طبیعت ایران از پتانسیل‌های بی‌شماری برخوردار است که شرایط مناسبی را برای بهره‌مندی اقشار گوناگون با سلیقه‌های متنوع فراهم می‌کند و از کوه، غارها، رودخانه و جنگل که در بخش گسترده‌ای از عرصه‌های کشور مشاهده می‌شود گرفته تا دریا که در محدوده کمتری از کشور، امکان دسترسی به آن وجود دارد، ظرفیت‌های طبیعی کشور را شامل می‌شود.
یکی از این جاذبه‌های گردشگری که در کمتر نقطه‌ای از کشور یافت می‌شود، چشمه‌های آبگرم هستند. اگرچه با ذکر نام آبگرم، ابتدا آبگرم سرعین در ذهن‌ها تداعی می‌شود اما سالهاست که در محدوده مرکزی کشور در شهرستان محلات نیز یکی از چشمه‌های منحصر به فرد آبگرم کشور و شاید جهان، خودنمایی می‌کند.
آز آبگرم محلات چه می‌دانیم؟
محلات در جنوب شرقی استان مرکزی و در فاصله ۲۶۰ کیلومتری غرب پایتخت قرار دارد. تولیدات گل و سنگ ساختمانی محلات به عنوان محصولات اصلی این شهرستان دهه‌هاست که سهم قابل توجهی در بازارهای خارجی دارند و بازار داخلی را نیز به خود اختصاص داده‌اند. جاذبه‌های طبیعی محلات از جمله چشمه خروشان پارک سرچشمه، محبوبیت بسیاری در میان گردشگران دارند، اما چشمه آبگرم محلات با وجود اینکه کمتر بر روی آن تمرکز شده، هرساله میزبان مسافران زیادی از نقاط مختلف کشور و حتی جهان است. در سفرنامه ناصرالدین‌شاه به منطقه که حدود ۱۳۰ سال پیش نوشته شده نیز از آبگرم و شهرت آن یاد شده است، آنجا که می‌گوید:
«... خلاصه راندیم. باز همه جا صحرا و جلگه بود. آبگرم معروف محلات هم در دست راست راه است که از میان تپه و ماهورها در کوه نرم خاکی پیدا بود. این آب گرم، آب غریبی است، مثل بعضی آبگرم‌های دیگر نیست که سنگ می‌شود. (احتمالا منظور وی رسوب سریع آب بوده است) با این آب زراعت می‌کنند. سبزه زراعتش هم از دور پیدا بود.»
چشمه‌های آبگرم محلات در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال شرقی محلات و در یکی از مرتفع‌ترین کوه‌های شهرستان واقع شده که جوشش آب در این ارتفاع نیز یکی از شگفتی‌های آبگرم محلات است. دسترسی به آبگرم از چند طریق امکانپذیر است. کیلومتر ۱۲ مسیر محلات به نیم‌ور، از طریق جاده‌ای که از کنار روستاهای لریجان و نخجیروان عبور می‌کند و کیلومتر ۶ محور نیم‌ور به دلیجان و جاده‌ای که با گذشتن از چند روستا، با مسیر قبل یکی شده و در نهایت به آبگرم می‌رسد.
از کیلومتر ۱۸ محور دلیجان به سلفچگان نیز مسیری وجود دارد که با طی مسافت ۲۲ کیلومتری و پس از گذشتن از نزدیکی دهستان خورهه، به آبگرم می‌رسد. دسترسی به آبگرم از اراک نیز از کیلومتر ۲۵ محور اراک به قم و از طریق جاده‌ای که از روستاهای امرآباد، شانق، ورین و خورهه عبور کرده و در انتهای مسیر با راه دسترسی قبل یکی شده و پس از حدود ۱۰۸ کیلومتر در نهایت به آبگرم ختم خواهد شد، امکانپذیر است.
نام‌هایی که گویای خواص چشمه‌هاست
اطراف چشمه آبگرم محلات نیز مانند بسیاری از نقاط منطقه، معادن سنگ خودنمایی می‌کنند که برخی اوقات حیات چشمه‌ها را با مخاطره مواجه می‌کنند. ایسنا پیشتر به چالش‌های معادن سنگ منطقه و خطراتی که چشمه‌ها را تهدید می‌کند، پرداخته است. زمانی که وارد آبگرم شوید، روی تابلوها یا تکه سنگ‌هایی که در ابتدای جاده‌های خاکی وجود دارد، نام‌های جالبی از قبیل «آب دنبه» و «آب سلیمانی (سلیمانیه)» مشاهده خواهید کرد.
اینها در کنار «چشمه حکیم»، «چشمه سودا» و «چشمه روماتیسم»، از جمله ۶ چشمه اصلی و خروشان آبگرم در منطقه بوده و هرکدام دارای دما، مواد معدنی و خواص مختلفی هستند، اما همه چیز از یک نقطه آغاز می‌شود، تکه سنگ بزرگی که ده‌هاست اینجا جا خوش کرده و گویا نشانه‌ای برای یک رویداد خاص بوده است.
اینجا و درست زیر همین تکه سنگ غول‌پیکر چشمه‌ای می‌جوشد که عمق آن را حدود بیست کیلومتر تخمین می‌زنند و کلیدواژه چشمه‌های آبگرم در نام این چشمه نهفته شده و در واقع آبگرم را در یک واژه توصیف می‌کند، چشمه «شفا». دمای چشمه شفا که لایه‌های سخت و سنگی زمین را می‌شکافد تا قدرت خود را نشان دهد، حدود ۴۸ درجه سانتیگراد است. گفته می‌شود چشمه شفا اصلی‌ترین و پرخاصیت‌ترین چشمه آبگرم است.
۶ چشمه و هزار درمان
چشمه‌های آبگرم محلات در مجموع دارای املاح و مواد معدنی مختلفی از جمله کلسیم، منیزیم، پتاسیم، فلوئور، ید، آهن، سیلیس، آمونیاک، کلر و بسیاری مواد دیگر است که موجب تسکین دردهای عضلانی، مفصلی و عصبی از جمله روماتیسم و سیاتیک است. تسکین کمردرد و پادرد، فلج اعصاب محیطی، گرفتگی‌های عصبی یا عضلانی و تسریع در بهبود فلج‌های ناشی سکته‌ها از خواص استفاده از چشمه‌های آبگرم است.
رفع برخی بیماری‌های صفراوی، گوارشی، کبدی و کلیوی و بهبود بیماری‌های پوستی، جلدی و قارچی از جمله درماتیت مزمن و اگزما، خواب‌آور، اشتهاآور و آرامبخش بودن از دیگر خواص این چشمه‌ها است. همچنین گازهای موجود در این چشمه‌ها درمان مناسبی برای برخی بیماری‌های تنفسی و ریه است. در مجموع می‌توان آبگرم محلات را جایگزین یا مکمل مناسبی برای انواع فیزیوتراپی و بازتوانی بدنی بیماران و سالخوردگان، طی دوران نقاهت بعد از جراحی مفاصل و راهکار مناسبی برای ریکاوری پس از مسابقه ورزشکاران دانست.
در گذشته، در مقطعی، مطالعاتی درخصوص تولید لوازم آرایشی، بهداشتی و دارویی از مواد معدنی موجود در آب چشمه‌ها انجام شد اما نیمه تمام ماند ولی وجود آزمایشگاه در مجموعه آبدرمانی و اسناد این مطالعه، می‌تواند ظرفیت مناسبی برای انجام مطالعات بیشتر توسط شرکت‌های دانش‌بنیان سلامت محور حول این موضوع باشد. در صورت به نتیجه رسیدن این پژوهش با توجه به در دسترس بودن ارزان مواد اولیه، می‌توان علاوه بر ایجاد ارزش افزوده، اشتغال مناسبی نیز در منطقه ایجاد کرد.
بی رنگ و بی بو! این ویژگی آبگرم مناسب همه ذائقه‌هاست
اگر تجربه حضور در آبگرم‌های دیگر را داشته باشید، بوی نامطبوعی در اکثر آنها استشمام می‌شود که در بیشتر موارد ناشی از گوگرد است اما آنچه که این چشمه را در سراسر کشور متمایز می‌کند و کمتر درباره آن صحبت شده است، بدون بو و رنگ بودن آب چشمه‌های آبگرم محلات است. گفته می‌شود که آبگرم محلات یکی از ۵ چشمه آبگرم در جهان است که از این مشخصه مهم برخوردار است. این ویژگی منحصر به فرد می‌تواند انگیزه دوچندانی برای استفاده از این محیط را فراهم کند.
به دلیل قرار گرفتن در ارتفاع و نبود صنایع آلاینده در اطراف آبگرم، می‌توان از چشم‌انداز زیبای آبگرم که بر مناطق اطراف خود مشرف است در کنار هوای پاک آن لذت برده و لحظات آرامش‌بخشی را سپری کرد.
از آتشفشان خبری نیست
برخی معتقدند که احتمال آتشفشانی بودن منطقه وجود داشته و آب چشمه در اثر تماس با مواد مذاب آتشفشان به این دما می‌رسد اما پروفسور ایرج عشقی، زمین‌شناس برجسته بین‌المللی که مطالعات بسیاری را در زمینه آتشفشان‌های مختلف در سراسر دنیا داشته است در این زمینه در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: به دلیل عمق جوشش چشمه‌های آبگرم محلات و دمای بالای لایه‌های زیرین زمین، آب چشمه به این دما می‌رسد. همچنین در بخار آب چشمه‌های آبگرم، گازی که نشان‌دهنده تماس آب با مواد مذاب آتشفشانی باشد وجود ندارد.
قرار گرفتن آبگرم محلات در منطقه مرکزی کشور و در ۴۰ کیلومتری شهرستان دلیجان به عنوان شاهراه اصلی ارتباطی جنوب به شمال و شرق به غرب کشور، دسترسی به آبگرم محلات از نقاط مختلف کشور را تسهیل کرده به طوری که با چند ساعت رانندگی از نقاط مختلف کشور می‌توان حضور در این مکان را تجربه کرد. اما توجه چندانی به این موقعیت ویژه نشده و جای خالی معرفی این پتانسیل احساس می‌شود.
در این نقطه ده‌ها واحد توسط بخش خصوصی با کاربری مختلف از جمله استخر، سوئیت، حوضچه‌های کوچک و بزرگ و هتل سه ستاره با عنوان مجتمع آبدرمانی آبگرم محلات احداث شده تا پذیرای مهمانان و گردشگرانی باشد که از چشمه‌ها استفاده می‌کنند. هرساله و در تمام فصول سال به ویژه تعطیلات پایان هفته و تابستان، مسافران بسیاری از آبگرم استفاده می‌کنند به طوری که در نوروز ظرفیت اماکن اقامتی دولتی و خصوصی منطقه به طور کامل تکمیل می‌شود. امکان اقامت در واحدهای ویلایی موجود در این منطقه با بهره‌مندی از استخر اختصاصی، از امکانات برجسته آبگرم محلات است اما برخی کم‌توجهی‌ها و محدودیت‌های موجود، راه را بر توسعه و رونق مجموعه بسته است.
مجتمع جهانگردی؛ ایده جذابی که اجرایی نشد!
مجموعه جهانگردی آبگرم یکی از ده‌ها پروژه‌ای است که ایرج اعتصام، مدرس دانشگاه برکلی آمریکا، از نوابغ معماری کشور و چهره‌های شاخص معماری جهان در سال ۱۳۵۲ طرح آن را ارائه کرد. وی طراح مجموعه جهانگردی سرعین نیز بود. نمی‌توان با قطعیت سخن گفت اما می‌توان حدس زد که قرار بوده مجموعه‌ای با آن شکل در آبگرم محلات نیز احداث شود. شاید اگر همه چیز درست پیش می‌رفت، آبگرم محلات با آن خواص جادویی‌اش اکنون جایگاه اصلی خود را یافته بود و همه آن را می‌شناختند اما بنا به دلایلی نامعلوم این طرح آن‌گونه که شایسته است، به سرانجام نرسید و حتی تلاش‌های ایسنا برای دسترسی به جزئیات طرح نیز بی‌نتیجه مانده است.
ارزش مجموعه جهانگردی زمانی مشخص می‌شود که بدانیم ایرج اعتصام طراح مجموعه‌های بزرگی چون شاهچراغ شیراز، پردیس دانشگاه سیستان و بلوچستان، پارک تهران، شهر جدید لتیان، طرح منطقه‌ای و توریستی کرانه‌های دریای خزر، طرح جامع شهرهای شیراز، کازرون، زنجان، ساری و گرگان، طرح اولیه مجموعه سن تروپه در جنوب فرانسه، مجموعه‌های مسکونی و خانه‌های ویلایی در شهرهای سیاتل، سن خوزه، سن فرانسیسکو و لس آنجلس آمریکا، مجموعه هفت بلوک اداری در بل ویوِ واشینگتن، مجموعه ساختمانی حجاج در مدینه و بازسازی محل اقامت نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل نیز بوده است.
اگرچه آبگرم محلات در وضعیت موجود نیز شرایط مطلوبی را برای استفاده مسافران فراهم کرده اما نیمه کاره ماندن این طرح را می‌توان سرمنشاء بسیاری از نارسایی‌های این ظرفیت ارزشمند دانست.
پیوند ادامه دار جاده‌های ناایمن و محلات؛ این قسمت: آبگرم
جاده‌های ناایمن و دوطرفه دسترسی به آبگرم یکی از موانع حضور گردشگران است. این جاده‌های کم‌عرض، فاقد روشنایی و دید مناسب حتی در روز بوده و به مخاطره‌ای برای اهالی بومی منطقه نیز تبدیل شده و هرساله حوادث بسیاری را به همراه دارد. پیچ‌های تند جاده‌ها در کنار ناآشنایی افرادی که برای اولین بار حضور در آبگرم را تجربه می‌کنند، خطرات بالقوه‌ای را برای جان مسافران به همراه دارد.
سالهاست که تغییری در وضعیت جاده‌های آبگرم ایجاد نشده و این جاده‌ها با وجود اینکه مسیر تردد خودروهای حمل مواد معدنی هستند، از مواهب معدن بی‌بهره بوده و چه بسا تردد این خودروها از عوامل تخریب روکش آسفالت این جاده‌هاست. در صورت بارش نزولات جوی، خطر تردد در این جاده‌ها افزایش بسیاری پیدا کرده و در برخی موارد موجب مسدود شدن آنها می‌شود.
اگرچه در طول سال‌های گذشته گفته‌ها و وعده‌های بسیاری در ارتباط با توسعه آبگرم مطرح شده اما تنها در حد حرف باقی مانده و پیشرفت خاصی در مجموعه مشاهده نمی‌شود. عدم توجه و رسیدگی به مجموعه باعث شده تا تجهیزات و بناهای موجود نیز به تدریج به سمت فرسودگی حرکت کند. وجود نگاه‌های کوتاه مدت و فاقد آینده‌نگری و همچنین برخی تعارضات که تلاشی برای رفع آن نشده، از عواملی است که باعث شده تا منطقه پرظرفیت آبگرم در مدار توسعه قرار نگیرد.
تلاش‌های چشمگیری برای توسعه زیرساخت‌های منطقه انجام نشده و آنتن‌دهی شبکه موبایل در برخی نقاط منطقه و مسیر رسیدن به آبگرم مختل شده و دسترسی به اینترنت همراه نیز در برخی نقاط به دشواری فراهم است. اگرچه طبیعت، چشم‌انداز زیبایی را در منطقه فراهم کرده اما تلاشی در جهت زیباسازی ظاهری محدوده آبگرم ایجاد نشده و در مسیرهای پرتردد و استان‌های همجوار خبری از بیلبوردهای تبلیغاتی و تابلوهای مناسب هدایت به سمت آبگرم نیست.
گردشگری سلامت، ظرفیتی فراموش شده
با توجه به امکان بروز سوانح جاده‌ای و خطرات ناشی از استفاده از آبگرم برای برخی بیماران زمینه‌ای، وجود درمانگاهی با حداقل امکانات یا پایگاه امداد جاده‌ای و اورژانس، نیاز جدی آبگرم است. برخی از واحدهای اقامتی و هتل موجود در مجموعه نیز آب آشامیدنی مورد نیاز را از چاهی در ۵ کیلومتری آبگرم تامین می‌کنند که با توجه به کاهش منابع آبی در سال‌های اخیر، هرگونه تغییر در میزان آبدهی این چاه، چالشی اساسی برای مجموعه خواهد بود.
فراموش نکنیم که علاوه بر ظرفیت‌های تفریحی آبگرم، گردشگری سلامت از مواردی است که به شدت مغفول مانده و برنامه‌ای برای آن وجود ندارد. با توجه به امکانات اقامتی مناسب در آبگرم، توجه به حوزه درمان و توسعه آن می‌تواند موجب سرازیر شدن مسافران و رونق منطقه شود.
به جرات می‌توان گفت که تلاش عملیاتی برای حضور گردشگران خارجی در آبگرم انجام نشده و عدم استفاده از نظرات دلسوزان و ایده پردازان نشان می‌دهد که راه طولانی برای رسیدن به این هدف وجود دارد. فاصله ۲۰۰ کیلومتری فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، فاصله ۲۳۰ کیلومتری فرودگاه اصفهان و فاصله ۱۰۰ کیلومتری فرودگاه اراک تا آبگرم مزیتی است که می‌توان از آن برای حضور مسافران و تورهای گردشگری خارجی استفاده کرد. از مزیت نزدیکی آبگرم به قم به عنوان نقطه هدف زائرانی از کشورهای همسایه نیز بهره‌ای برده نشده است. در حالی که دعوت از رایزنان فرهنگی، سفرا و کارداران کشورهای مختلف به ویژه کشورهای همسایه در قالب تورهای گردشگری می‌تواند معرف خوبی در سطح بین‌المللی برای این مجموعه باشد و حتی به جذب سرمایه‌گذاران خارجی نیز کمک کند.
جذب گردشگران خارجی، گامی که برداشته نشده!
به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی آبگرم محلات، شرایط مناسبی برای جذب گردشگرانی از کشورهای عربی همسایه و حاشیه خلیج فارس وجود دارد که با اندکی همت و خلاقیت می‌توان از این موقعیت استفاده کرد. استان مرکزی و اراک در طول سال و به‌ویژه ماه‌های محرم و صفر میزبان و محل تردد زائرانی از کشور عراق است که از طریق زمینی و به قصد زیارت اماکن مذهبی کشور از جمله حرم حضرت معصومه(ع) و امام رضا(ع) راهی ایران می‌شوند. وجود یک کلینیک چشم‌پزشکی در شهر قم که هرساله پذیرای تعداد قابل توجه بیماران از کشورهای عرب منطقه است که برخی از آنها دوران نقاهت چند روزه خود را در کشورمان سپری می‌کنند نیز یک ظرفیت‌های بالقوه برای آبگرم محلات محسوب می‌شود.
آگاهی این افراد از وجود این ظرفیت در منطقه می‌تواند باعث ارزآوری برای کشور، توسعه گردشگری بین‌المللی در آبگرم و در نهایت افزایش امکانات رفاهی در آبگرم شود. حضور گردشگران خارجی می‌تواند توسعه زیرساخت‌های ارتباطی آبگرم را تسهیل کند. با توجه به افزایش قیمت دلار، حضور گردشگران خارجی در آبگرم محلات در مقایسه با تجربه حضور در آبگرم‌های کشورهای اروپایی، به مراتب سفری ارزان‌تر را برای آنها به همراه خواهد داشت.
چشمه‌های درمانی آبگرم محلات موقعیت ویژه‌ای برای توسعه منطقه هستند اما، ظرفیت شناسی و آیند نگری، حلقه مفقوده نگرش مسئولان درخصوص این ظرفیت ارزشمند است که در صورت توجه و برنامه‌ریزی مناسب، اشتغال قابل توجهی را فراهم خواهد کرد. نزدیکی به محوطه باستانی و ارزشمند خورهه، نقاط دیدنی محلات، باغات گل محلات، معادن و نمایشگاه دائمی سنگ، همه حلقه‌های منفصلی هستند که اگر در قالب یک زنجیره قرار بگیرند، آنگاه می‌توانند به همکاری دولت در توسعه زیرساخت‌ها بیایند اما گام ابتدایی و تشکیل این زنجیره بر عهده مسئولان کشور است.
انتهای پیام