مدیریت پسماند به عنوان یکی از بزرگترین دغدغه‌های دوستداران محیط زیست، دارای اصول و جزییات بسیار است و تلاش‌های بسیاری هم برای کاهش این دغدغه‌ها وجود دارد.
با این حال، هنوز با نقطه ایده‌آل فاصله زیادی داریم و جمع زیادی از شهروندان یا از ضرورت این موضوع غافل هستند و یا با اصول این امر آشنایی ندارند.
صمد پناهیان، سرپرست سازمان مدیریت پسماند شهرداری شیراز، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا توضیحاتی مفصل در خصوص مسائل مختلف در زمینه مدیریت پسماند ارائه کرد.
*مدیریت پسماند نیازمند تلاشی همه جانبه
سالانه حجم زیادی از پسماند در کشور تولید می‌شود که عدم مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح جهت بهره‌برداری از آن باعث بروز مشکلات زیست محیطی جبران ناپذیر و از بین رفتن سرمایه های ملی می‌شود. از آن جا که مدیریت پسماند به عنوان یکی از کلیدی‌ترین محورهای مراقبت از محیط زیست مطرح می‌شود، جهت جلوگیری از کاهش اثرات مضر پسماند از جمله آلودگی آب، خاک، هوا و همچنین کاهش هزینه‌های مربوط به جمع‌آوری، حمل و نقل و دفن پسماندها، بایستی تلاش همه جانبه‌ای صورت پذیرد.
در همین راستا کاهش تولید پسماند و تفکیک از مبدأ از جمله شیوه های مدیریت پسماند است که در این زمینه بازدهی بالایی دارد.
در فرآیند تفکیک، پسماندها به عناصر و یا اجزای مختلف تفکیک می‌شوند که ممکن است به صورت دستی در مبدأ یعنی خانه و محل کار، یا در مقصد به صورت مکانیزه انجام گیرد.
*کم حجم سازی پسماند در مبدا
نحوه صحیح جمع‌آوری و تفکیک پسماند در مبدأ به گونه‌ای است که پسماندهای تَر، مثل باقیمانده غذا، پوست میوه و سبزیجات را از پسماند خشک قابل بازیافت مثل کاغذ، کارتن، مقوا، شیشه، پلاستیک، فلزات جدا کرده و برای هر کدام مخزن یا سطل مخصوص به خود در نظر گرفته شود.
از آنجایی که نهایتا این مواد وارد چرخه بازیافت می‌شوند، باید حتی‌المقدور تمام قوطی‌ها و بطری‌ها را کاملا تمیز کرده و مطمئن شد که هیچ غذا یا مایع چسبناکی روی مواد قابل بازیافت باقی نمانده باشد.
باید سعی کنیم تا جایی که امکان دارد حجم پسماند را کاهش داده و به‌صورت فشرده شده در کیسه‌های مخصوص پسماند بریزیم. کم‌حجم‌سازی پسماند کمک می‌کند فضای کمتری از کیسه‌های پسماند پُر شود و در زمان جمع‌آوری و دفع، در تُناژ بالا حجم کمتری اشغال شود.
نهایتا بعد از انجام این مراحل، پسماندهای خشک قابل بازیافت را باید در مخزن بازیافت بیاندازیم.
با توجه به این موضوع که ۷۰ درصد از پسماندهای روزانه شهر شیراز، پسماند تر هستند، یکی از مزایای تفکیک صحیح پسماندها، تولید کود از پسماندهای تر است که با این کار، پسماند کمتری در زمین دفن و از آلودگی آب و خاک جلوگیری می‌شود.
*توزیع مخازن پسماند خشک
در شهر شیراز طرح توزیع مخازن ویژه تفکیک پسماند خشک در منازل ۱ تا ۳ واحدی از نوع کارتن پلاست ۸۰ لیتری و در آپارتمان‌های ۴ واحدی به بالا و مجتمع‌های مسکونی بر اساس تعداد واحدها، مخازن ۲۴۰ لیتری پلی اتیلن است.
در سال ۱۴۰۲ تعداد ۱۵ هزار و ۵۸۵ مخزن ویژه تفکیک پسماند خشک قابل بازیافت و جزء ویژه پسماندها به منازل مسکونی ویلایی، آپارتمان و مجتمع تحویل داده شده است. شهروندان متقاضی دریافت مخازن پسماند خشک می‌توانند تقاضای خود را از طریق سایت سازمان مدیریت پسماند waste.shiraz.ir ارائه کنند.
همچنین توزیع مخازن پسماند خشک در مدارس نواحی چهارگانه آموزش و پرورش در شهر شیراز به‌صورت گسترده و مستمر در حال انجام است. از ابتدای سال تحصیلی ۱۴۰۳- ۱۴۰۲ تاکنون تعداد ۲۲ هزار و ۳۷۶ مخزن ویژه تفکیک پسماند خشک و خطرناک به مدارس تحویل داده شده است.
*دفع صحیح پسماندهای خطرناک
پسماندهای خطرناک خانگی حدود نیم تا ۱ درصد پسماندهای شهری را شامل می‌شود که انواع رنگ‌ها، آفت کش‌ها، مواد شوینده و سفیدکننده، باتری‌ها، لامپ، سی‌دی، باطری، اشیاء تیز و برنده، فیلم رادیولوژی، انواع دارو، ظروف اسپری و لوازم آرایشی از آن جمله هستند.
پسماندهای خطرناک خصوصیات ویژه‌ای مثل سمیت، بیماری‌زایی، اشتعال پذیری و قابلیت انفجار دارند که اگر به روش مناسبی ذخیره و دفع نشوند، می‌توانند تهدیدی برای بهداشت عمومی و محیط زیست به شمار روند.
با وجود وزن کم پسماندهای خطرناک در پسماندهای شهری و به دلیل ویژگی‌های آن و همچنین مضرات بهداشتی و زیست محیطی ناشی از استفاده گسترده در مناطق مسکونی، تجاری و درمانی، شهروندان می‌بایست زباله‌های خطرناک منازل و محل کار خود را جداگانه از بقیه پسماندهای شهری در مخازن ویژه مربوط به این پسماندها ریخته و به خودروهای جمع‌آوری مواد قابل بازیافت و یا به ایستگاه‌های ثابت اطلاع رسانی و تبادل مواد بازیافتی در سطح شهر تحویل دهند. چرا که با عمل تفکیک، علاوه بر اینکه خطر این نوع پسماندها برای خانواده‌ها و کارگران خدمات شهری کاهش می‌یابد، زمینه مناسب نیز برای دفع صحیح این نوع از پسماندها فراهم می‌شود.
*نحوه جمع آوری پسماندهای خشک
سازمان مدیریت پسماند شهرداری شیراز با توجه به وجود مقادیر زیادی پسماند جزء ویژه در کلان شهر شیراز از طریق توزیع مخازن ویژه جمع‌آوری جزء ویژه پسماندها، اطلاع‌رسانی و آموزش خانواده‌ها در خصوص خطرات ناشی از این پسماندها از طریق آموزش چهره به چهره شهروندان با مراجعه آموزشگران به درب منازل به همراه توزیع بروشور، آموزش در مدارس، فرهنگسراها و مساجد، اقدام به جمع گ‌آوری و ساماندهی این دسته از پسماندها کرده است. همچنین توزیع مخازن ذخیره‌سازی جزء ویژه پسماندها با رنگ زرد و ظرفیت ۲ لیتری برای منازل مسکونی و ۵ لیتری زرد رنگ برای مکان‌هایی از جمله آرایشگاه‌ها و مخازن ۶۰ لیتری قرمز رنگ جهت اصناف و ادارات در دستور کار خود قرار داده است.
در راستای اجرای طرح جمع‌آوری پسماندهای خشک از مبدأ، جمع آوری این دسته از پسماندها در شیراز به سه روش صورت می‌گیرد:
۱-مراجعه هفتگی خودروهای مخصوص جمع‌آوری پسماند خشک به درب منازل، ادارات و مراکز آموزشی
۲- استقرار ایستگاه‌های ثابت اطلاع‌رسانی و جمع‌آوری مواد قابل بازیافت که در حال حاضر تعداد ۶۵ ایستگاه در سطح شهر مستقر هستند. در این روش شهروندان مواد قابل بازیافت (کاغذ، کارتن، مقوا، انواع پلاستیک و فلزات و شیشه) خود را به این ایستگاه‌ها تحویل داده و در مقابل، هدایای غیرنقدی دریافت می‌کنند.
۳- جمع‌آوری پسماند خشک تولید شده توسط مشاغل و اصناف مختلف در سطح شهر، به صورت مستمر توسط خودروهای ساماندهی شده، روزانه در سطح شهر انجام می‌شود.
*معضل پسماندهای الکترونیکی
استفاده شهروندان از تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی متنوع و جدید باعث شده که رفته رفته بحث پسماندهای الکترونیکی به مشکل بزرگ دنیا تبدیل شود. عناصری چون سرب، آلومینیم، کادمیم، جیوه و آرسنیک که در این پسماندها وجود دارد، در صورت رها شدن در طبیعت و مدیریت نادرست این دسته از پسماندها، می‌تواند زمینه‌ساز بروز خطرات جبران‌ناپذیری بر روی سلامت انسان‌ها و سایر موجودات زنده و محیط زیست باشد.
بهترین راهکار جهت مدیریت این دسته از پسماندها این است که پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در مبدأ از سایر پسماندها جدا و به نزدیکترین ایستگاه ثابت جمع‌آوری مواد بازیافتی تحویل داده شود.
برای کاهش این دسته از پسماندها باید از محصولات الکترونیکی به درستی استفاده کرده و به خوبی نگه‌داری کنیم و در صورت امکان به جای تعویض، آن‌ها را تعمیر کنند.
بهتر است از محصولات الکترونیکی دوستدار طبیعت و با انرژی کمتری استفاده شود.
تعمیر و یا اهداء وسایل الکترونیکی قدیمی راهکاری است که می‌تواند تولید پسماندهای الکترونیکی را کاهش دهد.
در همین راستا دو مرکز جمع‌آوری پسماندهای الکترونیکی در شیراز با هدف حفظ محیط زیست و جلوگیری از انتشار آلاینده‌ها راه‌اندازی شده است، چرا که فلزات سنگین موجود در پسماندهای الکترونیکی و الکتریکی در صورت ورود به خاک، آب‌های سطحی و یا زیرزمینی، زمینه‌ساز بروز بسیاری از بیماری‌ها و آلودگی‌های زیست محیطی می‌شوند.
* آموزش‌های چهره به چهره درب منازل
تفکیک پسماندها در مقصد نیز یکی دیگر از روش‌های جداسازی مواد زائد به حساب می‌آید. در این روش با بهره‌برداری و راهبری خطوط پردازش پسماند به ظرفیت پردازش روزانه هر خط به میزان ۲۵۰ تن، به‌طور میانگین روزانه حدود ۵۰۰ تن پسماند مخلوط شهری تفکیک می‌شود که در این فرآیند، مواد خشک ارزشمند پس از پردازش اولیه به صنایع تبدیلی مختلف واگذار می‌شود.
اطلاع رسانی و آموزش همگانی به شهروندان جهت طرح تفکیک پسماندها از مبدأ، بستر لازم برای اجرای این طرح به شمار می‌آید که از سال ۱۳۹۳ به صورت مستمر آموزش‌های چهره به چهره درب منازل، مدارس و مهدکودک ها، ادارات و مساجد در مناطق یازده‌گانه شهر شیراز تأثیر بسزایی در اجرای این طرح داشته است.
*آموزش مدیریت پسماند در مدارس
کودکان مهم‌ترین سرمایه‌های جامعه هستند و توجه و آموزش به آن‌ها موجب تقویت، خلاقیت، تعهد و مسئولیت‌پذیری آن‌ها می‌شود و برای پایه‌گذاری هر رفتار صحیح و آموزش و مهارت به فرزندان، دوران کودکی بهترین زمان است.
حفظ محیط زیست هم مهارتی است که از دوران کودکی باید آموخته شود تا به یک باور ذهنی تبدیل و این باور کودکان را موظف می‌کند تا از محیط زیستی که در آن زندگی می‌کند، به بهترین نحو حفاظت کند.
آموزش به کودکان در رابطه با چگونگی زندگی سازگار با محیط زیست و آشنایی با موضوع مفاهیم و مدیریت پسماند، یکی از آموزش‌های مهم به آنان خصوصا در مقطع ابتدایی است که کودک از همان سال‌های ابتدایی تحصیلی متوجه محدودیت منابع، اهمیت بازیافت و آسیب‌های ناشی از میزان زیاد پسماند می‌شود و همیشه این دغدغه برای کودکان وجود دارد که پسماند کمتری تولید و پسماندهای خود را در مبدأ تفکیک کنند.
از همین‌رو آموزش مباحث مدیریت پسماند در مدارس شهر شیراز از سال ۱۳۹۳ تاکنون با همکاری اداره‌کل آموزش و پرورش در حال انجام است، به طوری‌که حدود ۷۱۳ هزار و ۷۰۰ دانش‌آموز از سال ۹۳ تا پایان سال تحصیلی ۱۴۰۲، توسط کارشناسان آموزش این سازمان، مهارت‌های لازم در زمینه مدیریت پسماند در مبدأ را کسب کرده‌اند.
دانش‌آموزان پس از آموزش و شناخت انواع پسماندها می‌توانند انواع پسماندهای تر خود، مثل باقیمانده مواد غذایی، پوست میوه و پسماندهای خشک خود مثل انواع کاغذ، پلاستیک، شیشه و انواع فلزات، مخصوصا کاغذهای بدون استفاده را در مخازنی که از طرف سازمان مدیریت پسماند در مدارس تعبیه می‌شوند، ذخیره‌سازی کنند.
همچنین این سازمان جهت جلب مشارکت فعالانه شهروندان در طرح تفکیک از مبدأ اقدام به برگزاری ۵ جشنواره بازیافت کرده است.
*رسیدن به مرحله پسماند صفر
از آنجا که یکی از مهم‌ترین اهداف در مدیریت پسماند، اجتناب از تولید پسماند و به اصطلاح «پسماند صفر» است، رسیدن به مرحله پسماند صفر مستلزم رعایت اصول، قواعد و راهکارهایی جهت رسیدن به محیط زیست سالم است.
در این راستا اولین ایستگاه پسماند صفر در بوستان آزادی با هدف کاهش و اجتناب از تولید پسماند با عرضه محصولات دوستدار محیط زیست و اقلام بادوام و با کیفیت شروع به کار کرده است و تعداد این ایستگاه‌ها افزایش خواهد یافت.
در این ایستگاه‌ها محصولاتی عرضه می‌شود که استفاده از آن‌ها تا حد امکان پسماند تولید نمی‌کند. همچنین محصولات به صورت فله‌ای و بدون بسته‌بندی غیر قابل بازیافت از تأمین کننده تهیه و به همان صورت به خریدار تحویل می‌شود، ضمن اینکه از تحویل کیسه پلاستیکی به خریدار خودداری می‌شود تا پسماند پلاستیکی کمتری تولید شود.
محصولات عرضه شده در این ایستگاه‌ها سازگار با محیط زیست بوده و از شوینده‌های سازگار با محیط زیست، محصولات غذایی سالم و سازگار با محیط زیست استفاده می‌شود و محصولات عرضه شده در راستای فرهنگسازی به شهروندان در جهت اجتناب از تولید پسماند است. عرضه محصولات یک‌بار مصرف نیز در این ایستگاه ها ممنوع است و محصولاتی سلولزی مانند دستمال کاغذی، پوشک و از این دست نیز عرضه نمی‌شود. ضمن اینکه محصولات عرضه شده باید دارای بسته بندی، شماره پروانه بهداشتی و یا سیب سلامت بوده و مورد تأیید مراجع بهداشتی باشند.
*ضرورت مشارکت شهروندان
همچنین با هدف تفکیک پسماندها در مبدأ و کاهش حجم پسماندهای تر و کاهش تولید شیرابه و همچنین استفاده مجدد از پسماندها، اجرای طرح تولید خشکاله در شیراز در حال انجام است. شهروندان می‌توانند پسماندهای تر از جمله پسماند انواع میوه و سبزیجات، محصولات جالیزی را درون سبد ریخته تا رطوبت آن‌ها گرفته شود و سپس با قرار دادن در معرض نور آفتاب و یا بخاری و شوفاژ، آن‌ها را خشک کنند. خشکاله‌های به دست آمده با این روش در صورت رعایت موارد بهداشتی باید عاری از کپک بوده که در اینصورت غذای مناسبی برای دام و طیور به شمار خواهد رفت.
شهروندان می‌توانند خشکاله‌های تهیه شده را به ایستگاه‌های ثابت اطلاع‌رسانی جمع‌آوری مواد قابل بازیافت و یا خودروهای جمع‌آوری مواد قابل بازیافت تحویل دهند.
در نهایت می‌توان گفت که پیشرفت یک جامعه در گام نخست به عملکرد شهروندان آن و در ادامه به همت مدیران بستگی دارد و جهت موفقیت طرح تفکیک از مبدأ پسماندها، مشارکت شهروندان ضروری است.
انتهای پیام