در روستای باشقورتاران سه اثر تاریخی حمام سنگی، قز قلعه و قلعه اربابی وجود دارد که هر سه اثر تاریخی فوق ثبت فهرست آثار ملی کشور شده‌اند.
در بین این آثار تاریخی، حمام سنگی اثری برجسته و یگانه در معماری گرمابه‌های تاریخی ایران بوده که قدمت آن به ادوار تاریخی اواخر تیموریان و صفویان نسبت داده می‌شود.
در ساخت این گرمابه سنگی از مصالح بوم‌آورد سنگی استفاده شده و همین امر این حمام قدیمی و تاریخی را نسبت به سایر حمام‌های قدیمی دیگر متمایز کرده است.
این حمام سنگی با مساحت ۴۰۰ مترمربع و با سه گنبد در پشت بام آن در طول تاریخ از نظر فرم و ساختار تغییری نکرده است و از لحاظ معماری، اثری ممتاز در بین حمام‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود، ضمن اینکه این حمام به علت تخریب‌های صورت گرفته در سال ۱۳۸۹ مرمت شده است.
تعطیلات نوروز بهترین فرصت برای روستاگردی و بازدید از این حمام تاریخی زیبا برای گردشگران نوروزی خواهد بود و به طور قطع بازدید از این اثر تاریخی زیبا و منحصربفرد مردم گذشته را در ذهن تماشگران این اثر ممتاز زنده خواهد کرد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کبودراهنگ در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به حمام سنگی تاریخی روستای باشقورتاران اظهار کرد: حمام سنگی باشقورتاران از بناهای خاص و منحصربفرد در استان همدان بوده که در تمام اجزای آن از سنگ لاشه رسوبی بهره گرفته شده است.
مهدی غلامی افزود: این حمام سنگی مربوط به ادوار تاریخی اواخر تیموری و صفویه بوده هرچند با توجه به همجواری اثر با قلعه اسماعیلی باشقورتاران، می‌توان سابقه قدمت اثر را قدیمی‌تر از دوره تیموری هم دانست.
وی بوم‌آورد بودن مصالح را یکی از ارکان معماری اصیل ایرانی دانست و خاطرنشان کرد: این بنا تماماً از مصالح سنگی ساخته شده و نکته حائز اهمیت آن در بوم‌آورد بودن مصالح آن است، در دوره ساخت اثر برای تهیه مصالح از سنگ‌های موجود در منطقه و به صورت استحصال با دست جمع‌آوری شده و در بنا به‌کار رفته است، ضمن اینکه در جداره‌ها از سنگ‌های درشت و در طاق‌های سنگی به صورت لاشه نازک استفاده شده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کبودراهنگ، اصالت و یکپارچگی را یکی از ویژگی‌های ممتاز این بنا دانست و گفت: این اثر به لحاظ نوع مصالح و پلان و ساختار کالبدی به علت بکر بودن و حفظ فرم اولیه اثر بدون مداخله بوده و دارای اصالت معماری و یکپارچگی بوده و تمام اجزا و ارکان آن به صورت اولیه حفظ شده است.
وی در ادامه با تشریح نوع و اجزای معماری بنای حمام سنگی باشقورتاران بیان کرد: ورودی بنای این گرمابه تاریخی با پنج عدد پله سنگی احداث شده و ورودی دارای طاقی به ارتفاع انسانی بوده تا مانع از خروج حرارت از بنا شود.
غلامی، سردبینه یا همان حمام سرد را بخش دیگر معماری این بنا برشمرد و ادامه داد: پس از ورود به حمام فضای سردبینه قرار گرفته که حمام سرد نیز نامیده می‌شود و در سردبینه آنچه که جلب توجه می‌کند، گنبد فراخ آن و رعایت رکن قرینگی است.
وی با بیان اینکه در این رابطه سکوها و بازشوها در حالتی قرینه و با طاق رومی اجرا شده است، خاطرنشان کرد: پلان اولیه سردبینه هشت ضلعی بوده که با بهره از طاق‌های رومی و ضربی بازشوها و سکوها به پلان دایره در گنبد تبدیل شده‌اند.
غلامی، هشتی‌ها را بخش دیگر معماری این گرمابه دانست و گفت: ارتباط بین فضاهای داخلی حمام با استفاده از هشتی‌ها امکان‌پذیر بوده است، هشتی رابط بین سردبینه و گرم‌بینه با ارتفاعی کم این دو فضا را بهم متصل می‌کند و ارتفاع کم هشتی و خمش در پلان آن خروج بخار گرم موجود در گرم‌بینه را به حداقل ممکن می‌رساند.
وی در ادامه از گرم‌بینه به عنوان محل اتصال فضاهای خزینه‌ها و نیز بخش دیگر معماری این گرمابه یاد کرد و افزود: فضای اصلی استحمام در بنا در بخش گرم‌بینه بوده و این فضا نیز با پلانی هشت ضلعی و تقریبا قرینه، دارای گنبدی زیبا با مصالح سنگی است، بر روی جداره سنگی گرم‌بینه دو جایگاه سنگی بیرون آمده برای نصب و قرارگیری روشنایی پیه‌سوز وجود دارد که محلی برای روشن کردن فضای داخلی گرمابه بوده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کبودراهنگ در رابطه با خزینه‌های سرد و گرم این گرمابه نیز تصریح کرد: خزینه‌ها فضاهایی بودند که پر از آب می‌شده و هم به عنوان مخزن آب سرد و گرم بوده و هم به عنوان حوض برای آبکشی و شستشوی کامل بدن از آن استفاده می‌کرده‌اند.
وی خاطرنشان کرد: خزینه سرد در این بنا در دو قسمت احداث شده و خزینه گرم در ضلع شمالی گرم‌بینه و در بین دو خزینه سرد قرار گرفته و دارای پله و ورودی کوچکی هستند ضمن اینکه خزینه آب گرم نیز دارای گنبدی از جنس سنگ است.
غلامی، آب‌نماها را بخش دیگری از معماری این گرمابه تاریخی دانست و یادآور شد: در سرد بینه گرمابه و در کف اثر پس از مرحله خاک‌برداری به فضای آبنمای مدفون در خاک برخورد شده که پس از تخلیه در همان حالت اصیل حفظ شد.
وی اظهار کرد: براساس شواهد و اقوال ظاهرا آبنمایی نیز در بخش گرم‌بینه بوده که در گذر زمان از بنا حذف شده است اما آبنماهای موجود در سکوهای گرم‌بینه هنوز هم موجود و به لوله‌های سفالی مسیر انتقال آب متصل هستند.
غلامی همچنین با اشاره به فضاهای جانبی این گرمابه اضافه کرد: عمده حمام‌ها فضایی را به عنوان محل نظافت و سرویس بهداشتی شامل می‌شده که در این بنا این محل در بخش جنوبی گرم‌بینه قرار داشته است.
وی در ادامه هشت‌تون خانه را یکی دیگر از بخش‌ها در معماری اصیل ایرانی این گرمابه برشمرد و بیان کرد: این هشت‌تون خانه در انتهای ضلع شمالی بنا قرار گرفته و محلی برای روشن کردن آتش برای گرم کردن آب بوده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کبودراهنگ با بیان اینکه در انتهای تونخانه به سمت بنا کانال‌هایی در زیر بنا وجود دارد که هدایت و انتقال دود و گرمای آتش به زیر بنا را برعهده داشته است، تصریح کرد: دود و گرما از دیوار بین سرد بینه و گرم‌بینه از طریق این کانال‌ها به بیرون بنا منتقل می‌شده است.
وی همچنین با اشاره به لوله‌کشی سفالی و سیستم آبرسانی این گرمابه تاریخی مطرح کرد: انتقال آب سرد از چشمه به بنا و انتقال آب گرم و سرد در درون بنا با استفاده از این لوله‌های سفالی انجام می‌شده است.
وی با بیان اینکه سازه‌های آبی به‌ویژه در حمام‌ها در گذشته دارای اندودهای آهکی رطوبتی بوده است، اظهار کرد: در این اثر نیز اندود ساروج در گرم‌بینه و خزینه‌ها قابل مشاهده است که مقاوم در برابر رطوبت بوده و امکان آبگیری در خزینه‌ها را ممکن می‌کرد.
به گزارش ایسنا، در تاریخچه گرمابه‌های عمومی گذشته در برخی موارد گرمابه‌ها علاوه بر استحمام، مکانی عمومی برای برگزاری گردهمایی‌های خانوادگی، دوستانه، کاری، گفت‌وگو، قلیان کشیدن و چای نوشیدن و دور هم جمع شدن بوده است و امروزه این گرمابه‌های تاریخی به جا مانده از دل تاریخ به عنوان نمادی از فرهنگ خاورزمین شناخته می‌شوند.
انتهای پیام