از ۱۱ کاروانسرایی که در مسیر جاده ابریشم، در شاخه جرجان به نیشابور قرار دارد، هشت کاروانسرا در خراسان شمالی قرار دارد. بناهای در مسیر جاده ابریشم از لحاظ ارزش‌های تاریخی و فرهنگی، اهمیت خاصی دارند. از گذشته تا کنون، این جاده علاوه بر اینکه مسیری برای جابه‌جایی کالاها بوده، موجب انتقال فرهنگ، تکنولوژی، اندیشه و علم هم بوده است. به همین دلیل، شهرهایی که در مسیر راه ابریشم قرار گرفته‌اند در طول تاریخ شاهد شکوفایی اقتصادی و فرهنگی خاصی بوده‌اند.
مسیر جرجان به نیشابور نه‌تنها به‌دلیل وجود تاسیسات وابسته به راه مانند کاروانسراها، آب‌انبارها، برج‌ها و بناهایی که مربوط به راهنمایی مسافران و مراقبت از راه‌ها هستند، بلکه تعداد زیادی از مشاهیر علم و ادب و فرهنگ در شهرهای این مسیر، رشد کرده‌اند که نشان‌دهنده تاثیر این مسیر فرهنگی است. بنابراین ایستایی این کاروانسراها به‌عنوان یکی از مهمترین شاخصه‌های فرهنگی در استان، اهمیت خاصی دارد که انجام عملیاتی مانند مرمت، تاثیر زیادی در حفظ آنها دارد.
مرمت بناهای تاریخی، کاری هزینه‌بر
علی مستوفیان، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، گفت: خراسان شمالی ۱۲۰۰ اثر تاریخی شناسایی‌شده دارد که از این تعداد ۵۱۷ اثر ثبت تاریخی هستند.
وی با اشاره به اینکه در مسیر جاده ابریشم در خراسان شمالی هشت کاروانسرا وجود دارد، افزود: چهار کاروانسرا از این تعداد در سال‌های خیلی گذشته از بین رفته‌اند و فقط کف و پلان آنها باقی مانده و تنها اهمیت آنها برای انجام فعالیت‌های مطالعاتی باستان‌شناسی است.
مستوفیان با بیان اینکه نمی‌توان این کاروانسراها را با انجام عملیات احیا به شکل اولیه بازگرداند، ادامه داد: تنها کاری که برای حفظ بقایای این کاروانسراها می‌توان انجام داد، حفاظت از آنها در برابر حوادثی مانند سیل است.
اعتبار کافی برای مرمت تمام کاروانسراهای جاده ابریشم وجود ندارد
وی درباره سه کاروانسرای قلی، قره‌بیل و عشق، بیان کرد: این بناهای تاریخی نیازمند مرمت هستند، ولی مرمت، کاری سخت و بسیار هزینه‌بر است.
مستوفیان اظهار کرد: اداره کل میراث فرهنگی، دستگاهی درآمدزا نیست و محل هزینه‌کرد آن، از بودجه‌های دولتی است و اعتبار لازم را برای مرمت تمام این کاروانسراها ندارد.
وی گفت: مرمت رباط قره بیل چند سال است که شروع شده و عملیات آن تکمیل نشده است.
حجم زیاد آوار در کاروانسراها
محمدرضا قهرمانیان، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، اظهار کرد: میزان اعتباری که امسال و سال گذشته برای مرمت کاروانسراهای استان اختصاص داده شد، بسیار اندک بوده است. امسال ۱۰۰ میلیون تومان برای مرمت کاروانسرای قلی اختصاص یافت که این اعتبار برای انجام کارهای امانی و ساماندهی دیوار ضلع شمالی تخصیص یافته است.
وی ادامه داد: سال گذشته، اعتبار ۶۰۰ میلیون تومانی اختصاص یافت که این اعتبار صرف مرمت و ساماندهی کاروانسرای عشق شد.
وی گفت: پیگیری‌های زیادی انجام شد تا بتوانیم اعتباری برای کاروانسراهای قره بیل و بقعه خواجه مهزیار بگیریم تا این کاروانسراها در دو سال آینده به بهره‌برداری برسند؛ اما اختصاص این اعتبار محقق نشده است.
وی بیان کرد: بعد از اینکه مرمت این دو کاروانسرا به پایان برسد، مطالعات طرح انجام می‌شود، سپس ساز و کارهای قانونی برای واگذاری به بخش خصوصی در نظر گرفته می‌شود.
وی گفت: برای ساماندهی کاروانسرای عشق پیشنهاد داده شد تا دو میلیارد تومان اختصاص یابد، اما آن بودجه تحقق نیافت.
معاون میراث فرهنگی خراسان شمالی افزود: پیشرفت فیزیکی کار در رباط قلی ۹۰ درصد و کاروانسراهای قره بیل و عشق ۳۰ درصد است که سه کاروانسرای اصلی این استان هستند. با تلاش‌های انجام‌شده در کاروانسراهای عشق، قره بیل و قلی، این بناها از شرایط جلوگیری از فرسایش و ریزش احتمالی خارج و استحکام‌بخشی شده‌اند و سال به سال عملیات مرمت در آنها انجام می‌شود.
قهرمانیان اظهار کرد: حجم آوار این کاروانسراها به‌قدری زیاد است که با این اعتبارات در مدت پنج سال نمی‌توان آنها را به بهره‌برداری رساند.
دوره تیموری، دوره تاریخی بیشتر کاروانسراهای جاده ابریشم در استان است
وحدت، پژوهشگر حوزه باستان‌شناسی در خراسان شمالی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، اظهار کرد: مهمترین شاخصه‌ای که کاروانسراهای جاده ابریشم در خراسان شمالی را از سایر کاروانسراهای این مسیر متمایز می‌کند، این است که در دوره تیموری ساخته شده‌اند. ویژگی دیگری که کاروانسراهای این مسیر را در خراسان شمالی از سایر بناها متمایز می‌کند، پلان و مصالحی است که در ساخت آنها به‌کار گرفته شده است.
وی با اشاره به اینکه خراسان شمالی در منطقه کوهستانی واقع شده است، ادامه داد: سایر کاروانسراهای واقع در جاده ابریشم که در منطقه بیابانی قرار گرفته‌اند، آجری هستند، اما این کاروانسراها با مصالح سنگی ساخته شده‌اند. فقط یک کاروانسرا از هشت کاروانسرای واقع در جاده ابریشم در خراسان شمالی، مصالح دیگری دارد، آن هم به این دلیل بوده که از مصالح ساختمانی کاروانسرایی که در نزدیکی آن قرار داشته، ساخته شده است.
وی اضافه کرد: شرایط آب و هوایی سرد موجب شده است، پلان‌های ساخته‌شده کوچک‌تر باشند و علاوه بر آن، یکی از کاروانسراها سرپوشیده باشد، دیگر کاروانسراهای این مسیر، چنین شاخصه‌ای ندارند.
انتهای پیام