حکایت سفر این مرغان و ماجرای سیمرغ در «منطق الطیر» شاید نام آشناترین اثری باشد که همه ما از عطار، این شاعر بزرگ قرن ششم می شناسیم. شاعری عارف مسلک که یک انسان شناس کامل بود و آثار ارزشمند بسیاری برای ما به جای گذاشت تا خود و وجودمان را بهتر بشناسیم، اما هیچ کدام از ما تلاشی برای شناخت او و آثارش نکردیم.
امروز (۲۵ فروردین) روز این شاعر بزرگ ایرانی است و برای معرفی و شناختی هرچند مختصر از این عارف و زاهد بزرگ سراغ یکی از اساتید زبان و ادبیات فارسی رفتیم.
دکتر خلیل بیگزاده دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه به مناسبت این روز در گفت وگو با ایسنا، از این شاعر بزرگ ایرانی به عنوان یک شاعرِ عارف و یک عارفِ شاعر یاد کرد و افزود: عطار نیشابوری شاعر قرن ششم بود و همانطور که از نامش مشخص است اهل نیشابور است.
بیگزاده گفت: شاید یکی از رخدادهای مهم روایت زندگی عطار که کمتر کسی آن را شنیده، شهادت او در حمله مغول ها به ایران باشد، بنابراین عطار در حقیقت یک شاعرِ عارفِ شهید است.
وی افزود: عطار نیشابوری عارفی است که انسان را به معنای واقعی کلمه شناخته و همین معانی و مفاهیم و همین شناخت را در قالب هنر ریخته و برای پارسی زبانان به یادگار گذاشت.
بیگزاده با اشاره به آثار متعدد عطار نیشابوری گفت: این شاعر عارف در کنار غرلیات و قصایدی که دارد مجموعه مثنوی های ارزشمندی از خود به جا گذاشته که صیرورت (سیر انسان) انسان از بودن تا شدن را ترسیم می کند.
وی افزود: از جمله این مجموعه های ارزشمند می‌توان به «الهی نامه» اشاره کرد که عطار در آن به خوبی شریعت را معرفی کرده و وظایف انسان را در قالب آن بیان می کند.
بیگزاده گفت: اثر ارزشمند دیگر عطار «منطق الطیر» است که عطار در آن طریقت و مسیر حرکت انسان را مشخص می کند. منطق الطیر روایت سفر گروهی از مرغان برای رسیدن به آستان سیمرغ است که سختی های راه باعث می شود که مرغان یکی یکی از ادامه مسیر منصرف شوند و درنهایت سی مرغ که در این مسیر سخت بال و پر کنده شده‌اند به مقصد می رسند و در انتها در حالت شهودی متوجه می شوند که خودشان در حقیقت «سیمرغ» هستند و این همان حدیث امام علی (ع) است که «من عرف نفسه فقد عرف ربه –کسی که خود را شناخت خدایش را شناخته است».
این دانشیار زبان و ادبیات فارسی به «مصیب نامه» عطار هم اشاره کرد و افزود: عطار در این اثر ارزشمند خود، رسیدن انسان به مقام قرب را عنوان می کند و در ادامه روایت های منطق الطیر، در این اثر خود عنوان می کند که هرکسی که به خودشناسی برسد تازه شروع مصیبت هاست و انسان در این زمان وظایف دیگری پیدا می کند و در مسیر انجام این وظایف کامل می شود.
بیگزاده گفت: در مجموع عطار در این سه اثر سیر حرکت انسان از بودن تا شدن را مطرح می کند.
وی اسرارنامه را هم یکی دیگر از آثار ارزشمند عطار عنوان و تصریح کرد: عطار در این اثر خود اسرار ازل را بیان کرده است.
این استاد زبان و ادبیات فارسی گفت: عطار نیشابوری از شعرای اهل تسنن است، اما در اشعار و آثار خود چنان در وصف حضرت علی (ع) سخن رانده که کسی که ادعای شیعه بودن دارد هم نتوانسته اینگونه امام خود را معرفی کند.
بیگزاده گفت: از جمله این اشعار و ابیات می توان به این چند بیت اشاره کرد که « ز مشرق تا به مغرب گر امام است – امیرالمومنین حیدر تمام است* اگر خاکش شوی حسن الثواب است – که او هم بوالحسن هم بوتراب است» و یا در جایی دیگر می سراید که «خواجه حق، پیشوای راستین - کوه علم و باب علم و قطب دین* ساقی کوثر، امام رهنما - ابن عم مصطفی، شیرخدا* دربیان رهنمونی آمده - صاحب اسرار «سلونی» آمده* مقتدا بی شک به استحقاق اوست - مفتی مطلق علی الاطلاق اوست».
این دانشیار زبان و ادبیات فارسی در ادامه به تذکرةالاولیاء عطار اشاره و تصریح کرد: عطار در این اثر خود ۷۲ نفر از سالکان و صوفیان اثر خود را معرفی می کند.
بیگزاده با بیان اینکه عطار یک انسان شناس و عارف به تمام معنا بود گفت: حقیقتا این شاعربزرگ آنطور که باید به جامعه معرفی نشده و شاعرانی مانند مولانا بیش از عطار شناخته شده اند و این درحالی است که خود مولانا می سراید که «عطار روح بود و سنایی دو چشم او – ما از پی سنایی و عطار آمدیم»
انتهای پیام