شاهرخ شجاعی‌فر در نشست تخصصی ایسنا با موضوع «بررسی عوامل تهدیدکننده زمین در استان همدان»، بزرگترین معضل در منابع طبیعی را تخریب و از بین رفتن پوشش گیاهی مراتع دانست و اظهار کرد: وسعت مراتع استان همدان ۶۵۵ هزار هکتار و وسعت جنگل‌ها حدود ۴۵ هزار هکتار شامل اراضی جنگلی، جنگل‌های طبیعی، جنگل‌های دستکاشت و ذخیره‌گاه‌های جنگلی است.
وی افز.د: در ۲۶ هزار هکتار از اراضی ملی استان فرسایش خاک داریم که بخش عمده آن در قهاوند، فامنین و کبودراهنگ واقع است و حدود ۳۶۰ هکتار در ملایر قرار دارد.
وی با بیان اینکه ۱۴۴۱ هکتار جنگل طبیعی داریم که در شهرستان نهاوند واقع شده و جزو جنگل‌های زاگرسی بوده و گونه عمده درختانش بلوط است، افزود: در حدود ۲۴۶۰ هکتار ذخیره‌گاه‌های جنگلی داریم که در آن گونه‌های بلوط بیشتر بوده و حفاظت شده است در ضمن حدود ۶۰۰۰ هکتار جنگل‌کاری دستکاشت و ۳۵ هزار هکتار اراضی جنگلی در سطح استان وجود دارد.
چرای دام ۳ برابر بیشتر از ظرفیت مراتع است
شجاعی‌فر مطرح کرد: با توجه به اینکه عمده پوشش گیاهی استان همدان، مرتعی است، نیازمند نگهداری، حفاظت و رعایت میزان بهرهبرداری مجاز است اما یکی از معضلات ما وجود دام غیرمجاز مازاد بر مراتع است به طوری‌که حدود ۵۵۰ هزار دام عشایر و روستایی مجاز به چرا هستند اما تقریباً سه برابر بیشتر از ظرفیت مراتع استفاده می‌شود.
وی با اشاره به وجود ۱۸۵۵ سامانه عرفی شامل ۵۵ سامانه عشایری و ۱۸۰۰ سامانه روستایی در سطح استان خاطرنشان کرد: کل بهره‌برداران ما ۶۴ هزار نفر است که با دریافت پروانه چرا و یا برنامه طرح مرتعداری که به آنها ابلاغ می‌شود، مجاز به استفاده از مراتع هستند که متأسفانه طی سنوات قبل رعایت نشده و همین امر موجب تخریب قسمتی از پوشش گیاهی شده که نیازمند اقدامات احیایی و اصلاحی در سطح مراتع است.
شجاعی‌فر با تأکید بر اینکه در این راستا نخستین کار فرهنگ‌سازی است به طوری‌که دامداران باید قبول کنند مراتع متعلق به آنها نیست و به نسل بعدی هم تعلق دارد و اگر حفاظت و رعایت نکنند، برای نسل بعدی چیزی باقی نمی‌ماند، یادآور شد: در ادامه، اجرای پروژه‌های بیولوژیک مرتعی در دستور کار است به طوری‌که در سال ۱۴۰۲ پروژه‌های مختلفی از جمله انجام ۱۷۲۸ هکتار کپه‌کاری را در استان داشتیم که از این میزان، ۱۱۴۳ هکتار با مشارکت مردم و بدون اعتبار انجام شد چراکه مردم این نتیجه رسیده‌اند که باید مراتع تقویت شود.
عملیات کنتور فارو یا همان پروژه ذخیره نزولات آسمانی در ۳۱۸ هکتار از مراتع انجام شده است که ۲۸۸ هکتار آن مشارکتی و بدون اعتبار و مابقی با اعتبار انجام شد
انجام پروژه ذخیره نزولات آسمانی در ۳۱۸ هکتار از مراتع استان
وی به انجام عملیات کنتور فارو یا همان پروژه ذخیره نزولات آسمانی در ۳۱۸ هکتار از مراتع اشاره کرد که ۲۸۸ هکتار آن مشارکتی و بدون اعتبار و مابقی با اعتبار انجام شد و تصریح کرد: از سال گذشته احیاء و توسعه رویشگاه‌های گیاهان دارویی را شروع کردیم که همه مشارکتی بود به طوری‌که ما بذر بومی پیاز موسیر را تأمین کرده و کشت و نگهداری آن را دامداران ذی‌حق ما در روستاهای مختلف به مساحت ۶۷۵ هکتار انجام دادند و ۴۰۰۰ هکتار هم قُرق و حفاظت را در سطح استان داشتیم.
معاون فنی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان به دیگر اقدامات این اداره‌کل برای حفظ و نگهداری مراتع اشاره کرد و گفت: طرح مردمی «کاشت یک میلیارد درخت» را در دستور کار داریم که این طرح از پاییز سال ۱۴۰۱ آغاز شده و مقرر شده طی چهار سال چهار میلیارد درخت در سطح کشور کاشته شود که سهم استان همدان ۱۲ میلیون اصله است.
وی افزود: از پاییز سال ۱۴۰۱ تا خردادماه ۱۴۰۲ تولید را در بخش دولتی با حدود ۸۸۰ هزار اصله و در بخش خصوصی با ۸۵۹ هزار اصله آغاز کردیم که در مجموع در حدود یک میلیون و ۷۴۵ هزار اصله تولید نهال انجام شد و در پاییز سال ۱۴۰۲ در سطح ۸۰۱ هکتار انجام حدود ۷۷۵ هزار گُرده بذرکاری با گونه‌های جنگی را داشتیم که در مجموع تولید ما در سال اول طرح، دو میلیون و ۵۲۱ هزار اصله درخت را شامل شد.
شجاعی‌فر ادامه داد: در سال دوم که از خرداد سال گذشته آغاز شده و هنوز ادامه دارد، در بخش دولتی شامل نهالستان قدس ملایر، نهالستان موقت بهار و در سطح ادارات منابع طبیعی شهرستان‌ها یک میلیون و ۶۸۹ هزار و ۳۷۴ اصله نهال تولید شده و بخش خصوصی تقریباً یک میلیون و ۴۶ هزار اصله طبق آمار تولید داشته‌اند به طوری‌که در مجموع تاکنون در سال دوم دو میلیون و ۷۳۵ هزار اصله تولید درخت انجام شده است که با بذرکاری در پاییز به بالای سه میلیون و بیشتر از تعهدی که در سطح کشور داشتیم، می‌رسیم. تعداد زیادی از این نهال‌ها تحویل دهیاری‌ها و شهرداری‌ها برای کشت در پارک‌های جنگلی شهرداری مثل پارک حیدره و سداکباتان و دهیاری‌ها برای کشت در مناطق روستایی شد.
در مجموع تاکنون در سال دوم دو میلیون و ۷۳۵ هزار اصله تولید درخت در استان همدان انجام شده است که با بذرکاری در پاییز به بالای سه میلیون و بیشتر از تعهدی که در سطح کشور داشتیم، می‌رسیم
معضل زیست‌محیطی تفرج گردشگران در مراتع و کوه
وی در زمینه تهدید مراتع با پسماندها مطرح کرد: بهره‌برداران ما دامداران هستند اما ممکن است از سوی کارخانجات مختلفی که در سطح اراضی زراعی و یا اطراف مراتع باشند آلودگی به مراتع منتقل شود. البته مشکلی که هست، تفرج گردشگران است که وقتی به مراتع یا کوه می‌روند بعد از تفریح و گردش در سطح منابع طبیعی زباله‌هایشان را رها می‌کنند و علاوه بر آلودگی، باعث از بین رفتن پوشش گیاهی مراتع می‌شوند که جلوگیری از این امر مستلزم فرهنگ‌سازی است و باید درنظر داشته باشند که خسارت رهاسازی زباله‌های مختلف در نهایت به خود انسان بازمی‌گردد.
فرسایش سالانه ۵ تا ۱۰ تن خاک در همدان
شجاعی‌فر، یکی دیگر از عوامل تهدیدکننده زمین را بحث فرسایش خاک دانست و اظهار کرد: به طور میانگین سالانه بین پنج تا ۱۰ تن در هکتار فرسایش خاک داریم. استان همدان در چهار حوضه آبخیز شامل قره‌چای که عمدهترین حوضه با یک میلیون هکتار بوده، کرخه، سفیدرود و گاوشان که در مجموع حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار است، در ۷۵۰ هزار هکتار آن مطالعه انجام داده و تاکنون در ۳۵۱ هزار هکتار عملیات اجرایی شامل اجرای پروژه‌های مختلف احداث بند ملاتی، گابیونی و خشکه‌چین برای جلوگیری و کنترل سیل و رسوب و کاهش فرسایش انجام شده است.
وی از عوامل اصلی فرسایش خاک را تخریب پوشش گیاهی دانست که باعث می‌شود بارندگی مستقیم روی سطح خاک باشد و از دست برود در حالی‌که در سطح جنگل‌ها فرسایش خاک نداریم و در سطح مراتع درجه یک خیلی به ندرت پیش می‌آید و می‌شود گفت فرسایش نداریم و مطرح کرد: یکی از کارهایی که می‌شود انجام داد و در حال انجام است، احیاء و اصلاح مراتع است و کشت درختان در سطح جنگل‌ها و احیای جنگل‌های دستکاشت و واکاری جنگل‌های دستکاشت و اصلاح جنگل‌های طبیعی را در دستور کار داریم که به سمت مشارکت برده‌ایم و مردم و بخش خصوصی هم در این زمینه فعال بوده‌اند.
در همدان، ملایر، فامنین و کبودراهنگ در مجموع ۶۵ هزار هکتار اراضی بیابانی در حوزه زراعی و ملی داریم
بیشتر فرسایش‌ها در شمال استان است
معاون فنی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با بیان اینکه بیشتر فرسایش‌ها در شمال استان است که یکی از علل، چرای بی‌رویه است، افزود: سایر دلایل شامل خشکسالی و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی در آن منطقه است و حتی ایجاد بیابان هم در آن منطقه داشتیم. در همدان، ملایر، فامنین و کبودراهنگ در مجموع ۶۵ هزار هکتار اراضی بیابانی در حوزه زراعی و ملی داریم که ۲۶ هزار هکتار آن عرصه ملی بوده و بخش عمده آن در قهاوند، فامنین و کبودراهنگ واقع است و حدود ۳۶۰ هکتار در ملایر قرار دارد.
وی ادامه داد: برای آغاز پروژه‌های بیابان‌زدایی در ابتدا باید اثبات می‌کردیم که پدیده بیابان‌زایی در استان اتفاق افتاده است و در نهایت سازمان قبول کرد و اعتبارات دولتی حدود ۱۵ سال پیش مصوب شد و شروع به کشت گیاهان مقاوم به شوری و خشکی خاک کردیم که گونه‌های عمده آتریپلکس و قره‌داغ است. پروژه‌ها در ۶۰۰ تا ۷۰۰ هکتار از اراضی شهرستان‌های کبودراهنگ، فامنین و بخش قهاوند اجرا شد که دو تا سه سال به نگهداری و آبیاری محدود نیاز دارند تا مستقر شوند سپس قُرق برداشته شده و ورود دام آزاد می‌شود و دیگر به آبیاری نیاز ندارد.
پروژه‌های بیابان‌زدایی در ۶۰۰ تا ۷۰۰ هکتار از اراضی شهرستان‌های کبودراهنگ، فامنین و بخش قهاوند اجرا شد
شجاعی‌فر با اشاره به اینکه گونه آتریپلکس به صورت عرضی و در ارتفاع ۱.۵ تا دو متر رشد می‌کند به طوری‌که پر کردن عرصه به صورت عرضی باعث پوشش سطح خاک شده و نیاز به هرس یعنی چرای دام دارد تا رشد و عمرش را طی سنوات بعد افزایش دهد، تصریح کرد: یکی از بحث‌ها عدم آشنایی بهره‌برداران با پدیده بیابان‌زدایی است که نیازمند تبلیغ و کار است تا همه بدانند باید پروژه‌های بیابان‌زدایی انجام گیرد تا خاک منطقه را حفظ و احیاء کرده و برگردانیم و برای دام و روستائیان قابل استفاده شود. درست است که گونه مقاوم کشت می‌شود اما در کنارش با انجام قرق برگشت گونه‌های بومی آن منطقه را هم داریم به طوری‌که اگر به روستای گنده‌جین شهرستان کبودراهنگ سری بزنید، گونه‌هایی که سنوات قبل به علت چرای غیرمجاز و کاهش آب‌های سطحی و زیرزمینی از بین رفته بود، به علت رعایت قرق برگشته‌اند بنابراین نیازمند همکاری مردم در برخی از شهرستان‌ها هستیم تا اجرای پروژه‌ها با مشکل مواجه نشود و شکست نخوریم.
پدیده بیابان‌زایی طی سنوات اخیر تقریباً ثابت بوده است
معاون فنی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با اشاره به اینکه پدیده بیابان‌زایی با توجه به اقدامات انجام شده و بارندگی‌های مختلف، متغیر است به طوری‌که امسال کاهش داشتیم اما در مجموع طی سنوات اخیر تقریباً ثابت بوده، مطرح کرد: با توجه به اعتبارات تخصیص یافته هر سال می‌توانیم در سال ۱۰۰ هکتار پروژه بیابان‌زدایی انجام دهیم اما بحث نگهداری سنوات قبل هم مطرح است.
بیش از ۹۰ درصد آتش‌سوزی مراتع توسط انسان رخ می‌دهد
وی در زمینه آتش‌سوزی مراتع که فرسایش خاک را در پی دارد نیز بیان کرد: مراتع نیازمند وجود پوشش گیاهی است که یکی از اضلاع آتش‌سوزی است و وقوع آن به طور طبیعی خیلی کم است، مگر اینکه در اثر گرمای زیاد رخ دهد. بیش از ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌ها سهوی و توسط انسان به وقوع می‌پیوندد. در استان همدان بیشتر کسانی‌که به اراضی ملی می‌روند دامداران و گاهی مردم عادی هستند که توجهی به این ندارند که یک فیلتر سیگار می‌تواند منجر به آتش‌سوزی شود یا حتی آتش را رها می‌کنند می‌روند.
در کنار جاده‌های اصلی که در بالادستشان مراتع است، آتش‌سوزی به علت سهل‌انگاری مسافران بیشتر رخ می‌دهد
معاون فنی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با بیان اینکه در کنار جاده‌های اصلی که در بالادستشان مراتع است، آتش‌سوزی به علت سهل‌انگاری مسافران بیشتر رخ می‌دهد، افزود: کشاورزان بعد از برداشت، باقیمانده محصولات زراعیشان را آتش می‌زنند که برای شخم سال بعد کارشان راحت شود غافل از اینکه همین شعله‌ها به علت همجواری به مراتع انتقال می‌یابد.
وی با اشاره به آمادگی یگان حفاظت منابع طبیعی از اواسط اردیبهشت‌ماه و مقابله با حریق و هر نوع تصرف مطرح کرد: گونه‌های بسیار ارزشمندی در استان همدان داریم به طوری‌که گون زرد و سفید که از گون سفید کتیرا تهیه می‌شود، در اکثر مراتع استان وجود دارد. عمر گون بالای ۵۰ سال است و با یک آتش‌سوزی به یکباره از بین می‌رود و گونه‌های مهاجم جایگزینش می‌شود و به سادگی قابل تولید نیست.
وجود ۲۰۰۰ گونه گیاهان دارویی در همدان
شجاعی‌فر با اشاره به وجود ۲۰۰۰ گونه گیاهان دارویی در سطح استان بیان کرد: با توجه به اینکه الان فصل برداشت این گونه‌هاست، توصیه می‌شود برداشت بی‌رویه و غیراصولی انجام نگیرد چراکه بعضی از گونه‌ها در حال انقراض بوده و قابلیت جایگزینی ندارد، هر چند بهرهبرداری شخصی و محدود مجاز است اما برداشت بی‌رویه باعث خسارت می‌شود.
وی اضافه کرد: در حال حاضر بر روی کشت موسیر کار می‌کنیم، به دنبال درآمدزایی نیستیم چراکه ما سیاست حاکمیتی برای حفظ و احیاء داریم. گونه‌های در معرض انقراض شامل موسیر و گون و بعضی گونه‌های دارویی مختلف مثل شیرین‌بیان است که بعضی از این گونه‌ها احیاء می‌شود و قابل کشت در مراتع است اما برخی از گونه‌ها به راحتی قابل احیاء نیست.
در سطح اراضی منابع طبیعی واقع در شمال استان و شهرستان کبودراهنگ پدیده فرونشست زمین را داشتیم که بر اثر پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی بوده است
شجاعی‌فر با بیان اینکه با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی برای کشت و تکثیر گونه کانفروزما به منظور بیابان‌زدایی در بخش قهاوند در حال مطالعه هستیم، خاطرنشان کرد: در سطح اراضی منابع طبیعی واقع در شمال استان و شهرستان کبودراهنگ پدیده فرونشست زمین را داشتیم که بر اثر پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی بوده است. کار خوب نیروگاه مفتح در این منطقه این بود که برداشت از آب‌های زیرزمینی را تعطیل کرد اما چاه‌های غیرمجاز دیگری هنوز هستند که ورود همکاران منابع آب و جهادکشاورزی را می‌طلبد و مردم هم باید همکاری کنند.
زمین‌خواری و کوه‌خواری در همدان داریم
وی در باب پدیده‌های زمین‌خواری و کوه‌خواری اظهار کرد: ما این موارد را تحت عنوان تصرف اراضی ملی و تخریب آنها عنوان می‌کنیم. بله داریم، همیشه بوده و یگان حفاظت برای جلوگیری از این موضوعات تشکیل شده است و در جهت پیشگیری از تصرف، گشت‌های مختلف دارد و براساس ماده ۵۵ قانون بهرهبرداری از جنگل‌ها و مراتع برخورد قانونی می‌شود و در مراجع قضایی هم اراضی برمی‌گردد و هم خسارت از متخلف اخذ می‌شود و اکثر قضات هم رأی بازگشت به وضع سابق را دارند.
انتهای پیام