دکتر عباس پناهی در گفت و گو با ایسنا پیرامون این مجموعه، گفت: این کتاب در واقع برگزیده مقالات ارائه شده به دبیرخانه همایش ملی «جایگاه آل بویه در تاریخ و فرهنگ ایران و جهان اسلام» می باشد که در اسفندماه سال ۱۴۰۱ در دانشگاه گیلان برگزار گردید.
این استاد تاریخ که به عنوان دبیر علمی همایش مذکور مقالات را ارزیابی نموده، پیرامون اهداف برگزاری همایش توضیح داد: در تاریخ ایران و جهان اسلام، بویهیان یکی از سلسله های تاریخی است. آل بویه از دودمان‌های دیلمی زیدی هستند که نخست در دیلمان، سپس در البرز جنوبی و بعدها در بخش مرکزی، غربی و جنوبی ایران و عراق فرمانروایی می‌کردند. بویهیان از منطقه دیلم در لاهیجان گیلان برخاستند و در ابتدا هدفشان استقلال طلبی بعد از سلطه اعراب بر ایران بود.
وی با اشاره به تلاش بویهیان برای بازگشت عزت ایرانی، یادآور شد: نام پدر آل بویه «شجاع» بود و سه پسرش(علی، حسن و احمد) از جمله سردمداران تشکیل دولت و کشور آل بویه بودند و هر یک به سویی لشکر کشیدند. «احمد» به عراق و بغداد حمله و خلیفه عباسی را سرنگون کرد؛ همزمان انقلاب بویهیان و تشکیل دولت ایرانی، برابر با بی لیاقتی و بی کفایتی خلافت عباسیان بود و همین امر باعث فروپاشی این سلسه عرب شد. البته پیش از این در داخل ایران ابومسلم خراسانی و بابک خرمدین(سردار آذربایجان)، ادعای استقلال خواهی داشتند که هیچ یک نتوانستند کشور مستقل تشکیل دهند.
پناهی اضافه کرد: بویهیان با توجه به مهارتی که در جنگجویی از دوران کهن تا سده های میانه تاریخ ایران در زمینه نظامی‌گری و همچنین فَن کشورداری اندوخته بودند، توانستند بر پهنه بزرگی از ایران مرکزی، شمالی، باختری همچنین مرکز خلافت عباسی چیره شده و علاوه بر تسلط سیاسی بر خلافت عباسی، سه کارکرد مهم سیاسی یعنی تضعیف خلافت عباسی، گسترش فرهنگ شیعی و گسترش شیوه مُلکداری ایرانی بر پایه اندیشه سیاسی ایرانشهری را در تاریخ ایرانِ پس از اسلام به نام خود ثبت نمایند و اینها با اهتمام امیران ایرانی و مهارت و کاردانی رجال برجسته ایرانی نظیر «صاحب بن عباد» انجام گرفت.
این مورخ تصریح کرد: بویهیان از نظر سیاسی همانند صفاریان و زیاریان از خلافت عباسی و تسلط تازیان بر ایران ناراضی بودند و تلاش داشتند با تشکیل دولتی ایرانی، آنان را از ایران بِرانند. بویهیان به دنبال تشکیل دولتی ایرانی بدون دخالت عباسیان در ایران و تجدید عظمت ایران عصر باستان بودند. یافته ها و شواهد تاریخی نشان می دهد که خاندان بویه در عصر حکومت علویان به اسلام و تشیع زیدی گرویدند و در نتیجه همین گِرَوش بود که پدر خاندان برای سه فرزند پسر خود که نامی ایرانی داشتند، نام‌هایی شیعی برگزید و بدین صورت فرزندان جنگاورش را به دنبال رویاهایی بلند برای سروری و احیای فرهنگ و تاریخ ایران آماده کرد.
پناهی، با اشاره به شیعه مذهب بودن آل بویه، اظهار کرد: بویهیان، آغازگر و مبدع تبلیغ و تحکیم مذهب شیعه در ایران هستند. از دستاوردهای احمد آل بویه - که بنا به امر خلیفه وقت عباسی معز الدوله گفته می‌شد - عقاید شیعه علنا منتشر و نوسازی عتبات و عالیات و سوگواری دهم محرم و... ترویج گردید. آل بویه تا مدتی برای بدست آمدن اوضاع مملکت داری به ظاهر تحت فرمان خلیفه عباسی بودند و خلیفه عباسی از آنها هراس داشت.
پناهی با اشاره به شخصیت های کاردان در دولت آل بویه، عنوان کرد: دوران طلایی حکومت آل بوبه را می توان در عصر عضدالدوله بویهی جستجو نمود، این امیر بویهی نقش مهمی در تجدید حیات ایرانی داشت. وی علاوه بر زنده نمودن سنت های فراموش شده و کهن ایرانی، نخستین پادشاه ایرانی پس از اسلام بود که بر خود لقب «شاهنشاه» نهاد. وی با این اقدام و سایر اموری که مختص شاهان ایرانی پیش از اسلام بود، حکومت مبنی بر عدالت و اندیشه سیاسی ایرانشهری را دنبال کرد و تلاش داشت تا از خود الگویی به عنوان شاه آرمانی ارائه کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان خاطرنشان کرد: بویهیان سیاستمدارانی ماهر بودند که برای نخستین بار در ایرانِ پس از اسلام، «مذهب» را در خدمت سیاست های خود قرار دادند. آنها پس از تصرف بغداد قدرت را در اختیار علویان قرار ندادند، زیرا در این صورت به عنوان حاکمانی شیعی مذهب می بایست در خدمت خلیفه عباسی و تحت دستورات آنان قرار می گرفتند؛ آنان همچنان خلافت تضعیف شده را حفظ نموده و بدین سان بر سراسر خلافت حکومت کردند. از سوی دیگر گرایش آنان به سنت های ایرانی پیش از اسلام نشان دهنده علاقه وافر آنان به هنر و فرهنگ ایرانی است. زنده نمودن سنت های ایرانی و پاسداشت آنها در این دوره نقش مهمی در رستاخیز فرهنگ ایران پس از اسلام داشت.
پناهی، با اشاره به از بین رفتن حکومت بویهیان توضیح داد: بویهیان فرجامی ناخوش نظیر سایر حکومت های تاریخ میانه ایرانی داشتند و با هجوم صحراگردان ترک سلجوقی و با حمایت خلیفه عباسی از تاریخ محو شدند. با این وجود کارکرد فرهنگی، تاریخی و فکری این سلسله در درون ساختار دیوانی سلسله های ایرانی پس از خود تداوم یافت.
گفتنی است، عناوین برخی از مقالات منتشر شده در کتاب« نقش و کارکرد بویهیان در گستره ایران و جهان اسلام» بدین شرح است:
با دوستان مروت، با دشمنان مدارا در ستایش «رواداری» در «زمامداری» آل بویه
جغرافیای تاریخی منطقه دیلمان(خاستگاه آل بویه) از منظر مورخان و جغرافیدانان مسلمان در عصر آل بویه
تحلیلی درباره آرا و عقاید مذهبی و کیش بویهیان
دانش‌مداری حکومت و توجه به مطالعه کتاب در عصر آل بویه
نقش علمی و دیوانی خاندان صابی در دوره آل بویه
سپاه و تشکیلات نظامی آل بویه
تحول عناوین پژوهشی معاصر، در بـاب تاریخ آل بویه و موضوعات بـا اهمیت آن از نگاه پژوهشگران داخل و خارج
شناخت منسوجات دوره آل بویه براساس متون تاریخی و ادبی
عوامل موثر در توسعه و گسترش کتابخانه ها در دولت شیعی آل بویه
آل بویه و تشیع
علل زوال حکومت‌ها از دیدگاه ابوعلی مسکویه
محمدرضا روزبهانی
شعر گیلکی، بندار و آل بویه
تداوم اندیشه ایرانشهری و هویت ایرانی در دوره آل بویه(با نگاهی به جاویدان خردِ مسکویه رازی)
تبیین ضعف و رکود اقتصادی بغداد در دوره آل بویه
نقش اقتصاد دینی در احیا و استمرار آیین‌های شیعه در ایران دوره آل بویه
بررسی تطبیقی تضعیف قدرت سیاسی و معنوی خلافت عباسی در دوره آل بویه و سلجوقیان
بررسی هنر فلزکاری دوران آل بویه؛ طراحی، ساخت و کاربرد
نشانه‌ها و دلایل سیاست تساهل مذهبی حکومت آل بویه
مطالعه تطبیقی نقوش به کار رفته در منسوجات تصویرسازی‌های اندرزنامه در دوران سلجوقی با نقوش دوره آل بویه و ارتباط آن با نقشمایه‌های کهن ایرانی
حیات علمی و فرهنگی در دوره آل بویه
چهره مقتدر آل بویه
انتهای پیام