مهم‌ترین ویژگی کتاب «قضیۀ فلسطین، پیشینهٔ تاریخی و تحولات معاصر» این است که به قلم یک محقق و نویسندۀ عرب لبنانی تحریر شده که از نزدیک با منطقه فلسطین و تحولات آشناست و در غم این سرزمین زندگی کرده است.
محسن محمد صالح که مدیر مسئول انتشارات الزیتونه در لبنان است، تلاش کرده وقایع تاریخی در فلسطین را بدون جانبداری و نگاه سیاسی، با ذکر جزئیات دقیق، و طبق روش علمی و آکادمیک، گردآوری کند. کتاب «قضیۀ فلسطین، پیشینهٔ تاریخی و تحولات معاصر» توسط انتشارات وزارت امور خارجه منتشر شده است. این مسئله به همراه جزئیات دقیقی که نویسنده در این کتاب به نگارش درآورده است، نشان می‌دهد که مخاطب اصلی این کتاب، جامعۀ دانشگاهی و نخبه است با این حال مطالعه سیر تاریخی مسئله فلسطین در شرایط امروز جامعه ایرانی، ضروری به نظر می‌رسد.
موشکافی مسئله فلسطین در این کتاب، دید جامع و دقیقی به مخاطبان منتقل می‌کند و امکان تحریف تاریخ و شایعه‌پراکنی‌ها را از بین می‌برد. استفاده از عکس‌ها، نقشه‌ها و اسناد در جای‌جای مطالب کتاب و ترجمه روان متن آن، مطالعۀ این کتاب را برای مخاطب عام و علاقه‌مند به تاریخ و مسئله فلسطین نیز ساده می‌کند. البته نسخه اصلی این کتاب به زبان عربی با عنوان «القضیه الفلسطینیه، خلفیاتها التاریخیه و تطوراتها المعاصره» در سال ۲۰۱۲ میلادی توسط مرکز مطالعات الزیتونه منتشر شد و ۶ فصل و ۲۰۸ صفحه دارد.
هر فصل از کتاب «قضیۀ فلسطین، پیشینهٔ تاریخی و تحولات معاصر» به دوران خاصی از تاریخ سرزمین فلسطین پرداخته است. نویسنده در ابتدای هر فصل مقدمه کوتاهی را به رشته تحریر درآورده که به طور مختصر درباره شرایط حاکم بر آن دورهٔ ویژهٔ تاریخی توضیحی ارائه داده است. این مقدمه‌ها برای کسانی که در سرزمین‌های خارج از فلسطین زندگی می‌کنند، بسیار مفید است زیرا مخاطبان را به صورت موجز و کلی با روح حاکم بر آن دوره و محتوای ارائه شده در آن فصل آشنا می‌کند. همچنین این مقدمات، مهارت نویسنده در نویسندگی و مقاله‌نویسی مطبوعاتی را اثبات می‌کنند.
فصل اول به سرگذشت فلسطین، تا سال ۱۹۱۸ میلادی و پایان جنگ جهانی اول پرداخته است. موقعیت جغرافیایی و زیست بوم فلسطین، مبانی قرآنی و روایی اسلام درمورد فلسطین و مسجد الاقصی، قوم شناسی آن، پیشینهٔ حضور یهودیان در آن، تحولات فلسطین پس از اسلام و تحولات مدرن و معاصر، مواردی هستند که در این فصل به آنها پرداخته شده است. در این فصل می‌توانید راه پیچیدۀ مهاجرت یهودیان صهیونیست در سایه حمایت انگلیستان به ارض فلسطین و اعلامیه بالفور را بخوانید.
فصل دوم کتاب «قضیۀ فلسطین، پیشینهٔ تاریخی و تحولات معاصر» به ماجرای اشغال فلسطین توسط انگلستان پرداخته است. در این دوران، انگلستان قیمومیت فلسطین را بر عهده داشت. همان‌طور که از عنوان «قیمومیت» بر می‌آید، انگلستان موظف بود این سرزمین را برای دستیابی به استقلال آماده و از نهادهای محلی و حقوق مدنی و مذهبی ساکنان آنان حمایت کند اما بیشتر شبیه به یک کاتالیزور جهت تشکیل دولت صهیونیستی در این سرزمین عمل کرد و در همین راستا پس از برقراری یک حکومت نظامی در فلسطین، هربرت ساموئل که یک یهودی صهیونیست بود را به عنوان نماینده ویژه خود در فلسطین منصوب کرد.
در بخشی از این فصل آمده است که «انگلیس از مهاجرت یهودیان به فلسطین حمایت کرد و باعث افزایش جمعیت آنها از ۵۵ هزار نفر (هشت درصد از ساکنان فلسطین) در سال ۱۹۱۴ به ۶۴۶ هزار نفر (یعنی ۳۱.۷ درصد) در سال ۱۹۴۸ شد. با این حال یهودیان به رغم تلاش‌های بی‌وقفه یهودی انگلیسی برای تصاحب اراضی فلسطین در سال ۱۹۴۷ تنها شش درصد از خاک فلسطین را در اختیار داشتند که اکثر آنها یا اراضی دولتی به شمار می‌آمدند یا توسط فئودال‌های غیر فلسطینی مقیم لبنان و سوریه به آنها فروخته شده بودند.» در این فصل با اولین جبش‌ها و مقاومت‌های مردم فلسطین، علی‌رغم اینکه هنوز به طور کامل از انگلستان ناامید نشده بودند، انقلاب بزرگ فلسطین در سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۹ میلادی، تحولات سیاسی و جنگ سال ۱۹۴۸ و بازتاب آن آشنا می‌شویم.
فصل سوم به رویکرد و فعالیت‌های کشورهای عربی در قبال مسئله فلسطین، فعالیت‌ها و مقاومت‌های ملی فلسطینیان، شکل‌گیری جنبش فتح و جنبش ناسیونالیسم عربی، فعالیت‌ها و مواضع جمال عبدالناصر پرداخته و یکی از بخش‌های آن تشکیل سازمان آزادی‌بخش فلسطین در کویت به رهبری مردی مشهور و عجیب به نام «یاسر عرفات» است که از فارغ التحصیلان مکتب اخوان المسلمین و از اهالی باریکه غزه بود. این بخش، با روایت جنگ نافرجام سال ۱۹۶۷ تمام می‌شود. جنگی که در آن کشورهای عربی به رهبری مصر، آمادگی خود را برای نبرد علیه اسرائیل اعلام کردند اما با شکست بدی مواجه و هواپیماهای مصری توسط نیروهای صهیونیستی منهدم شدند. در نتیجه این جنگ، ارتش اسرائیل مناطق گسترده دیگری از مصر و سوریه را اشغال کرد. در بخشی از این فصل آمده است که [پس از جنگ ۱۹۶۷] نظامیان یهودی با سر دادن شعارها و سرودهایی مانند «زردآلو روی سیب بریزید، دین محمد نابود شد» و «محمد مرد و از او دختری به جای ماند» و «ای انتقام گیرندگان خیبر به پا خیزید» وارد قدس و مسجد مبارک الاقصی شدند.
در مقدمه فصل چهارم گفته شده است که «در بازه زمانی میان سال‌های ۱۹۶۷ تا ۱۹۸۷ میلادی، سازمان آزادی بخش فلسطین توانست خود را به عنوان تنها نماینده قانونی ملت فلسطین مطرح کرده و یک کرسی برای خود به عنوان عضو ناظر در سازمان ملل کسب کند.» در این دوران، بعد عربی مسئله فلسطین رنگ باخت و کشورهای همجوار آن مرزهای خود را به روی فعالیت‌های مبارزان فلسطینی بستند و سعی در سازش با اسرائیل داشتند. در این بخش به ایجاد حس هویت ملی در فلسطین، مبارزات مسلحانۀ فلسطینی‌ها و ظهور جریان اسلام‌گرای فلسطینی و نتایج آن پرداخته شده است.
فصل پنجم، به شکل‌گیری اولین انتفاضه مردمی در فلسطین، شکل‌گیری جنبش حماس، سازش مسالمت‌آمیز، توافق‌نامه اسلو و شکل‌گیری تشکیلات خودگردان فلسطین پرداخته است.
بزرگترین بخش کتاب، فصل ششم آن است که به وقایع سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۱ میلادی می‌پردازد. این بخش با انتفاضه دوم یا انتفاضه الاقصی شروع می‌شود که پس از ورود شارون به مسجد الاقصی شعله‌ور شد. همچنین به تلاش حماس برای تشکیل دولت ملی و کارشکنی‌های برخی گروه‌ها اشاره می‌کند. برکناری دولت وحدت ملی از سوی ابومازن، تشکیل دولت جدید به ریاست سلام فیاض در کرانه باختری، جنگ‌های تحمیلی علیه غزه و محاصرۀ آن، دیوار حائل و روند مذاکرات سازش از دیگر مواردی است که در این فصل روایت شده است.
کتاب «قضیۀ فلسطین، پیشینهٔ تاریخی و تحولات معاصر» با رویکرد تاریخی خود، بدون آنکه به طور مستقیم از ایدئولوژی خاصی حمایت کند، بی‌شک چشم همهٔ مخاطبان را بر جنایت‌ها و ظلم بی حد و حصر صهیونیست‌ها باز خواهد کرد، به طوری که بعید است کسی پس از پایان مطالعۀ آن بتواند از آن چشم‌پوشی کرده و فقط به ترمیم زخم‌های زندگی خود بپردازد. در جای‌جای این کتاب با سرگذشت گروه‌های مقاومت متعدد مردمی در برابر اسرائیل و سرکوب‌های خونبار و مجازات آنان آشنا خواهید شد که بسیار دردمندانه است. این گروه‌های غیرتمند، از هیچ تلاشی فروگذاری نکردند و طبق اقتضائات روز خط‌ومشی‌های متعددی را امتحان کردند و با کمترین ابزار و امکانات ممکن، از راه‌های گوناگون نظامی و دیپلماسی، وارد نبرد شدند. مطالعه این کتاب مخاطب را از این بابت مطمئن می‌کند که مردم فلسطین در هر دورهٔ زمانی، از نهایت امکانات ممکن برای نجات سرزمین‌شان استفاده کرده‌اند اما دشمن آنان یک دشمن معمولی نبوده است، بلکه غده‌ای سرطانی بوده که به هر دارویی مقاومت نشان داده و فراگیرتر می‌شده است.
البته باید اضافه کرد که ضعف کتاب «قضیۀ فلسطین، پیشینهٔ تاریخی و تحولات معاصر» در این است که روایتش را در تاریخ ۲۰۱۱ به پایان رسانده درحالی که داستان فلسطین هنوز ادامه دارد. در سال‌های اخیر وقایع متعددی در سرزمین فلسطین به وقوع پیوسته که هر کدام نقطۀ عطفی در تاریخ مقاومت این سرزمین تلقی می‌شوند.
انتهای پیام