صنعت نشر ایران به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین و پردشوارترین عرصه‌های فرهنگی کشور ما، در اصفهان نیز با معضلاتی جدی روبه‌رو است. این در حالی است که این شهر در گذشتۀ ایران‌زمین یکی از مناطق پیشگام و ممتاز در عرصۀ انتشارات محسوب می‌شد.
ایسنا با هدف تأمل در وضعیت این صنعت و خصوصاً واکاوی چالش‌های پیش روی خود، با دو ناشر باسابقۀ اصفهان،گفت‌وگو کرد که در ادامه می‌خوانید.
کتابِ گران و خوانندۀ کم‌درآمد
علی منصوری، یکی از ناشران در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: یکی از اهداف نشر دانشگاه اصفهان از همان ابتدای تأسیس و جایگاه یک مرکز جامع و مادر در کشور، انتشار منابع علمی بود. بنابراین از سال ۱۳۳۳ خورشیدی نشر این دانشگاه تأسیس شد. اما به‌علت ضعف در مسائل فنی و کمبود تجهیزات وقفه‌ای در کار آن به وجود آمد. این انتشارات به‌طور مشخص از اوایل دهۀ ۱۳۶۰ به نشر کتاب توجه جدی کرد و تا امروز چاپ بیش از ۸۵۰ عنوان کتاب را در کارنامۀ خود دارد. همچنین برخی از کتاب‌های این نشر در دانشگاه‌های بنام سراسر کشور تدریس می‌شود.
عضو هیئت‌علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه اصفهان ادامه داد: نشر دانشگاه اصفهان مانند هر دانشگاه دیگری تلاش می‌کند تا مرجعیت علمی پیدا کند. این مسئله برای ما حائز اهمیت است که یافته‌های علمی استادان دانشگاه اصفهان را در شاخه‌های مختلف انسانی، ریاضی و تجربی و در قالب کتاب یا مجله منتشر کنیم. البته ما داوری سختگیرانه‌ای در خصوص نشر آثار داریم. درواقع به‌صرف اینکه کسی عضو هیئت‌علمی است ما حاضر نمی‌شویم کتاب‌های او را به بازار علمی و فرهنگی عرضه کنیم.
او دربارۀ یکی از اساسی‌ترین مشکلات نشر گفت: در اصفهان و به‌طورکلی در کشور یکی از کلیدی‌ترین مشکلات ما گرانی تجهیزات نشر کتاب است. یکی از این تجهیزات کاغذ است که قیمت بالایی دارد. موانع متعددی بر سر راه نشر کتاب وجود دارد، اما در حال حاضر یکی از مهم‌ترین آنها همین قیمت بالای کاغذ است که ناشران را به چاپ کتاب بی‌علاقه کرده است.
منصوری از جنبۀ دیگر نیز به مسئلۀ قیمت تجهیزات و مبلغ تمام‌شدۀ کتاب‌ها نظر کرد و یادآور شد: یکی از مخاطبان اصلی ما دانشجویان هستند. متأسفانه بسیاری از دانشجویان ما توان مالی کافی برای خرید کتاب، آن‌هم با این قیمت‌های روی جلد ندارند. تا به امروز، دانشگاه اصفهان هزینه‌های فراوانی را برای نشر و رساندن کتاب با قیمتی مناسب‌تر به دانشجویان صرف کرده است.
این دانش‌آموختۀ دکترای کتابداری و اطلاع‌رسانی تشریح کرد: اگر می‌خواهیم اتفاقی درخور و شایان توجه در حوزۀ فرهنگی ما رخ بدهد، و به راستی تحولی صورت بگیرد و خوانندگان ما به کتاب‌های محبوب و موردنیاز خود دست بیابند، باید دولت تصمیم جدی بگیرد. دولت باید حمایت کند و طرح بدهد و در عمل نیز بتواند برای مسئلۀ قیمت‌ها فکری کند.
غفلت دستگاه‌های دولتی از نشر
یکی از مسائل نشر کنونی ایران که می‌توان بررسی کرد، خواننده است که منصوری آن را چنین توضیح داد: امروزه اینترنت و محیط وب بسیار فراگیر شده است. مردم در سنین مختلف ممکن است قسمت عمده‌ای از وقت خود را صرف گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی کنند. باید در نظر بگیرم که در محیط‌های مجازی بسیاری از مطالب داوری نشده‌اند، اما کتابی که دانشگاه اصفهان یا هر دانشگاه و نشر معتبر دیگر راهی بازار می‌کند، از سوی یک فرد یا تیم متخصص داوری شده است.
او سپس از جنبۀ دیگر نیز به مسئلۀ محیط وب نگاه و چنین نظرش را ارائه کرد: محیط وب و شبکه‌های اجتماعی از بُعدی دیگر نیز برای انتشاراتی‌ها مشکل‌ساز شده‌اند. کتابی که ناشر به‌صورت کاغذی و پس از زحمات و صرف هزینه‌های بسیار چاپ می‌کند، ممکن است به‌طور غیرقانونی در فضای مجازی منتشر شود.
این مدرس دانشگاه اصفهان یکی دیگر از چالش‌های اساسی را مخصوصاً در شهرستان‌ها مسئلۀ توزیع دانست و تصریح کرد: برخی از ناشران بزرگ در این عرصه موفق‌اند و با چالش کمتری روبه‌رو هستند. اما ناشران، به‌ویژه غیرمرکزنشین‌ها در این زمینه موانع بسیاری پیش روی خود می‌بینند. ناشر بعد از هزینه‌های هنگفتی که صرف تولید کتاب می‌کند باید به‌منظور توزیع نیز بودجۀ قابل‌توجهی را در نظر بگیرد.
عضو هیئت‌علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه اصفهان یکی دیگر از مسائل و دشواری‌های نشر در اصفهان یا هر شهر دیگری را این‌گونه بیان کرد: متأسفانه مخصوصاً در سال‌های اخیر ما شاهد کم‌توجهی دستگاه‌های دولتی درمورد ناشران و مسئلۀ چاپ هستیم. ما هیچ حمایت جدی و مداوم و مفید نمی‌بینیم و گویی ناشران رها شده‌اند. ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی که در اصفهان متولی اصلی نشر و فرهنگ مطالعه به حساب می‌آید، عملکرد درخور اعتنا و کارسازی نداشته است.
این پژوهشگر در ادامه تأکید کرد: ما بارها گفته‌ایم که نشری مانند دانشگاه اصفهان که مخاطب اصلی آن دانشجویان هستند و خرید کتاب برای آنها آسان نیست باید حمایت شوند. اگر یک جامعۀ پرقدرت و دانا و تأثیرگذار را انتظار داریم، باید مطالعه در بین گروه‌های مختلف گسترش یابد. ما موظفیم ابزار مطالعه را به بهترین شکل خود در اختیار جامعه قرار دهیم. باید کتاب در سبد خرید دانشجو و هر طبقه و گروه دیگری قرار بگیرد و فرهنگ مطالعه باید فراگیر شود.
او به رابطۀ ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و دانشگاه اصفهان که شعارش جامع‌محوری و تمدن‌سازی است نیز اشاره کرد و گفت: من دو سال است که مدیریت این نشر را به عهده دارم، اما یاد ندارم که ادارۀ فرهنگ و ارشاد اسلامی پرسیده باشد که آیا شما مشکل خاصی دارید؟ کمک و حمایتی می‌خواهید؟ آیا کاغذ نیاز ندارید؟ اصلاً ندیدم که حمایت مادی و معنوی جدی صورت بگیرد. اگر متولی نشر این کار را نکند، انتظار داریم کدام بخش در استان و شهر اصفهان از ما حمایت به عمل آورد؟
ناکارآمدی انجمن‌ها و تعاونی‌های کتاب
سید محمدجواد هاشمی، دانش‌آموختۀ دکترای روابط بین‌الملل از دانشگاه اصفهان نیز به ایسنا گفت: از عمر نشر «گفتمان اندیشۀ معاصر» در اصفهان ۲۵ سال می‌گذرد. این نشر در حوزه‌های عمومی مانند هنر، سیاست، ادبیات و تاریخ فعالیت دارد. این نشر در ۵ دورۀ متوالی عنوان دوسالانۀ جایزۀ کتاب اصفهان را کسب کرد و یکی از کتاب‌های ما نامزد کتاب برگزیدۀ سال شد.
این نویسنده، پژوهشگر و شاعر به مسئلۀ انجمن‌های حامی نشر در اصفهان اشاره و بیان کرد: در اصفهان شاهدیم که انجمن‌های متعددی با عنوان حامیان نشر فعال‌اند، اما متأسفانه با یکدیگر هماهنگ نیستند و روابط سازنده‌ای ندارند. این مسئله را می‌توان جدی‌ترین چالش و معضل نشر در شهر اصفهان دانست. این انجمن‌ها همگی غیردولتی یا غیرانتفاعی هستند و به نظر من همۀ آنها تا این تاریخ ناموفق بوده‌اند.
او ادامه داد: گاهی ممکن است امتیازاتی به ناشران تعلق بگیرد و حمایتی شود، اما غالباً روند به این صورت که در انجمن‌ها خود نمایندگان اصلی از این مزایا استفاده می‌کنند و دیگر سهمی نصیب سایر اعضا نمی‌شود. معمولاً در انجمن‌های این‌چنینی یا به گروه وسیعی از ناشران توجه نمی‌شود یا مورد کم‌توجهی قرار می‌گیرند. باید بین انجمن‌های حامی نشر و کتاب در اصفهان و بین انتشاراتی‌های مختلف تعامل سازنده شکل بگیرد.
این پژوهشگر اضافه کرد: انجمن‌های به‌اصطلاح حامی نشر، نه‌فقط در رسیدن به اهداف خود ناکام مانده‌اند و کمک‌کننده نیستند، بلکه مسئله‌دار هم هستند. برای مثال، شما اگر در یک گروه ناشران عضو باشید، متوجه این مسائل می‌شوید. در این گروه‌ها هرکس دیگری را به یک بدرفتاری یا کاستی یا تخلف متهم می‌کند. متأسفانه ما در وضعیت بی‌ثبات نشر شاهد این مشکلات هستیم.
او در خصوص وضعیت شرکت تعاونی ناشران اصفهان نیز گفت: این تعاونی تا زمانی که زنده‌یاد سیدحسن پارسافر در قد حیات بود و مسئولیت آن را به عهده داشت، مفید بود. اما دامنۀ فعالیت‌ها در حوزۀ نشر به شخصیت پارسافر وابستگی بسیاری داشت و نتوانست از دایرۀ او فراتر برود. با مرگ او تعاونی هم ناکارآمد شد. پارسافر در تقسیم امکانات برای همه و حمایت همه‌جانبه بدون تبعیض تلاش بسیاری کرد.
هاشمی پس از درنگ در فعالیت نهادهای غیردولتی، به حامیان دولتی نشر نیز اشاره و توضیح داد: نهادها و سازمان‌های دولتی مرتبط با نشر اصلاً دنیای انتشارات برایشان اهمیتی ندارد! مخصوصاً در اصفهان متولیان دولتی نشر برنامۀ خاصی برای اهمیت‌دادن به ناشران و ارتقای نشر ندارند. فعالیت ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزۀ نشر به مسائل دادن مجوز محدود می‌شود. ارشاد ما دغدغۀ نشر ندارد. یک مسئلۀ دیگر که اصفهان و به‌گمانم همۀ شهرها دارند، صدور مجوز است. مدت کوتاهی است که صدور مجوزها کاملاً به تهران واگذار شده است و شهرهای دیگر اختیاری ندارند.
فساد ریشه‌دار در نشر
ناشر «گفتمان اندیشۀ معاصر» به مسئلۀ کاغذ نیز چنین نظر و تشریح کرد: در حدود سالیان ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ شمسی از بُعد تهیۀ کاغذ، نهادهای دولتی برخی ناشران را حمایت می‌کردند. اما در حال حاضر، از این جنبه یا دیگر حمایتی صورت نمی‌گیرد یا حمایت‌هایی وجود دارد و ما بی‌خبریم. ممکن است به شکل ویژه‌خواری باشد. کاغذ در حال حاضر بسیار گران برای ناشر تمام می‌شود و بدون تردید از چالش‌های اساسی نشر ما به شمار می‌آید.
این داستان‌نویس اظهار کرد: اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است پس از چاپ اول هر کتابی، آن را از ناشر خریداری کند. نباید در این مسئله بین ناشران تبعیضی وجود داشته باشد.
توزیع کتاب یکی از مسائل و دشواری‌های پیش روی نشر است که هاشمی دربارۀ آن چنین گفت: شهر اصفهان در حوزۀ کتاب درسی، چه مدارس و چه دانشگاهی، و مشخصاً توزیع این کتاب‌ها در کشور به یک قطب تبدیل شده است. اما در موضوعات عمومی، توزیع کتاب برای ناشران یکی از معضل‌های اصلی نشر به حساب می‌آید. مهیاکردن فضای توزیع کتاب در اصفهان و توزیع این کتاب‌ها در تهران همواره با موانعی جدی روبه‌رو بوده است. در برخی ادوار برنامه‌هایی وجود داشت تا مشکل توزیع برطرف شود، اما تداوم پیدا نکرد.
این پژوهشگر به موضوع تیراژها نیز اشاره کرده و افزود: تیراژ یا شمارگان کتاب‌ها بسیار کم شده است. اکنون تیراژ کتاب به ۱۰۰ یا ۱۵۰ و نهایتاً ۲۰۰ رسیده است. این تیراژهایی که تا هزار و ۲هزار در شناسه ثبت می‌شود، واقعیت ندارد.
هاشمی سپس به‌طور مشخص دربارۀ مسائل مرتبط با ناشران دولتی، توضیح داد: بخشی از نشر دولتی ما گرفتار رانت است. رانت به همراه خود فساد می‌آورد و چنین فسادی به سایر بخش‌ها نیز راه پیدا می‌کند و آنها را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد. رانت‌دادن و رانت‌خواری همواره وجود داشته و به هیچ طریقی از میان نرفته است. این تدوام رانت بازتاب‌دهندۀ مافیای بزرگ و پرقدرتی است که در پشت آن وجود دارد. دولت‌های مختلف در حل این مسئله ناکام بوده‌اند. گفتنش هم بی‌فایده است. کسانی هستند که از این فساد نفع می‌برند و بنابراین ادامۀ آن و دامن‌زدن به آن برایشان سود دارد. تمام چالش‌هایی که برشمردم، در سرتاسر کشور وجود دارد، اما در اصفهان پررنگ‌تر هستند و اصلاً اراده‌ای برای اصلاحشان وجود ندارد.
او در پایان نیز پیشنهادی برای بهبود نشر ارائه کرد و گفت: بهتر است که رسانه‌ها و مطبوعات مختلف با نشریات استان ارتباطی سازنده پیدا کنند. رسانه‌های ما می‌توانند عرصه‌ای مؤثر برای معرفی کتاب‌های منتشرشده در اصفهان باشند. ما در اصفهان مترجمان و مؤلفان و داستان‌نویسانی داریم که بی‌نظیرند. این افراد چون در پایتخت زندگی نمی‌کنند غالباً دیده و شنیده نمی‌شوند.
انتهای پیام