خراسان جنوبی یکی از استان‌های فرهنگی کشور است و برای حفاظت از میراث گران‌بهایش دارای موزه‌های متعددی است. موزه‌های خراسان جنوبی به دلیل تنوع و کاربردی بودنشان، توجه به فرهنگ مردم منطقه از هزاران سال پیش را نشان می‌دهند.
موزه‌های باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، حیات‌وحش، مفاخر و مشاهیر ملی بیرجند، میراث پهلوانی و وقف در بیرجند، موزه مردم‌شناسی، مشاهیر و آب در قاین، موزه مردم‌شناسی در نهبندان، موزه خصوصی بشرویه، موزه مردم‌شناسی سرایان، موزه مردم‌شناسی فردوس و موزه مردم‌شناسی خضری از جمله موزه‌های فعال و دایر در خراسان‌جنوبی بوده که چشم انتظار حضور علاقه‌مندان به تاریخ و هنر است.
موزه ژئوپارک طبس؛ از گیاهان فسیلی تا ستاره‌های سنگی
این موزه با توجه به غنای زمین شناسی و معدنی شهرستان طبس در اسفندماه سال ۱۳۹۵ همراه با برگزاری یازدهمین همایش انجمن دیرینه شناسی ایران و با حضور اندیشمندان و دانشمندان زمین شناسی ایران افتتاح شد.
با توجه به اینکه طبس به عنوان بهشت زمین شناسی و موزه فسیل ایران شناخته می‌شود، هدف از راه اندازی این موزه، معرفی جاذبه‌ها و ظرفیت‌های زمین شناسی و معدنی شهرستان طبس بوده و تاکنون بیش از ۸۵۰ نمونه از انواع سنگ، کانی، فسیل و مواد معدنی این ناحیه از ایران و سایر نقاط جهان در این موزه به نمایش گذاشته شده است. طیف وسیعی از موجودات فسیل شده گذشته زمین از جالب توجه‌ترین جاذبه‌های این موزه است که سن قدیمی‌ترین آنها متعلق به فسیلی بنام استروماتولیت با قدمت حدود ۵۴۰ میلیون سال قبل است.
علاوه بر این، باغ گلشن جزو مهم‌ترین باغ‌های ایران و جهان است که هم چون نگینی سبز در شهر کویری طبس واقع شده و بازدیدکنندگان از موزه می‌توانند این باغ زیبا و موزه ژئوپارک طبس را در کنار یک دیگر بازدید کنند.
موزه میراث پهلوانی، نمایشگاهی دائمی از مواریث پهلوانی و ورزش باستانی
موزه میراث پهلوانی در سال 1385 مصادف با هفته دولت و با همکاری بخش خصوصی واقع در زورخانه قدیمی امیرعرب مشهور به «زورخانه لوبند» افتتاح شد.
سابقه زورخانه امیر عرب، مشهور به «زورخانه لوبند»، به بیش از 200 سال می‌رسد که در آن زمان فقط یک زورخانه در محله «لب بند» و در فاصله دو بند معروف «حاجی محمد جعفر» و «باروت کوبان» در یک کوچه فرعی واقع بوده است که با نام زورخانه لب بند (در لهجه محلی «لوبند») مشهور بوده و اکنون به نام زورخانه امیر عرب فعال است. بنای تاریخی زورخانه امیر عرب از دیرباز محل ورزش پهلوانان نامدار بوده است تا اینکه در سال 1380 ساختمان جدید این زورخانه به بهره‌برداری می‌رسد و فکر ایجاد موزه و نمایشگاهی دائمی از مواریث پهلوانی و ورزش باستانی در بنای تاریخی مذکور قوت می‌گیرد.
قسمتهای مختلف این موزه عبارتند از: نمایش عکس‌های پهلوانان و پیشکسوتان صاحب نام، ابزار و آلات ورزشی (از قبیل میل، کباده، تخته شنا و…)، ضرب، ابزار و آلات پهلوانی زینتی چون شمشیر و سپر و تعدادی مانکن که حالات مختلف ورزشی را به نمایش درآورده‌اند.
هدف از تأسیس این موزه آشنایی عموم با ورزش باستانی و آداب و سنن مربوط به این رشته دیرپا و مردمی است.
موزه لباس و منسوجات سنتی خراسان جنوبی
مجموعه ارزشمند لباس‌ها و منسوجات سنتی خراسان جنوبی در اسفند 1399 در محل خانه تاریخی پردلی واقع در بافت تاریخی شهر بیرجند گشایش و با کسب مجوز از اداره کل موزه‌ها در سال 1400 با عنوان موزه به صورت رسمی آغاز به فعالیت کرد.
در این موزه به معرفی انواع مختلف پوشش‌های رایج و همچنین پارچه‌ها و منسوجات دست بافت استان خراسان جنوبی پرداخته شده است. قسمتهای مختلف این نمایشگاه شامل تالار نمایش پارچه‌ها و لباس‌ها، پوشش شهرستانها، کارگاه پارچه بافی، عکاسخانه و خیاط خانه است.
تالار نمایش در طبقه اول عمارت اجرا شده که دارای سه بخش است. در بخش اول لباس‌های ابریشم، اطلس، کرباس، برک و قارت و همچنین پارچه‌های دست بافت آنها نیز در کنار این لباس‌ها به نمایش گذاشته شده است. در بخش دوم لباس عروس و داماد و همچنین تعدادی از لباس‌های عروس قاجاری شهرستان‌های مختلف به نمایش گذاشته شده است. بخش سوم شامل معرفی مراحل فراوری و تولید پارچه ملّه است. در این بخش مزرعه پنبه، جداکردن پنبه از پنبه دانه به وسیله چرخ سنتی و همچنین مرحله روان کردن پنبه یا چوب بالشی کردن اجرا شده است. در این بخش نمونه‌های مختلف پارچه و لباس ملّه نیز به نمایش گذاشته شده است.
در قسمت پوشش شهرستانها به معرفی پوشش شهرستان‌های مختلف استان خراسان جنوبی در یک اتاق در کنار همدیگرپرداخته شده است. از دیگر قسمتهای های این نمایشگاه کارگاه پارچه بافی است که در این کارگاه یک دار پارچه بافی قرار دارد که بازدید کنندگان با شیوه بافت پارچه به روش سنتی آشنا می شوند.
موزه عکس قاین
موزه عکس قاین در هفته میراث فرهنگی سال 1400 با مجوز رسمی از اداره کل موزه‌های کشور در خانه قدیمی صمدی واقع در بافت تاریخی قاین گشایش یافت.
مرحوم غلامعلی صمدی به عنوان اولین عکاس خراسان جنوبی و اولین خبرنگار شهرستان قاین بوده که در سال 1318 هنرعکاسی را وارد قاین کرد و منزلش نیز نخستین عکاسخانه شهرستان بوده است؛ وی در آن منزل و در زمانی که در شهرستان برق نبوده است با نور آفتاب و فانوس کار خویش را آغاز می‌کند.
هم اکنون مجموعه غنی از وسایل قدیمی عکاسی (به ویژه اولین دوربینی که وارد قاین شده است)، عکس‌ها و پرتره‌هایی که توسط او گرفته شده است، توسط ورثه در اختیار موزه قرار داده شده است.
این موزه، سه بخش اصلی عکاسخانه‌های قدیمی شامل پیشخوان و اتاق انتظار، آتلیه و تاریکخانه را در فضای خانه احیا کرده است. همچنین از فضای دو ایوان شمالی و جنوبی بنا و حیاط به عنوان نمایشگاه موقت (گالری) برای نمایشگاه‌های عکس هنرمندان در مناسبت‌های مختلف استفاده می‌شود.
موزه مردم‌شناسی بیرجند، سفر به تاریخ
موزه مردم‌شناسی بیرجند در سال 1372، پس از موزه باستان‌شناسی در طبقه همکف عمارت مرکزی مجموعه فرهنگی و تاریخی باغ اکبریه به بهره‌برداری رسید، در سال 1397 همزمان با اقدامات مرمت و بهسازی عمارت مرکزی، تغییراتی در چیدمان این موزه نیز صورت گرفت.
در این موزه گوشه‌ای از فرهنگ و رسوم مردم منطقه از جمله پوشاک سنتی، نحوه معیشت، صنایع‌دستی و حرف منطقه جنوب خراسان، که در گذشته‌ای نه چندان دور مرسوم بوده و اکنون منسوخ گردیده به نمایش گذاشته شده است.
قدمت اشیای موجود در موزه حدود یک‌صد سال است. از بخش‌های مختلف این موزه می‌توان به غرفه نخ‌ریسی و پارچه‌بافی سنتی، حلاجی، آهنگری، مسگری، سفالگری، سبدبافی، عطاری، کفاشی، مطبخ و … اشاره کرد که در قالب پیکره‌هایی با پوشش سنتی به نمایش گذارده شده‌اند. هدف اصلی از تشکیل این موزه، علاوه بر پیوند نسل جوان با سنت‌های گذشته، شناساندن فرهنگ‌ها و سنت‌های بومی- منطقه‌ای و ارزش‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی مردمان این خطه به بازدیدکنندگان است.
موزه آب قاین،تنها موزه آب استان
موزه آب شهرستان قاین در آبان ماه سال 1386، همزمان با سفر دوم هیأت محترم دولت نهم و دهم به این شهرستان، پس از انجام عملیات مرمتی توسط سازمان میراث فرهنگی قاین در آب انبار بازار این شهر افتتاح شد.
این آب انبار در ابتدای کوچه سنگی که بازار قدیم در آن واقع بوده، قرار دارد و به همین دلیل به آب انبار بازار معروف است، که از قنات(کهناب) آبگیری می‌شده. بنای آب‌انبار دارای کلیه قسمت‌ها و مشخصات اصلی آب‌انبارها می‌باشد و دارای راه‌پله ایست که به پاشیر منتهی می‌شود. با توجه به پوشش آب‌انبار و شواهد تاریخی موجود بنای آب‌انبار مربوط به دوره تیموری بوده است.
این موزه که تنها موزه آب استان است، شامل نمایش شاهراه‌های آبی مرتبط به دوره‌های تاریخی و مجموعه‌ای از تصاویر مرتبط به تأسیسات آبی(سدها، آب انبارها، قنوات و …)، وقف‌نامه‌ها است.
موزه مردم شناسی فردوس
موزه مردم شناسی فردوس در سال 1391 در حمام خیروز یکی از بناهای زیبا و تاریخی شهر تون راه اندازی و افتتاح گردید. قدمت این بنای تاریخی به دوره صفویه برمی‌گردد.
حمام خیروز در زلزله سال 1347 بطور جدی آسیب می‌بیند و پس از آن غیر قابل استفاده بوده و می‌توان گفت از حیث انتفاع خارج شده است. معماری این حمام مانند حمام‌های سردشت و کوشک در سطح منطقه منحصر به فرد بوده و نکته جالب توجه در ساخت آن اینکه حمام طوری طراحی شده که آب قنات وارد سربینه مردانه شده پس از عبور از طول سربینه زنانه از آن خارج می‌شود. این حمام دارای دو قسمت (زنانه و مردانه) کاملاً مجزا بوده است. تاریخ ساخت بنای اولیه آن به دوره صفویه بر می‌گردد که در سال 1335 بخش هایی به آن اضافه شده است. مرمت و احیای این گرمابه در سال 1391 به اتمام رسیده و جهت تغییر کاربری، موز مردم شناسی فردوس درآن جانمایی شده است.
موزه مردم شناسی فردوس شامل دو بخش «آداب و رسوم حمام» و «مشاغل سنتی» شهر قدیم فردوس است. ر بخش اول، بازدیدکنندگان را با معماری و ساختار گرمابه های سنتی آشنا می‌سازد و در بخش مشاغل سنتی، به معرفی مشاغلی همچون آهنگری، نمد مالی، خراطی، دلاکی و… می پردازد. از دیگر بخش های موزه می‌توان اتاق نشیمن خانه، مطبخ خانه و تالار مشاهیرفردوس را نام برد.
موزه باستان شناسی بیرجند
موزه باستان‌شناسی بیرجند با وسعت بیش از 650 متر مربع زیر بنا در طبقه اول عمارت اکبریه (ساختمان تشریفات و ارگ حکومتی امیر ابراهیم خان شوکت الملک در دوران قاجار) در سال 1371 تأسیس و راه‌اندازی شد و در سال 1397 مورد مرمت و بهسازی قرار گرفت. این موزه بزرگترین موزه باستان شناسی در سطح استان است که مجموعه‌ای از کشفیات باستان شناسی حاصل از کاوش‌های سطح استان و نیز بخش‌هایی از ایران را در معرض دید علاقه‌مندان گذارده است.
موزه باستان شناسی شامل سه قسمت پیش از تاریخ، دوره تاریخی و دوران اسلامی است. از بخش‌های مهم آن می‌توان به بخش سفال، سکه، فلز، اسلحه و ابزار آلات جنگ، بخش روشنایی، قرآن و کتابت و نیز تالار نمایشگاه موقت و تالار آینه اشاره کرد. آثار به نمایش گذاشته شده در این موزه، سیر تاریخی مدون و منظمی را از هزاره سوم ق.م تا دوره قاجار طی می کنند و بخش‌های متفاوتی را دربر می‌گیرند.
سفال‌ها و سکه‌ها بیشترین آثار این موزه را شامل می‌شوند. مجموعه سفال‌ها، دوره‌های مختلف تاریخی، از سفال‌های نخودی دست ساز هزاره سوم قبل از میلاد، سفال‌های خاکستری هزاره اول میلادی تا سفال‌های لعابدار دوره اسلامی را دربر می‌گیرد. در بخش پیش از تاریخ، آثاری از دوره نوسنگی (هزاره دوم قبل از میلاد) که برخی نمودار تکامل هنر و صنعت چهار هزار سال پیش محسوب می‌شود و برخی نیز بیشتر وسایل کاربردی بوده است، در معرض دید قرار دارد.
مجموعه سکه‌ها، سکه‌های دوران تاریخی از سلوکیان، الیمایی‌ها، پارتیان و ساسانیان و سکه‌های دوران مختلف اسلامی تا دوره قاجار را شامل می‌شود.
ظروف سفالی و سکه ها، علاوه بر جنبه‌های کاربردی، القا کننده اعتقادات، جهانبینی و هنر آن دوره است. اشیای دوران تاریخی به دوره‌های سلوکی، اشکانی و ساسانی مربوط می‌شود.
نگهداری ۳۰۰ عروسک در موزه عروسک‌های خراسان جنوبی
عروسک‌های خراسان جنوبی در سال ۹۳ به شماره ثبت ۱۰۶۳ ثبت ملی میراث فرهنگی ناملموس کشور شد که یک اتفاق مهم به ویژه برای روستای تاجمیر شد.عروسک‌های تاجمیر به واسطه دکمه‌ای که در صورت داشتند (معروف به دوتوک تاجمیر) از همه عروسک‌های در منطقه، متمایز و با ثبت ملی در موزه سعدآباد نیز رونمایی شد.
بعد از احیای عروسک‌های تاجمیر، توسط شرکت تعاونی الغدیر جریان خرید و فروش این عروسک‌ها و برند تجاری عروسک «دو توک» انجام شد.بعد از ثبت ملی عروسک‌ها در فهرست میراث ناملموس ملی و ثبت برند عروسک «دو توک» پیشنهاد راه اندازی موزه عروسک‌ها را به اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی داده شد.
در حال حاضر موزه تنها منحصر به «دوتوک تاجمیر» نیست و اکنون نزدیک ۳۰۰ عروسک در چهار سالن موزه عروسک‌های بیرجند نگهداری می‌شود.در سالن اول عروسک‌های روستاهای خراسان جنوبی از جمله عروسک‌های روستاهای ماخونیک و چنشت و شهر مود و در سالن دوم بحث مردم شناسی روستای تاجمیر با استفاده از عروسک‌های این منطقه وجود دارد.
با توجه به اینکه روستای تاجمیر اولین روستای عروسک ساز ایران است در این سالن با آداب و رسوم مردم این روستا از جمله مراسم عروسی و عزا و بازی‌های بومی- محلی و … آشنا می‌شویم که جذابیت مخصوص به خود را دارد.
انتهای پیام