسیتی توجه می‌شود و برای رفع نیازها برنامه‌ای وجود دارد؛ البته سعی می‌شود به اندازه مطلوب این نیازها فراهم شود.
زینبی یکی از ویژگی‌های مهم و پررنگ خانواده‌های سالم را توجه به حد و مرزهای خانواده دانست و گفت: مرزها در خانواده سالم روشن و در برخی موارد حتی منعطف است؛ در این خانواده وظایف و نقش‌ها مشخص است و هر کدام از افراد در سیستم خانواده نقش خود را بازی می‌کنند.
وی اضافه کرد: در این خانواده‌ها برای مهارت آموزی اعضای خانواده همچون مهارت مشورت و تصمیم‌گیری، مهارت حل مسئله، مدیریت تعارض و مهارت کنترل خشم که افراد برای بالا بردن کیفیت و کارکرد فردی، شغلی و اجتماعی شان لازم دارند، برنامه‌ریزی وجود دارد.
این پژوهشگر تصریح کرد: خانواده‌های سالم دارای حد و مرز نسبت به افراد و داده‌های بیرون خانواده که امکان آسیب به این نهاد را ایجاد می‌کنند، نفوذ ناپذیرند و نسبت به تعاملات درونی و نسبت به افراد درون خانواده انعطاف پذیری وجود دارد.
وی ادامه داد: تعاملات کلامی و غیرکلامی مناسب حاکم بر خانواده را از ویژگی‌ها یک خانواده سالم معرفی کرد و گفت: ابراز محبت، علاقه، همدلی، ارتباطات عاطفی موثر، احساس ایمنی و ارزشمندی مباحث پررنگی است که در چارچوب خانواده سالم به اعضا ارائه می‌شود.
زینبی یادآور شد: در این خانواده‌ها سلامت جسمانی و روانی افراد مهم است و سعی می‌شود فشارهای روحی و روانی به طور موثر کنترل و مهار شود، همچنین شخصیت افراد مورد تکریم، تشویق و تحسین قرار می‌گیرد، آزادی بیان وجود دارد و بحث رفتارهای عادلانه در خانواده‌های سالم پررنگ است.
وی تصریح کرد: آنچه به عنوان ویژگی‌های یک خانواده سالم مطرح شد به هر میزانی در خانواده‌ای وجود نداشته باشد به همان مقدار از سلامت خانواده کاسته می‌شود و امیدوارم که همه ما در هر نقش و جایگاهی هستیم بتوانیم برای ارتقاء سلامت خانواده قدم برداریم.
زینبی با بیان اینکه هیجان از جمله مفاهیم گسترده‌ای است که برای شناخت انسان لازم است به آن بپردازیم، تصریح کرد: یکی از علل اهمیت هیجانات پیوند خوردن این مفهوم با مفهوم بقاست؛ از زمان تولد، فرد دارای هیجان است می‌بینیم که کودک در موقعیت‌های مختلفی که قرار می‌گیرد هیجان‌هایی مثل ترس، خشم، غم، شادی را بروز می‌دهد.
این روان درمانگر تاکید کرد: کارکرد هیجان‌ها بازگرداندن ارگانیسم به ثبات و ارتباط موثر با محیط است و اگر هیجانات از کانال درست خارج شوند یا در تنظیم آن‌ها اختلالی به وجود بیاید منجر به بیماری یا ایجاد اختلال می‌شود.
تنظیم هیجانات با الگوی ارتباطی خانواده رابطه تنگاتنگی دارد
وی گفت: هیجانات نقش مهمی در زندگی ایفا می‌کنند و حاصل تعامل عوامل زیادی همچون عوامل ذهنی، محیطی، فرآیندهای عصبی و هورمونی بدن هستند و در بسیاری از فرآیندهای شناختی مثل ادراک، تصمیم‌گیری، خلاقیت، یادگیری و حافظه و توجه، اثر می‌گذارند.
زینبی عنوان کرد: اینطور نیست که هیجانات افراد صرفا تحت تأثیر نهاد خانواده است، اما این نهاد در تأثیرگذاری بر هیجانات از اهمیت زیادی برخوردار است و بافت اصلی که فرد یا کودک در مورد هیجاناتش یاد می‌گیرد ارتباط والد و کودک است یعنی در بافت خانواده است که یادگیری صورت می‌گیرد.
این زوج درمانگر بیان کرد: خانواده موقعیتی است که کودک در آن یاد می‌گیرد تا به هیجاناتش بپردازد و باعث شکل گیری شخصیت کودک می‌شود؛ پژوهش‌ها نشان می‌دهند نحوه خاصی که والدین به هیجانات فرزندشان واکنش نشان می‌دهند باعث می‌شود شایستگی اجتماعی و هیجانی کودک پایین یا بالا برود یا در برابر افسردگی و اختلالاتی که مرتبط با بحث هیجانات است آسیب پذیر یا مقاوم شوند.
زینبی یادآور شد: والدین در تعامل با کودکانشان با آموزش مستقیم می‌توانند به تقویت انتخابی و بیان واضح تنظیم هیجاناتشان بپردازند، یعنی به نحوی با الگوسازی نحوه واکنش به هیجانات به رشد و تنظیم هیجانات کودکشان کمک کنند.
این روان درمانگر اظهار کرد: والدین می‌توانند با گفت‌وگوهای هیجانی یا ابراز گری‌هایی که در خانواده دارند و حتی واکنش به هیجانات افراد خانواده، به مدیریت هیجانات و آمادگی کودک به عنوان یک فرد موثر در اجتماع کمک کنند.
وی با بیان اینکه تنظیم مدیریت هیجانات اهمیت زیادی دارد، افزود: تنظیم هیجانات با الگوی ارتباطی خانواده رابطه تنگاتنگی دارد؛ در حال حاضر در سطح بین المللی و ملی درمان‌های در حوزه روان شناختی و بالینی داریم که معطوف به مدیریت و تنظیم هیجان هستند تا به بالا بردن کیفی و کمی عملکرد و کارکردهای شغلی، فردی و اجتماعی کمک کنند.
پیامدهای منفی عدم کنترل هیجانات و احساسات در خانواده
زینبی در مورد پیامدهای منفی عدم کنترل هیجانات و احساسات برای خانواده، عنوان کرد: بین ظرفیت‌های وجودی انسان عواطف و هیجانات در تاثیرگذاری بر افکار و اعمال آدمی جایگاه ویژه‌ای دارد آن چالش‌های اجتماعی و هیجانی که می‌تواند بخشی از زندگی روزمره برای هر فردی باشد.
وی با اشاره به اینکه تنظیم هیجان عامل کلیدی و تعیین کننده در بهزیستی روانی افراد و عملکرد اثربخش است که در کل کیفیت زندگی افراد اثر می‌گذارد، گفت: عدم توانایی مدیریت و تنظیم هیجانات ارتباط مستقیمی با پایین آمدن سطح عملکرد تحصیلی و شغلی، سازگاری، سطح خلاقیت و یادگیری افراد دارد.
این زوج درمانگر یادآور شد: نکته جالب این که افرادی که در تنظیم هیجانات مشکل دارند شفقت لازم را نسبت به خودشان ندارند؛ از طرفی این عدم تنظیم و مدیریت هیجان ریسک درگیری افراد را با مشکلات رفتاری و درگیری با اختلالات خلقی-اضطرابی و شبه جسمانی بالا می‌برد.
زینبی با بیان اینکه افراد هر جامعه ذخایر گران بهای جوامع خودشان هستند و رشد و تکامل فرزندان در هر جامعه از اهداف والای این جامعه محسوب می‌شود، تصریح کرد: افراد به فراخور سن و ویژگی‌های تکاملی خود با عوامل خطرزایی روبه‌رو هستند که برخی از این عوامل خطرزا مبتنی بر شرایط خانواده است.
این زوج درمانگر تاکید کرد: خانواده مانند یک سیستم است یعنی همانطور که عملکرد کیفی و کمی اعضای یک سیستم بر عملکرد سیستم اثر می‌گذارد، عملکرد افراد خانواده هم دارای پیامدهای مثبت یا منفی برای نهاد خانواده است.
وی بیان کرد: نهاد خانواده از منظر اسلام دارای جایگاه و قداست ویژه‌ای است که قابل مقایسه با هیچ نهاد دیگری نیست و هیچ بنیادی نزد خداوند محبوب تر از بحث ازدواج و خانواده نیست؛ تشکیل خانواده حکمت‌ها و دلایل متنوع روانی، اجتماعی، اخلاقی و دینی دارد که رسیدن به آرامش، ایجاد مودت و رحمت بین اعضای خانواده و تبع آن در جامعه از جمله مهمترین این اهداف است.
این پژوهشگر در پایان تاکید کرد: متأسفانه با توجه به تلاش‌هایی که برای هم از گسستگی نظام خانواده در سطح بین المللی صورت می‌گیرد و باعث تضعیف و هم پاشیدگی نهاد خانواده‌ها می‌شود لازم داریم که برای رفع این مشکلات و ایجاد آرامش در خانواده‌ها و جامعه از الگوهای و معیارهای صحیح و کاملی برای تشکیل خانواده، انتخاب همسر و تقویت زندگی استفاده کنیم و چه الگویی بالاتر از پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع).
انتهای پیام