در قرآن کریم به عید قربان اشاره شده و بارها توسط خداوند مورد قسم قرار گرفته است؛ عیدی که حاجیان در اجتماعی بزرگ به قربانی کردن می‌پردازند. روزی که ریشه آن به قبولی توبه حضرت آدم(ع) و ماجرای حضرت ابراهیم(ع) و به قربانگاه بردن اسماعیل(ع) برمی‌گردد.

نام دیگر عید قربان عید «اضحی» است و اضحی به معنای گسترده شدن روز است. به قربانی نیز اضحیه می‌گویند. از آنجا که زمان قربانی کردن هنگام بالا آمدن خورشید در روز عید قربان است، می‌توان عید قربان را روز اضحی دانست. در قرآن یکی از سوگندهای الهی این چنین بیان شده است «وَالضُّحَی وَاللَّیْلِ إِذَا سَجَی؛ سوگند به شب چون آرام شود و سوگند به روشنایی روز».

با توجه به روایات می‌توان ضحی را اشاره قرآنی به روز قربان دانست. به عنوان مثال امام صادق(ع) در مورد اهمیت زیارت امام حسین(ع) در ۳ شب ویژه فرمودند «کسی که قبر امام حسین(ع) را در ۳ شب زیارت کند خدا تمام گناهان او را می‌بخشد. سپس راوی می‌پرسد: آن ۳ شب کدام است و امام پاسخ می‌دهند، لَیلَةُ الفِطرِ، ولَیلَةُ الأَضحی، ولَیلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ. شب عید فطر، شب عید قربان و شب نیمه شعبان».

همچنین در کتاب موسوعه امام علی(ع) اینگونه آمده است که حضرت در روز قربان خطبه خواندند و تکبیر گفتند و این‌گونه فرمودند «خدا بزرگ است، خدا بزرگ است، هیچ خدایی جز خدای یگانه نیست و خدا بزرگ است و حمد و ستایش برای خداست. خدا بزرگ است که ما را به این هدایت کرد و شکرگزاری برای اوست».

همچنین به مناسبت این عید در سوره اعلی می‌خوانیم «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی؛ به تحقیق کسی که خود را تزکیه کرد، رستگار شد و هر وقت نام خدا را به یاد آورد به نماز ایستاد»، در تفسیر این آیه علی ‌بن ‌ابراهیم ‌قمی نماز فصلی را نماز عید فطر و عید قربان دانسته است.

خداوند در قرآن بارها به شاهد و مشهود اشاره کرده است. در یک قسم الهی اینگونه بیان شده است «وَشَاهِدٍ وَ مَشْهُود و به گواه و مورد گواهی، شاهد و مشهود تفسیرهای مختلفی شده‌ که یکی از آن‌ها تفسیر به عید قربان و روز عرفه است». علامه در تفسیر المیزان می‌گوید «مفسرین در تفسیر شاهد و مشهود سخنان بسیار دارند که بعضی آن‌ها را تاسی وجه شمرده‌اند، از قبیل اینکه بعضی گفته‌اند «شاهد روز جمعه و مشهود روز عرفه است». یا «شاهد روز عید قربان و مشهود روز عرفه است» و یا «شاهد روز عرفه و مشهود روز قیامت است».

دیگر سوگند خداوند در قرآن، قسم به شفع و وتر است «و الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ؛ جابر از رسول خدا (ص) نقل کرده که منظور از «الشّفع»، روز عید قربان است و منظور از «الوتر»، روز عرفه است.

در آیه دوم سوره کوثر خداوند به واسطه عطای الهی به او از پیامبرش می‌خواهد نماز بخواند و نحر کند «فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ؛ پس برای پروردگارت نماز گزار و قربانی کن».

اکثر مفسران گفته‌‏اند که مراد از نماز خواندن در آیه شریفه « فَصَلِّ لِرَبِّکَ»، نماز عید قربان است و مراد از نحر در «وَ انْحَرْ»، کشتن حیوان است که از واجبات حج است یا منظور قربانی کردن است که سنت است و بعضی گفته‏‌اند که مراد از صلاه، نماز بامداد روز عید قربان است و از نحر، قربانی کردن؛ زیرا پیامبر اکرم (ص) در روز عید قربان، ابتدا قربانی می‏‌کرد و بعد از آن نماز بامداد را می‌خواندند، پس در این آیه خدای تعالی به آن حضرت امر کرد که ابتدا نماز مذکور را به جای آور، بعد از آن قربانی کند.

حضرت آدم پس از توبه به درگاه خداوند و اظهار پشیمانی، کلماتی را از جانب خداوند دریافت می‌کند و خدا را به حق آن کلمات قسم می‌دهد. موضوع دریافت کلمات و پذیرش توبه حضرت آدم در قرآن به صراحت بیان شده است «فَتَلَقَّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ؛ سپس آدم از پروردگارش کلماتی را دریافت کرد و خدا بر او ببخشود آری او توبه‏‌پذیر مهربان است».

در روایت بیان شده که حضرت آدم به خاطر دوری بهشت ۴۰ روز گریه کرد و سپس جبرئیل به او سفارش کرد که توبه کند و دعایی را در روز عرفه به حضرت آدم(ع) آموزش داد. سپس خداوند در روز بعد یعنی عید قربان کلمات را به حضرت آدم القاء کرد و به برکت آن کلمات توبه حضرت آدم(ع) نیز پذیرفته شد.

طبق تفسیر پیامبر اکرم(ص) آن کلمات نام‌های نورانی ۵ تن آل عبا(ع) یعنی محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین بوده است. بنابراین روز عید قربان روزی است که خداوند به برکت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) گرامی‌اش توبه حضرت آدم(ع) را پذیرفت و بشارت بخشش الهی به او رسید.

قربانی کردن حجاج نمادی است از امتحانی که حضرت ابراهیم(ع) با آن روبرو شد. امتحانی که بسیار سخت بود. به او در رویا دستور دادند که باید اسماعیلش را در راه خدا به قربانگاه ببرد. حضرت ابراهیم(ع) نیز تسلیم و مطیع پروردگار بود و این کار را انجام داد. قرآن کریم آن صحنه را به صورت زیبایی به تصویر کشیده است «فَلَمّا اَسْلَما وَتَلّهُ لِلجَبینِ وَنَادَیْنَاهُ أَنْ یَا إِبْرَاهِیمُ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا إِنَّا کَذَلِکَ، نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاءُ الْمُبِینُ؛ پس وقتی هر دو اطاعت کردند و پسر را به پیشانی بر خاک افکند. ما ندا کردیم؛ ای ابراهیم به خوبی انجام وظیفه کردی و ما نیکوکاران را این چنین پاداش خواهیم داد، همانا که این امتحانی آشکار بود».

از آنجا که این کار حضرت ابراهیم(ع) می‌بایست در ذهن همه بشریت باقی بماند تا بدانند مرز عشق به خداوند و اطاعت از او تا کجاست. خداوند یاد حضرت ابراهیم(ع) را جاودانه فرمود و این را در قرآن متذکر شد «وَتَرَکْنَا عَلَیْهِ فِی الْآخِرِینَ؛ و در میان آیندگان برای او آوازه نیک به جای گذاشتیم». اما متاسفانه امروز می‌بینیم در امتحانات کوچک الهی خیلی از ما مردود می‌شویم. مثل اقامه نماز، پرداخت خمس و زکات، دوری از گناه و... .

در قرآن کریم بارها به روز عید قربان و نماز عید اشاره شده است. روزی که خداوند به آن قسم خورده، روزی که توبه حضرت آدم(ع) پذیرفته شده و روزی که یک امتحان مهم الهی یعنی حضرت ابراهیم(ع) اجرا شده است.

منبع:

المعجم الفارسی الکبیر، ج۳، ص۲۰۸۵ ذیل واژه قربانی

حسینی جرجانی، سید امیر ابوالفتوح، آیات الأحکام، تحقیق: اشراقی سرابی، میرزا ولی الله، ج ‏۱، ص ۱۸۸

انتهای پیام