به گزارش ایسنا، به نقل از رسالت، شاید یکی از مهم‌ترین دلایل مصرف نامتعارف کیسه‌های پلاستیکی درکشوردسترسی راحت و ارزان کیسه‌های پلاستیکی است. کشور ما یک کشور نفت خیز است و وجود مواد اولیه ارزان و در دسترس پلیمری، یکی از مهم‌ترین عوامل در تولید و مصرف غیرمنطقی این کالای آسیب رسان به محیط زیست محسوب می‌شود. در عین حال فقدان سیاست‌های بازدارنده و تشویقی برای تغییر در الگوی مصرف پلاستیک‌ها نیز از مهم‌ترین مؤلفه هاست که موجب شده اقدام شاخصی در کشور در خصوص پلاستیک‌ها چه در حوزه تقنین و چه اجرا صورت نگیرد و به همین دلیل تقریبا تمام بسته بندی‌ها، کالاهای مصرفی و بسیاری از اشیا  یا از پلاستیک تهیه شده یا دستکم پلاستیک در پروسه تولید آن نقش داشته است.

ارزش این ماده در زندگی ما به حدی است که حتی سبک زندگی انسان را هم تغییر داده است. ارزان شدن بسیاری از کالاهای مصرفی که باعث رشد کیفیت زندگی قشر وسیع‌تری از مردم شده، مدیون پلاستیک است. اما آلودگی پلاستیکی، چه در جهان و چه در ایران، به یک معضل اساسی بدل شده است. 
کارشناسان محیط زیست تأکید می‌کنند: پلاستیک‌ها در زمان دفن به دلیل زمان طولانی برای تجزیه شدن، پس از مدتی تبدیل به شیرآبه شده و به آب‌های زیرزمینی نفوذ می‌کنند. این شیرآبه‌ها به دلیل داشتن ترکیباتی همچون فلزات سنگین و زیان آور برای سلامت محیط زیست و آب بسیار خطرناک هستند. پلاستیک‌ها به دلیل اینکه از منابع نفتی تشکیل شده و خاصیت تجزیه ناپذیری دارند، در خاک باقی مانده و مواد شیمیایی حاصل از آن‌ها به داخل خاک نفوذ کرده و وارد زنجیره غذایی انسان‌ها می‌شوند؛ بنابراین کیسه‌های پلاستیکی علاوه بر طبیعت، سلامت انسان‌ها را نیز به خطر می‌اندازند. 
هرچند در سال‌های اخیر کمپین‌ها و شعارهای متعددی برای کاهش استفاده از پلاستیک شکل گرفته، اما همچنان میزان سرانه مصرف پلاستیک در ایران بالاست و به روایت آمارهای رسمی، کشور ما به عنوان هفدهمین تولید کننده بزرگ پلاستیک در دنیا سالانه حدود ۱۸۵ هزار تن پلاستیک تولید می‌کند. البته بخشی از مصرف پلاستیک اجتناب ناپذیر است، اما روندی که در کشور ما اتفاق افتاده، نگران کننده است و بخشی از مصرف بی‌رویه، به هزینه‌های ارزان قیمت برای خرید پلاستیک باز می‌گردد. بیشتر پلاستیک‌های تجزیه ناپذیر از جنس محصولات یکبار مصرف پلاستیکی هستند. محصولاتی که تقریبا ۳۰ درصد بازار مصرف پلاستیک‌ها را در دنیا به خود اختصاص داده‌اند. این محصولات در کشور ما هزاران تن در سال تولید می‌شوند و اگر در فرآیند درستی وارد چرخه بازیافت شوند، از حجم این مشکلات بسیار کاسته خواهد شد. 
تفکیک از مبدأ موضوع مورد غفلت مسئولان و شهرداری هاست که باعث شده پسماندهای پلاستیکی در مخلوطی با سایر پسماندها جمع آوری یا از طریق روان آب های سطحی به اراضی کشاورزی برسند. هرچند تلاش های بسیاری برای بازیافت پسماند و زباله صورت گرفته، اما به نظر می رسد این تلاش ها کافی نبوده است. به طور حتم، استفاده کمتر از پلاستیک، تفکیک صحیح از مبدأ و ورود به چرخه بازیافت، رهاسازی پلاستیک ها را در محیط زیست کنترل خواهد کرد.

 دنیای بدون پلاستیک ممکن نیست؟

اگرچه به منظور کاهش مصرف و پیشگیری از آثار مخرب، استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در ۷۴ کشور به صورت کامل ممنوع و در ۳۶ کشور نیز توزیع آن همراه با پرداخت هزینه‌های زیاد بوده که این امر به کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیک کمک می‌کند، ولی انسان دنیای جدیدی ساخته که سخت به پلاستیک متکی است. تقریبا نمی‌توان دنیا را بدون وجود پلاستیک مجسم کرد. 
انواع قابل انعطاف پلاستیک که سبک، ارزان و ضد آب است در الیاف لباس، قطعات داخل اتومبیل، هواپیما یا ساختمان به کار می‌رود. اما اشتهای ما برای مصرف این ماده، باعث شده کره زمین را با آن اشباع کنیم. بسیاری از انواع پلاستیک قرن‌ها یا هزاران سال طول می‌کشد تا تجزیه شوند. یک پوشک یکبار مصرف، پانصد سال طول می‌کشد تا در محیط از بین برود. تمام پوشک‌های پلاستیکی که در طول تاریخ بشر استفاده شده، هنوز به صورتی در محیط زیست مانده‌اند. 
سازمان «صلح سبز» گزارش داده است که سالانه حدود دوازده میلیون و هفتصد هزار تُن پلاستیک به اقیانوس‌ها ریخته می‌شود، یعنی بدون وقفه، دقیقه‌ای یک بارِ کامیون. جدا از این که شواهد آن را به چشم می‌بینیم، رسانه‌ها هم به این معضل توجه نشان داده‌اند. تصاویر نهنگ‌هایی که بر اثر بلعیدن هزاران کیلو پلاستیک خفه شده‌اند، لاک پشت‌هایی که در تورهای پلاستیکی رها شده، گیر کرده‌اند و اجساد پرندگانی که تکه‌های پلاستیک را به اشتباه با غذا خورده‌اند، به برجسته کردن این مسئله اضطراری کمک کرده است. اما آنچه کمتر به آن توجه شده گستردگی ناپیدا و نفوذ پلاستیک در اساس حیات ما، یعنی خوردن، نوشیدن و نفس کشیدن است که هر بار با هریک از آنها ذرات پلاستیک بیشتری وارد بدنمان می‌کنیم.  طبق این گزارش، یک فرد معمولی سالانه تا یکصد و بیست هزار ذره پلاستیک از طریق خوردن و تنفس وارد بدنش می‌کند. کسانی که از آب بطری استفاده می‌کنندِ، تنها از همان منبع، یکصد و سی هزار ذره پلاستیک در سال وارد دستگاه هاضمه‌شان می‌شود. حتی کسانی که تنها آب شیر می‌نوشند هم از راه نوشیدن آب، سالانه چهارهزار ذره پلاستیک وارد بدنشان می‌کنند. حجم عظیم پلاستیک که به دریاهای‌مان سرازیر می‌کنیم همراه با ذرات پلاستیکی که به هوا می‌فرستیم، بر چرخه غذای موجودات تأثیر گذاشته است. تجربه نشان داده است پلاستیک می‌تواند عواقب وخیمی برای آبزیان داشته و دستگاه هاضمه آنها را مسدود کند، رفتارشان را تغییر بدهد و عقیم‌شان کند. ذرات کوچک پلاستیک که کمتر از پنج میلیمتر طول دارند، پس از تجزیه به ذرات بسیار کوچکتری به نام «نانوُ پلاستیک» تبدیل می‌شوند که طولشان از یکصد میلیاردیم متر تجاوز نمی‌کند. این ذرات قادرند از غشاهای سلولی گذشته و مستقیما در تماس با اعضا و بافت‌های بدن قرار گیرند، اما اطلاعات چندانی از تأثیر مستقیم وجود میکروپلاستیک و نانوُپلاستیک در بدن انسان در دست نیست. هرچند به اطلاعات بیشتری در این مورد نیاز است، اما لازم است برای به حداقل رساندن پسمانده‌های غیر لازم که وارد چرخه غذا می‌شود، تلاش کنیم. 
یک گزارش رسمی برآورد کرده که تا سال ۲۰۲۵، مقدار پسمانده‌های پلاستیک در دریاها سه برابر خواهد شد و حتی اگر ذرات پلاستیک در سطح کنونی به انسان لطمه نزند، بازهم فرصت را از دست داده‌ایم. در حالی که سالانه میلیون‌ها پرنده و بیش از یکصدهزار پستاندار دریایی از پلاستیک ازبین می‌روند، شاید تا آن موقع دیگر چندان از چرخه غذا باقی نمانده باشد.
 

راهکار کشورهای پیشرو

بسیاری از کشورهای پیشرو در جهان، با تدوین قوانین و ارائه راه‌حل‌هایی سعی در کنترل و مهار مشکل پلاستیک داشته‌اند. با توجه به اینکه مدت زمان لازم برای تجزیه پلاستیک در طبیعت چیزی در حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ سال تخمین زده می‌شود، بهترین راهکار، استفاده از مواد جایگزین است. برای مثال در بسیاری از محصولات می‌توان به جای پلاستیک از کائوچو، چوب یا موادی با منشأ طبیعی استفاده کرد. این محصولات اکثرا چون از پایه گیاهی تولید می‌شود، بنابراین گزینه مناسبی برای جایگزینی پلاستیک هستند. اگرچه ممکن است قیمت کالای تولید شده به دلیل استفاده از ماده جایگزین افزایش یابد، اما دولت‌ ها می‌توانند با تدوین سیاست‌های مالیاتی یا ارائه مشوق‌های اقتصادی، از قیمت تمام شده محصولات جایگزین شده، بکاهد. 

همچنین می‌توان با وضع مالیات بیشتر بر روی تولید و مصرف پلاستیک، استفاده لجام گسیخته آن را مهار کرد. نهایتا مالیات جمع‌آوری‌شده از پلاستیک نیز مجددا می‌تواند بر روی پروژه‌های احیا  یا حفظ  محیط زیست سرمایه‌گذاری شود. البته با وجود وضع مالیات‌های سنگین برای فروشندگان درخصوص تولید و مصرف کیسه‌های پلاستیکی، اما هنوز بسیاری از اقلام فروشی فروشگاه‌های این کشورها در کیسه‌های پلاستیکی به مردم عرضه می‌شوند. راهکار دیگری که در برخی کشورهای پیشرفته در حوزه محیط زیست استفاده می‌شود، اجبار مصرف کننده به جمع‌آوری و بازگشت بطری‌های پلاستیکی به منظور بازیافت است. برای مثال در آلمان هر بطری نوشیدنی چه به صورت فلزی و چه به صورت پلاستیکی، توسط دستگاه‌هایی که در فروشگاه‌های زنجیزه‌ای نصب شده  جمع آوری می‌شود. در هنگام خرید نوشیدنی، شما ناچارید تا مبلغ بیشتری بابت بطری پرداخت کنید و در صورتی که آن را جمع‌آوری و به محل بطری‌های قابل بازیافت برگردانید، مبلغ اضافی به شما بازگردانده می‌شود. این روش باعث می‌شود تا شهروندان مجبور شوند تا مسئولیت بیشتری برای کمک به جمع‌آوری بطری‌های پلاستیکی بپذیرند.
از این رو، درویش، مدیر اسبق دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است که ایران برای مقابله با آلودگی پلاستیکی باید از تجارب دیگر کشورها در این زمینه استفاده کند: «تعیین مالیات های سنگین برای تولید کنندگان پلاستیک و دریافت پول به ازای درخواست مشتریان برای کیسه های پلاستیکی نیز تا حد زیادی در کاهش مصرف و تولید زباله پلاستیکی در سایر کشورهای جهان مؤثر بوده است. دولت می تواند شرکت های تولید نوشابه و آب معدنی را ملزم کند تا از مشتریان خود بخواهند داغی محصولشان را در ازای جایزه ای  به آن ها بازگردانند. زیرا می توان آن ها را بازیافت و کمتر در طبیعت رها کرد.» 
مدیر اسبق دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به راهکار کشورهای اروپایی، عنوان می کند: «مردم می توانند با این داغی ها بلیت مترو و اتوبوس تهیه کنند. در صورتی که در ایران هم این روند اجرایی شود، می تواند مشوق بسیار خوبی برای مردم باشد: «صداوسیما هم می تواند با تولید برنامه های جذاب آموزشی، مردم را از خطرات تولید پسماندهای پلاستیکی آگاه کند و بازیافت را به آن ها آموزش دهد. اما در صورتی که روند تولید زباله پلاستیکی همچنان ادامه یابد، روز به روز بیشتر شاهد تخریب محیط زیست و شیوع سیلاب ها و حتی بیماری هایی مثل سرطان خواهیم بود. پلاستیکی که در طبیعت رها می شود، تا ۵۰۰سال در طبیعت باقی می ماند و نه تنها از ورود آب باران به داخل خاک جلوگیری می کند و سبب افزایش سیلاب ها می شود بلکه بعد از قطعه قطعه شدن، وارد بدن حیوانات و سپس انسان شده و در زنجیره غذایی ما باقی می ماند که همین خود بروز بیماری های ناشناخته و سرطان ها را افزایش خواهد داد.» 
عمده مشکل پلاستیک‌های موجود این است که به علت دارا بودن پایه نفتی پلیمری، قابلیت برگشت پذیری به طبیعت را  ندارند و این موضوع موجب تخریب و آلودگی محیط زیست می‌شود، مهدی خادم ثامنی، مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این عبارت می گوید: «پلاستیک‌های زیست تخریب پذیر، حاوی مواد یا پلیمرهایی هستند که قابلیت تخریب و تجزیه توسط ریزجاندارهای موجود در محیط طبیعی (میکرو ارگانسیم) در بازه زمانی مشخص (به طور متوسط بین ۲ تا ۱۰ ماه حسب شرایط محیطی) دارند و محصول نهایی فرآیند تخریب این پلیمرها آب، دی اکسیدکربن و مواد غیر مضر است.»
اگرچه در بسیاری از کشورهای پیشرفته بودجه‌های کلانی به منظور تحقیق و توسعه در این زمینه سرمایه‌گذاری شده است، اما در ایران هنوز در مرحله تدوین قوانین و پله‌های نخست باقی مانده‌ایم. 
مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با «مهر» عنوان می کند: «با توجه به اینکه طبق ماده ۶  آیین نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی، تأکید گردیده دستگاه‌های مسئول حسب مورد و با همکاری اتاق ایران و انجمن ملی صنایع پلیمر ایران، موظفند استانداردهای تخصصی مرتبط با کیسه‌های پلاستیکی زیست تخریب پذیر را تدوین و پس از طرح در کمیسیون‌های فنی، جهت تصویب در کارگروه‌های ملی استاندارد به سازمان ملی استاندارد ایران ارائه کند لذا در این راستا، ضمن برگزاری جلسات فنی متعدد و بررسی استانداردهای بین المللی، استاندارد مربوطه در کمیته ملی تصویب و پس از ابلاغ، تولید تمامی کیسه‌های پلاستیکی منوط به تأیید سازمان ملی استاندارد خواهد بود. طبق ماده ۳  آیین نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی، توزیع رایگان کیسه‌های پلاستیکی به جز  میوه فروشی، توزیع کیسه‌های پلاستیکی نازک با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون و کیسه‌های پلاستیکی نازک با ضخامت کمتر از ۶۰ میکرون در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، ممنوع بوده و وزارت صنعت، معدن و تجارت با همکاری وزارت کشور موظف است حسب مورد، در راستای کاهش تولید پسماند و محدود نمودن تولید، توزیع و مصرف کیسه‌های پلاستیکی، ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این آیین نامه، شیوه نامه‌های مربوط را تهیه و اجرا کند.»
خادم ثامنی تصریح می کند: «ضمانت‌های اجرایی این استاندارد عمدتا تشویقی است و در اجرای ماده ۲ آیین نامه، وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف است ترتیبی اتخاذ نماید تا تولیدکنندگان کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون، از تاریخ ابلاغ این آیین نامه طی یک برنامه پنج ساله، سالانه ۲۰ درصد از ظرفیت تولیدی خود را با کیسه‌های سازگار با محیط زیست یا زیست تخریب پذیر جایگزین کنند.» 
کارشناسان معتقدند: کیسه‌های سازگار با محیط زیست ۴۶ درصد کمتر از کیسه‌های پلاستیکی ترکیبات پایه نفتی و رزینی دارند و در فرآیند تولید، ۴ برابر انرژی کمتر و ۶ برابر آب کمتر نسبت به کیسه‌های کاغذی مصرف می‌کنند و در مراحل پیش از تولید ۳۴ درصد کمتر از کیسه‌های پلاستیکی گازهای گلخانه‌ای تولید می‌کنند. در این میان تغییر الگوی استفاده از کیسه‌های پلاستیکی، استفاده از پاکت و کیسه‌های پارچه‌ای برای خرید، خرید کالاهایی با کمترین پلاستیک، فرهنگسازی از طریق رسانه‌ها، جلوگیری دولت از احداث خط تولید نایلکس و عرضه آن، ایجاد فضای مناسب برای بازیافت و … از جمله مهمترین راهکارهایی است که می‌توان در زمینه کاهش و کنترل مصرف پلاستیک به کار گرفت. 

انتهای پیام