همان‌طور که همه ما می‌دانیم، محیط‌زیست یکی از مهمترین منابع تأمین‌کننده نیازهای انسان‌ها است. با این‌وجود روزبه‌روز شاهد تخریب نامحسوس محیط‌زیست از سوی انسان‌ها هستیم. استفاده‌های بی‌رویه از منابع زیست‌محیطی و برنامه‌ریزی‌های اشتباه و غیراصولی موجب شده است تا مهمترین منابع ملی ازجمله آب، خاک و هوا با چالش‌های زیست‌محیطی روبه‌رو شوند.
هرچند که عوامل بسیار زیادی برای نابودی محیط‌زیست وجود دارد اما بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تنها فرهنگ‌سازی و دغدغه‌مندی مردم نسبت به محیط‌زیست راه نجات این سرمایه است. فرهنگ و محیط‌زیست ۲ مسئله درهم تنیده هستند که نمی‌توان آن‌ها را از هم جدا کرد و باید باور داشته باشیم که فرهنگ تأثیر مهمی در توسعه یا نابودی منابع طبیعی و زیستی دارد و فرهنگ‌سازی میسر نمی‌شود مگر با وجود حلقه‌هایی از جنس مردم.
بی‌شک «تشکل‌های مردم‌نهاد» به دلیل تأثیرگذاری عمیق بر جوامع محلی، نقش مهم و محوری در حفاظت از محیط‌زیست دارند. سال‌های گذشته، وقتی سخن از تشکل‌های مردم‌نهاد به میان می‌آمد، فعالیت چشمگیر انجمن‌ها و تشکل‌های محیط‌زیستی و نقش آن‌ها در شناسایی و ارائه راهکار جهت مقابله با چالش‌های محیط‌زیستی بسیار پررنگ و اثرگذار بود. اما امروز چراغ کمتر سمن و انجمن محیط‌زیستی را در استان می‌بینیم که روشن و پرفروغ باشد. به مناسبت روز جهانی محیط‌زیست به سراغ برخی فعالان محیط‌زیستی استان رفتیم تا چرایی این مسئله را بدانیم.
تمرکز بر فرهنگ‌سازی
نسرین فرامرزی، یکی از فعالان محیط‌زیستی استان قزوین است که در اواخر دهه ۸۰ برای اولین بار چالش «نه به استفاده از پلاستیک» را در قزوین راه‌اندازی کرد؛ وی در گفتگو با ایسنا اظهار می‌کند: درباره محیط‌زیست باید به این درک برسیم که تمام هستی ما وابسته به محیط‌زیست است. من فعالیت محیط‌زیستی خود را از سال ۸۲ زمانی که دانشجو بودم شروع کردم و در طی این مدت، تلاش و تمرکزم بر فرهنگ‌سازی بود.
این بانوی قزوینی می‌گوید: در ابتدای راه چالش‌های بسیار زیادی داشتم و زمانی که خواستم تیم‌داری کنم و تعدادی از مردم را به‌عنوان عضوی از انجمن محیط‌زیستی‌ام دعوت و متقاعد به فعالیت کنم، شعار «شهر ما، خانه ما» را مثال می‌زدم چون معتقدم این شعار، تأثیر بسیار شگرفی برای محیط‌زیست به وجود آورد. با این دیدگاه شروع به فرهنگ‌سازی در این زمینه کردم و فعالیتم را از سوپرمارکت‌ها شروع کردم و به صاحبان کسب‌وکارها گفتم به مشتری پیشنهاد استفاده کمتر از کیسه‌های پلاستیکی را بدهند.
فرامرزی ادامه می‌دهد: خودم به هنگام خریدهای ریز با صدایی بلند در مغازه اعلام می‌کردم که به دلیل آسیب کیسه‌های پلاستیکی برای محیط‌زیست، کیسه نمی‌خواهم و به‌قدری این موضوع تأثیر داشت که به چشم می‌دیدم نفرات بعدی صف خرید هم‌صحبت من را تکرار می‌کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: این فعالیت‌ها ادامه داشت تا یک روز از سازمان محیط‌زیست تماس و دعوت داشتم. مدیرکل وقت از این فعالیت و دغدغه‌مندی تشکر کرد و کمک کرد که به‌صورت هدفمند فعالیت کنیم. به پیشنهاد وی و همچنین حمایت مالی محیط‌زیست کیسه‌های پارچه‌ای خریداری و در بین شهروندان پخش کردیم. متوجه شدم آن زمان، تمام انجمن‌های محیط‌زیستی مورد حمایت قرار گرفتند و تأثیر آن در جامعه و حقوق شهروندی مشهود بود.
فرامرزی در پایان صحبت‌های خود، اظهار می‌کند: تا زمانی که به انجمن‌های مردم‌نهاد بها داده شود، شاهد فرهنگ‌سازی هستیم. متأسفانه طی سالیان اخیر، مدیران محیط‌زیستی اعتقادی بر اثرگذاری انجمن‌ها نداشتند و شاهد عدم فعالیت خاص انجمن‌ها در استان هستیم.
ید طولای فعالان محیط‌زیستی در حفاظت از باغستان
به گزارش ایسنا، هرکه نام قزوین را شنیده باشد، بی‌شک آوازه باغستان‌های سنتی این شهر را هم را شنیده است. سال‌هاست که برخی فعالان محیط‌زیستی در زمینه حفظ و احیای باغستان فعالیت می‌کنند. اما هنوز مشکلات باغستان به قوت خودش باقی است.
مهدی پارسافر دانش‌آموخته محیط‌زیست است که در خصوص اقدامات تشکل‌های مردم‌نهاد در زمینه حفظ و نگهداری باغستان می‌گوید: وجود باغستان و عدم قطع درختان و تغییر کاربری از بزرگ‌ترین معضلات باغستان قزوین بوده است. در این باب از سال ۹۰ به بعد به شهرداری همیشه نقد داشته‌ایم که تیشه به ریشه هویت و اصالت قزوین می‌زند اما یکی از اقدامات ثمربخشی که در زمینه باغستان با مطالبه‌گری فعالان محیط‌زیستی انجام شده، تخصیص پساب سایت محمودآباد است. هرچند که میزان تخصیص پساب کم است اما انتظار این است که سهمیه بیشتری از پساب قزوین به باغستان اختصاص یابد.
این فعال محیط‌زیست در ادامه بیان می‌کند: مهمترین دغدغه باغداران باغستان‌های سنتی آب است و باید برای این موضوع چاره‌اندیشی شود. متأسفانه انجمن‌هایی که طی این سال‌ها در این زمینه فعالیت داشتند، هریک به دلیلی کم‌فروغ شدند و آن‌هایی هم که در حال فعالیت هستند؛ به بهای توسعه شهر صدایشان در نطفه خفه شده است.
اجرای سه‌شنبه‌های بدون خودرو در قزوین
«سه‌شنبه‌های بدون خودرو»، نام طرحی است که انجمن‌های مردم‌نهاد در اواسط دهه ۹۰ آن را فرهنگ‌سازی کرده و در آن زمان اجرای این طرح را به مدیران استانی نیز تحمیل کردند؛ برخی مسئولان قزوین، بر اساس این طرح سه‌شنبه‌ها با دوچرخه بر سرکار حاضر می‌شدند.
امیرعباس خطیبی یکی از اعضای انجمن دوستداران دوچرخه است. او در خصوص طرح سه‌شنبه‌های بدون خودرو می‌گوید: آلودگی هوا و افزایش ترافیک یکی از معضلاتی است که اگر به آن بی‌توجه باشیم، خطرات جبران‌ناپذیری را برای جامعه و مردم به ارمغان می‌آورد. در همین راستا، انجمنی تحت عنوان دوستداران دوچرخه در سطح شهر قزوین فراگیر شد که برخی مدیران ارشد شهرداری و پلیس راهور نیز به حلقه حمایت از این پویش پیوستند و استاندار وقت نیز با نامه‌نگاری به بخشداری‌ها در خصوص جدی گرفتن این طرح، توجه به روحیات محیط‌زیستی را در بین مدیران و مسئولان نهادینه کرد.
وی ادامه داد: با توجه به استقبال شهروندان قرار بود این طرح در روزهای بیشتری از هفته اجرایی شود، اما به دلیل کم‌کاری شهرداری وقت در ایجاد ایستگاه دوچرخه و همچنین عدم تخصیص مسیر اختصاصی دوچرخه، اجرای اهداف انجمن، موفقیت‌آمیز نبود. از طرفی چون مدیریت شهری جاده سلامت را راه‌اندازی کرده بود، شانه از مطالبه‌گری این انجمن خالی کرد و همین بی‌اهمیتی‌ها سبب شد تا فعالیت و فروغ انجمن کم شود.
بی‌توجهی به فرسایش خاک الموت
انجمن‌های محیط‌زیستی بسیاری در قزوین بودند که به‌صورت اختصاصی به موضوع خاک پرداخته بودند، موضوعی که امروز دغدغه مدیریت شهری است. فرسایش خاک در برخی نقاط استان از جمله طارم و الموت سبب شده تا زنگ خطر آن به صدا درآید. به گفته کارشناسان محیط‌زیستی نرخ فرسایش خاک در این مناطق بسیار زیاد است. درحالی‌که نزدیک به ۶ سال پیش تشکل‌های مردم‌نهاد از سازمان محیط‌زیست به‌عنوان یک نهاد نظارتی خواستار ارائه راهکار بودند.
«انجمن هما» یکی از انجمن‌های فعال در زمینه حفظ مراتع، کنترل فرسایش خاک و بازیافت است که در زمینه حفظ مراتع و کنترل فرسایش خاک بود. اعضای این انجمن با حضور در روستاها سعی در آگاه‌سازی داشتند که متأسفانه طی سالیان اخیر شاهد آن هستیم که فعالیت این انجمن نیز از تب‌وتاب افتاده و اعضای آن معتقدند که مسئولان استانی انجمن‌ها را بازوی کمکی خود نمی‌دانند و بیشتر به انجمن‌ها به چشم رقیب نگاه می‌کنند.
انجمن‌های محیط زیستی خبرنگاری نکنند
اما سعیده خضیر، مدیرکل محیط زیست استان قزوین نظر دیگری دارد، وی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار می‌کند: تمامی دستگاه‌ها و ارگان‌های دولتی به حضور انجمن‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد به‌عنوان بازوان ارتباطی بین بخش دولتی و مردم نیازمند هستند و سازمان محیط‌زیست نیز از این قاعده مستثنی نیست.
وی با تأکید بر نقش‌آفرینی انجمن‌های محیط‌زیست در رفع چالش‌های زیست‌محیطی استان بیان می‌کند: شرط موفقیت و اثرگذاری سمن‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد در چالاکی، حل مسئله و سرآمدی در آگاهی است.
این مسئول ادامه می‌دهد: سازمان محیط‌زیست استان قزوین امروز نیازمند انجمن‌ها و تشکل‌هایی است که به حل مسئله و ارائه راهکار به این سازمان کمک کنند. انجمن‌هایی که بیان مسئله و یا به‌اصطلاح خبرنگاری می‌کنند، برای این سازمان مؤثر نیستند. به‌طورکلی می‌توان گفت که سازمان محیط‌زیست یک دستگاه نظارتی است و اختیارات آن محدود است و انجمن‌ها تنها نباید از محیط‌زیست مطالبه‌گر باشند.
وی بیان می‌کند: در زمینه فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی نیازمند فعالیت سمن‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد هستیم. اگر انجمنی را در این حوزه نسبت به سال‌های گذشته کم‌فروغ می‌بینیم دلیل بر آن است که این انجمن‌ها در راستای منافع خود و با دیدگاه خود، فعالیت می‌کردند نه در راستای سیاست‌های سازمان محیط‌زیست و همچنین فرهنگ‌سازی. سازمان محیط‌زیست به‌صورت فصلی با انجمن‌های محیط‌زیستی جلسه برگزار می‌کند و از نقطه نظرات آنان بهره‌مند می‌شود.
به گزارش ایسنا، در طول سال گذشته همواره مدیران استانی بر اهمیت انجمن‌ها و تشکل‌های محیط‌زیست به‌عنوان بازوان دستگاه‌ها تأکید کردند؛ اما گفته‌های فعالان محیط‌زیست نشان می‌دهد، همراهی‌ها یا زودگذر بوده و یا جنبه نمایشی داشته است. آیا سال جدید تصمیم‌سازان، هشدارهای فعالان محیط‌زیست را جدی می‌گیرند؟
انتهای پیام