فضای محدود، نامناسب و غیراستاندارد این مجموعه برای انجام ماموریتهای سازمانی باعث شد پیگیریهای مستمر و جدی برای تامین ساختمانی در شأن و مناسب اهداف سازمانی در سطح ملی و استانی صورت گیرد که سرانجام در سال ۱۳۹۳ و با تصویب شورای برنامهریزی و توسعه استان، ساختمانی با شرایط مناسب اما نیمهتمام به این مدیریت واگذار شد.
پس از استقرار در ساختمان جدید و بهتر شدن شرایط و زیرساختها، مسئولیت و پوشش استانهای خراسان شمالی و جنوبی نیز به این مدیریت تفویض و از سال ۱۳۹۴ این مدیریت به «مرکز اسناد و کتابخانه ملی شمال شرق کشور» تغییر نام داد و پس از آن در چشماندازی میانمدت و بلندمدت، اهدافی مانند انتقال اسناد موجود در مخزن تهران به استان، تحقق واسپاری کامل منابع کتابی و غیرکتابی، ارزشیابی، امحاء و انتقال اوراق دستگاههای استانهای خراسان رضوی و شمالی و جنوبی، راهاندازی اندیشگاه فرهنگی، تالار نابینایان، تالار رقومی، تالار تاریخ شفاهی، راهاندازی مخزن و تالار مطبوعات و مرکز ایرانشناسی، اسلامشناسی و خراسانشناسی و ... را سرلوحه امور خود قرار داد.
همچنین گردآوری اسناد، نگهداری و حفاظت اسناد، ساماندهی اسناد که شامل فهرستنویسی، چکیدهنویسی، نمایهنویسی و یادداشت کلید واژهها و دیجیتالی شدن آنها و نیز ارائه و اشاعه خدمات از طریق برگزاری نمایشگاههای عمومی و در تالارهای مجازی از جمله وظایف سازمان اسناد ملی به شمار میرود.
در سازمان اسناد و کتابخانه ملی شرق کشور سالن دیجیتال راهاندازی شد تا تعدادی از اسناد در دسترس عموم قرار گیرد، در این سالن دیجیتال نزدیک به ۴۰ هزار برگ سند و ۴۰۰ هزار پایاننامه در اختیار دانشجویان و پژوهشگران در دسترس قرار دارد.
اسناد، بیانگر هویت تاریخی گذشته ما هستند
خبرنگار ایسنا طی بازدید از سازمان اسناد و کتابخانههایملی شرق کشور با مجتبی محمودی، مدیر مرکز اسناد و کتابخانههای ملی منطقه شرق کشور به گفتوگو پرداخته است. وی در خصوص معرفی این مرکز میگوید: مرکز اسناد و کتابخانه ملی منطقه شرق کشور دارای ۲ بخش کتابخانه ملی است که فعالیت خود را به طور رسمی از سال ۱۳۱۶ آغاز و بخش سازمان اسناد که در گذشته آرشیو ملی یا بایگانی ملی نام داشته از سال ۱۳۴۶ فعالیت خود را نیز آغاز کرده است.
محمودی بیان میکند: طی سالهای گذشته این ۲ بخش در کنار هم قرار گرفتند و مجموعهای تحت عنوان «مرکز اسناد و کتابخانه ملی منطقه شرق کشور» تاسیس شد. شعاری که در سازمان برای این مجموعه به عنوان حافظه ملی ایرانیان در نظر گرفتیم این است که باید از مجموعه هویت کشور نگهداری شود.
وی تصریح میکند: در بخش کتابخانه ملی نیز قدیمیترین نسخ و کتابها در مجموعه نگهداری میشود و در دوران کرونا بسیاری از کتابهای سنگی و نسخ خطی برای انتشار عموم قرار داده شده و به راحتی نیز در دسترس بود.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانههای ملی منطقه شرق کشور عنوان میکند: بخش دیگری تحت عنوان «تاریخ شفاهی» وجود دارد که بسیاری از افراد در این سالها بر روی این مسئله کار کردهاند. تاریخ شفاهی، بُعد هویتی ماست و افرادی که تجربیاتی دارند و این گنجینه تجربیات را در اختیار ما قرار میدهند، در واقع بخشی از تاریخ آن مسائل را در مرکز ما حفظ میکنند. تاریخ شفاهی بسیار مهم است و جزو وظایف و رسالتهای ما نیز به شمار میرود و به نظر من بسیاری از مواقع نسبت به این موضوع غفلت شده است.
وی میگوید: به طور کلی ۱۳ منطقه در کشور سازمان اسناد و کتابخانه ملی دارند و عمده کار از طریق فضای مجازی اتفاق میافتد. افراد زیادی این مجموعه را نمیشناسند و آن را با کتابخانههای عمومی و مرکز اسناد ملی اشتباه میگیرند.
محمودی خاطرنشان میکند: اقدام اصلی که اعضای مجموعه اسناد و کتابخانه ملی در حال حاضر انجام میدهند این است که کارشناسان هر چند سال بایگانی ادارات که به صورت آرشیو درآمده است را ارزیابی میکنند و در مرحله نهایی ارائه خدمات را خواهیم داشت که برای مردم منتشر میشود.
وی با اشاره به اینکه هر کدام از این اسناد بیانگر هویت تاریخی گذشته ما هستند، ادامه میدهد: مسئله مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که ما با گسست تاریخی و یا به عبارتی دیگر با بیتاریخی مواجه هستیم که بیشتر گریبان نسل جوان را گرفته است.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانههای ملی منطقه شرق کشور اضافه میکند: نسل بیتاریخی و گسست تاریخی از این ناشی میشود که مسائل تاریخی بیان نشده است تا نسل جوان متوجه باشند چه مسائلی باعث شده تا به اینجا برسیم؛ بنابراین این اسناد هویت تاریخی ما هستند و باید آنها را برای نسل جوان که دچار بیتاریخی شدند حفظ کنیم.
وی اظهار میکند: در حال حاضر سندی از واقعه گوهرشاد وجود دارد که در پرونده ساواک آمده است فردی کارگر را از یکی از کارخانهها به دلیل اینکه همسرش چادر داشته اخراج کردهاند. چنین موارد تاریخی یک ارزش افزوده و مفهومی است که نسل جوان امروزی متوجه میشود که در گذشته افرادی بودهاند که قصد داشتند چادر را به زور از سر بانوان بکشند، اما موفق نمیشدند و در این راه عده بسیار زیادی شهید شدند و هزینههای گزافی دادند. بنابراین چنین روایتها و تعاریفی از تاریخ میتواند برای نسل جوان متفاوت باشد.
محمودی با اشاره به اینکه این یک مورد از چند موردی است که در سندها شاهد آن هستیم، ادامه میدهد: در این راستا مصاحبه با نخستین فرمانداران، شهرداران، مدیران برخی از دستگاهها، قدیمیترین رستورانهای مشهد و سایر موارد، موجود است که میراث و هویت ما به شمار میروند. بخشی از سندهایی که در مورد آنها صحبت میکنیم را در دسترس نداریم و اسناد کامل نیستند. متاسفانه برخی از نهادها و مجموعهها همکاری کمتری دارند و همچنین برخی دیگر از موارد تاریخی در خانههای مردم است که تصور میکنند ارزش تاریخی ندارد.
وی با اشاره به اینکه در سال گذشته خانواده «رحیمپور ازغدی» چند سند که متعلق به دوره صفویه بود را به سازمان اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور اهدا کردند، تصریح میکند: بسیاری از سندهای قدیمی وجود دارد که در صندوقچههای مردم خاک میخورد، در حالی که نمیدانند آنها جنبه تاریخی دارند. همچنین عقدنامههایی وجود دارد که به ۲۰۰ تا ۲۵۰ سال گذشته برمیگردد و در بسیاری از آنها مردمشناسی و سبک زندگی نیز دیده میشود.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانههای ملی منطقه شرق کشور میگوید: پس از اینکه تمامی اسناد به سازمان مرکز اسناد منتقل شد کارشناسان این مجموعه آنها را دیجیتالسازی و ثبت میکنند. ما در این مجموعه اسنادی را در اختیار داریم که به زمانهای بسیار قدیم برمیگردد و موضوع آنها مسائل امنیتی و حتی اعتراضهایی که انجام میشد، بود. اما ممکن است که هنوز منتشر نشده باشند و یا صاحب آن سند اعلام کند که پس از مرگ و یا در چند سال آینده منتشر شود.
وی با بیان اینکه در حال حاضر بخشهایی وجود دارد که قابل انتشار نیست اما در آرشیو ملی سازمان اسناد وجود دارد، تاکید میکند: اسناد موجود در مرکز اسناد و کتابخانههای ملی منطقه شرق کشور برای محققان و پژوهشگران بسیار مفید است و میتوانند ۲۰ درصد از پایاننامهها را پس از انتخاب مورد استفاده قرار دهند.
محمودی با اشاره به اینکه قرآنهای قدیمی بسیار زیادی وجود دارد که جنبه تاریخی دارند، عنوان میکند: با توجه به اینکه ما شرایط نگهداری از این قرآنها را نداریم به مجموعه کشوری منتقل میکنیم، زیرا این قرآنها جنبه هنری و تاریخی دارند و آثار بسیار خاص و فاخری هستند که میتواند برای آیندگان الهامبخش باشد.
مرجعیت کتابخانه ملی نقش اصلی این مجموعه است
پس از صحبتهای دکتر محمودی به سمت واحد کتابداری مرکز اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور رفتیم و با محمدعلی قدمیاری، کارشناس مسئول واحد کتابداری این مجموعه به گفتوگو پرداختیم و او در معرفی این واحد، میگوید: تمرکز اصلی این واحد از مرکز اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور بر روی واسپاری کتاب، نشریه، پایاننامه و ... است.
وی ادامه میدهد: همچنین در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۰۰۰ کتاب از ناشران تحویل گرفتیم که ۱۰ نسخه از آنها را به نهادهای مختلف تقدیم کردیم و نسخهای را در این مرکز نگه میداریم.
قدمیاری عنوان میکند: با توجه به اینکه تعداد نیروی بخش کتابداری مرکز اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور نسبت به بخش اسناد این مجموعه محدود است، از این جهت واسپاری و کتابداری خراسان شمالی و جنوبی را نداریم و این وظیفه برعهده تهران است و این مرکز تنها کتابهای خراسان رضوی را پوشش میدهد. من در گذشته ۳ استان را پوشش میدادم اما در حال حاضر این شرایط وجود ندارد.
وی اضافه میکند: نقش کتابخانه ملی این است که بیشتر مرجعیت داشته باشد و تنها بحث کتاب نیست و نشریه و موارد دیگر را نیز شامل میشود. همچنین تشکیل شبکه کتابخانههای کشور را خواهیم داشت که اقدامات لازم در این خصوص انجام شده و منتظر هستیم تا مشکلاتی که بر سر راه است مرتفع شود تا بتوانیم تمام اطلاعات کتابخانهها و کتابها را از یک درگاه داشته باشیم.
کارشناس مسئول واحد کتابداری مرکز اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور با بیان اینکه طبق آمار خانه کتاب و ادبیات ما در دریافت عنوان کتاب مشابه دو ماه سال گذشته رشد ۱۲۰ درصدی داشتهایم، خاطرنشان میکند: تیراژ واسپاری به این صورت است که ناشران باید تا ۱۰۰۰ تیراژ ۲ نسخه تحویل بدهند و از ۱۰۰۰ تیراژ به بالا باید نسخه بیشتری تحویل دهند.
کارشناسان مرکز اسناد، پروندههای تاریخی بالای ۴۰ سال را تحویل میگیرند
در ادامه بازدید از مرکز اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور با فرشته قویدل، کارشناس مسئول واحد اسناد این مجموعه به گفتوگو نشستیم و او نیز در معرفی این بخش از مرکز اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور، بیان میکند: سند اطلاعاتی است که سازمان یا فرد به موجب وظیفه قانونی خود و یا فعالیت کاری به عنوان شواهد و مدرک تولید و یا نگهداری میکند را سند میگوییم. وظیفه اصلی مدیریت ما در مشهد این است که این اسناد را شناسایی، جمعآوری و نگهداری کنیم.
این کارشناس مسئول واحد اسناد با بیان اینکه ما اسناد تاریخی خراسان رضوی، شمالی و جنوبی را پوشش میدهیم، عنوان میکند: این واحد متولی ارزشیابی بایگانیهای اداری و سازمانهای دولتی است و آن اسنادی که در دستگاهها و سازمانهای اداری و دولتی تولید میشود را پس از پروسه زمانی که وجود دارد تعیین و تکلیف میکنیم. همچنین واحدی تحت عنوان ارزشیابی وجود دارد که براساس مجوزهای شورای اسناد ملی کارهای بایگانی را انجام میدهیم.
وی ادامه میدهد: این مجموعه بایگانیها را به ۳ دسته جاری، نیمه جاری و راکد تقسیم میکند و بنا بر اهیمت پروندهها مجوز انتقالی و یا امحایی نیز دریافت میکنیم. در بحث ارزشیابی، کارشناسان به دستگاههای مختلف مراجعه و پروندههای به جز پرسنلی را که بالای ۴۰ سال را طی کرده باشند، تحویل میگیرند. پروندههایی که دریافت میکنیم اطلاعات مختلفی دارند. به عنوان مثال در خصوص آمار شهری، مطالعات شهری و ... داده وجود دارد که میتواند برای محققان و پژوهشگران کمک کننده باشد.
قویدل بیان میکند: پس از اینکه اطلاعات در آرشیو نگهداری شد، کار فهرستنویسی آغاز و برای هر پرونده یک شناسنامه کلی از اطلاعات آن پرونده تهیه و سپس در سامانه رسا ثبت میشود. رسا پایگاهی است که توسط مرکز اسناد و کتابخانههای شرق کشور طراحی شده تا اسناد تاریخی در آن بارگذاری شود. درنتیجه محققان و پژوهشگران میتوانند براساس موضوعی که دارند به این سامانه مراجعه و تحقیقات خود را با مختصر اطلاعات انجام دهند.
وی اظهار میکند: گاهی اوقات بعضی از پژوهشگران پرونده آن موضوع مورد نظر را لازم دارند که ما بخشی به نام خدمات اسناد داریم و میتوانیم پس از درخواست فرد اسکن اطلاعات مورد نیاز را در اختیار محقق قرار دهیم تا بهرهوری لازم را از این بخش نیز داشته باشد.
کارشناس مسئول واحد اسناد مرکز اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور تصریح میکند: بخش دیگر واحد اسناد «آرشیو شفاهی» است. هدف از فعالیت در این بخش این است که اتفاقات و خاطرات مهم تاریخی که شامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، ورزشی، سیاسی، ورزش، تئاتر و سینما است را از افراد مختلف که در سینهشان وجود دارد را ضبط و به عنوان یک سند شفاهی در مرکز اسناد نگاه داریم.
فهرستنویسی براساس استانداردهای بینالمللی انجام میشود
فریبا میرزایی، کارشناس بخش فهرستنویسی مرکز اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور در ادامه بازدید ایسنا از مجموعه، میگوید: اسناد تاریخی به صورت اهدایی، خریداری و یا واسپاری قانونی وارد مرکز اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور میشود و پس از تفکیک اولیه اسناد در اختیار فهرستنویسان نیز قرار میگیرد.
وی بیان میکند: مهمترین کار بخش تنظیم و پردازش اسناد فهرستنویسی است، زیرا در این بخش میتوانیم اطلاعات اسناد را بازیابی کنیم. در این بخش، فهرستنویسی براساس استاندارد بینالمللی شورای جهانی آرشیو تعریف شده است. کتابخانه ملی این استانداردها را بومیسازی کرده و ما براساس آن فهرستنویسی را بر روی کاربرگ انجام میدهیم.
کارشناس بخش فهرستنویسی مرکز اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور خاطرنشان میکند: فعالیتی که در این بخش انجام میشود این است که پس از مطالعه پرونده به آن عنوان و محتوا میدهیم تا نمایانگر کل موضوع پرونده باشد. همچنین کلید واژههایی مانند نهاد یا سازمان، جغرافیا، اشخاص و موضوع را مشخص میکنیم و زمانی که این کارها انجام شد به مرحله ورود اطلاعات در سامانه رسا سازمان اسناد و کتابخانه ملی میشویم.
وی اضافه میکند: در این سامانه دسترسیهای خاصی به محققان و پژوهشگران داده میشود تا قابل جستوجو باشد و بتوانند وارد سامانه کتابخانه شوند و از طریق کلید واژه یا هر موضوعی که مد نظر دارند اطلاعات لازم را پس از درخواست سند به صورت دیجیتال و یا اسکن دریافت کنند.
میرزایی اظهار میکند: در حال حاضر بر روی یکی از پروندهها که مربوط به سازمان بازرگانی خراسان میشود، کار میکنیم که از همان دوره پهلوی اول آغاز و تا بعد از انقلاب اسلامی ادامه دارد. محتوای پرونده مربوط به کالاهای انحصار اقتصادی دوره رضاخان میشود و جزو پروندههایی است که حرف برای گفتن دارد و میتواند محل رجوع باشد.
کارشناس بخش فهرستنویسی مرکز اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور ادامه میدهد: این پرونده اطلاعات محلی و جغرافیایی و سازمانی محلی خاصی دارد که میتواند مهم باشد. باید متذکر شد که هر پرونده نیاز به کاربرگ دارد و باید ۲۷ مرحله این کاربرگ تکمیل و سپس ثبت رسا شود.
ببش از ۱۲ میلیون برگ سند در مخزن مرکز اسناد نگهداری میشود
رضا پورعبادی، معاون سازمان اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور در آخرین بخش از بازدید ایسنا به معرفی بخش خدمات الکترونیکی و دیجیتال مرکز اسناد میپردازد و میگوید: در این واحد ۲ بخش عام و خاص وجود دارد. در بخش عام افراد میتوانند اطلاعات خود را به صورت الکترونیکی دریافت کنند و در بخش خاص هم باید به صورت حضوری در مجموعه حضور داشته باشند تا اطلاعات را دریافت کنند.
وی با بیان اینکه اسناد گردآوری شده از پروندههای دولتی در این مرکز ثبت و نگهداری میشود، ادامه میدهد: برخی از منابع به قدری مهم و شاخص هستند که فرآیند دیجیتالسازی اسناد کتابخانهها یک مرحله از مرحله خدمات جلوتر است، به این معنا که هم اصل سند وجود دارد و هم به صورت رقومی تهیه و در دسترس عموم قرار میگیرد.
معاون سازمان اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور خاطرنشان میکند: در سالهای اخیر با توجه به گسترش فضای مجازی و سیستمها، پایاننامههای متعددی در کتابخانه ملی ایجاد شده که بخشی از اینها را میتوان به صورت رایگان و بدون محدودیت در دسترس عموم قرار داد. همچنین بخشی از آنها خاص هستند به عبارتی یا مولف دارند و یا محدودیتهای دیگری برای دریافت وجود داشته باشد افراد میتوانند در تالار دیجیتال در مراکز استانی و سازمان اصلی در تهران خدماتدهی شوند.
وی با بیان اینکه اسناد موجود در مرکز از اواخر دوره قاجار به بعد است، عنوان میکند: در حال حاضر در تالار دیجیتال نزدیک به بیش از ۳۵ هزار نسخه خطی، حدود ۳۵۰ هزار پایاننامه در مقاطع مختلف، بیش از ۷۰۰۰ چاپ سنگی و سربی و منابع قابل توجه تصاویر و عکسهای موجود در کتابخانه ملی وجود دارد که بسیار منحصربهفرد هستند.
پورعبادی تصریح میکند: در حال حاضر منابع رقومی نیز در تالار دیجیتال وجود دارد که افراد با مراجعه میتوانند چنین منابعی را برای مطالعات خود مورد استفاده قرار دهند. همچنین بخشی از این منابع در پایگاه سازمان اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور وجود دارد و افراد میتوانند با ثبتنام در سامانه اطلاعات مورد نیاز خود را دریافت کنند.
وی بیان میکند: در مرکز اسناد کتابخانه کودکان ۳ تا ۱۴ سال نیز داریم که مجموعه قابل توجهی کتاب را به صورت رایگان و تمام متن خدماتدهی میکنیم. بنابراین کودکان میتوانند پس از ثبتنام کارت عضویت دیجیتال دریافت کنند و سپس مجموعه کتابخانهای را برای خود تهیه و کتابهایی را که علاقه دارند در مجموعه کتابخانه خود ساماندهی و مورد استفاده قرار دهند.
معاون سازمان اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور با بیان اینکه سالانه نزدیک به ۳۰ الی ۴۰ هزار برگ سند به پژوهشگران و محققان برای تحقیقات خود خدماتدهی کردیم، اظهار میکند: این آمار میتواند فراتر از این تعداد باشد و در حال حاضر رو به افزایش است.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر در این مرکز بیش از ۱۲ میلیون و ۱۶۹ هزار و ۸۴۹ برگ سند در مخزن نگهداری میشود که حدود ۳۸۵ هزار پرونده است، میگوید: بسیاری از اسناد دیجیتال در مخازن تهران وجود دارد و ما با ایجاد تالار دیجیتال در این مرکز شرایطی را فراهم کردیم تا پژوهشگران مختلف سراسر کشور با سهولت دسترسی بیشتری به اطلاعات مورد نیاز دست پیدا کنند.
پورعبادی با بیان اینکه مرکز اسناد سالانه بین ۱۵ تا ۲۰ نمایشگاه برگزار میکند که میتواند حضوری و یا مجازی باشد، اضافه میکند: برگزاری نمایشگاهها بستگی به مناسبتهای ملی و مذهبی و یا درخواست ادارههای دولتی دارد. ما در این نمایشگاهها اسنادی را انتخاب و حدود ۳۰ الی ۴۰ تابلو آماده و چاپ میکنیم تا نمایشگاههای خود در معرض نمایش قرار دهیم.
وی ادامه داد: تاکنون نمایشگاههایی با عنوان اسناد قدیمی عفاف و حجاب، واقعه گوهرشاد، کشف حجاب رضاخانی به بعد، مشهد قدیم، حرم مطهر، اسناد متفرقه مربوط به مشهد، مبارزات قبل از انقلاب، اعلامیههایی که صادر میشد، تشکیل پروندههای مبارزان، دفاع مقدس، عملیات مختلف، پشتیبانی جنگ و ... داشتیم.
معاون سازمان اسناد و کتابخانههای ملی شرق کشور بیان میکند: مرکز اسناد نمایشگاه تاریخچه علوم پزشکی، تاریخچه کتاب و کتابخوانی در مشهد، فردوسی و تصاویر برگزیده شاهنامههای موجود در کتابخانه ملی، اسناد کمالالملک و ... را برای عموم مردم برگزار کرد. همچنین نمایشگاه اسناد قرآنی که شامل کتابهای خطی و صفحاتی که به لحاظ خطوط و تذهیب زیبا هستند به عنوان اسناد و کتب قدیمی به نمایش میگذاریم. اسناد مربوط به ماه رمضان را نیز در چنین نمایشگاههایی داشتهایم.
پورعبادی میگوید: دو مناسبت مهم در پیش داریم که ابتدا بزرگداشت حکیم فردوسی است و ما در آرامگاه این شاعر نمایشگاهی را خواهیم داشت. دومین مناسبت سوم خردادماه است که به این مناسبت نیز نمایشگاهی برگزار خواهیم کرد.
انتهای پیام