به گزارش ایسنا، پالایشگاه سازی یک کار کثیف است؛ این استدلالی بود که زنگنه وزیر نفت در دولت روحانی در پاسخ به کم کاری در این حوزه بیان کرده بود، هرچند آن زمان هم کارشناسان نسبت به ضرورت ساخت پالایشگاه هشدار داده بودند اما بیژن زنگنه وزیر سابق نفت اخیرا با تکرار همان ادبیات در نهمین کنگره راهبردی نفت و نیرو گفته است که: «بنده هیچ دلیل اقتصادی و فنی قابل قبول برای الزام ساخت پالایشگاه برای جلوگیری از صادرات نفت خام درنیافته ام، در ۵۰ سال اخیر هیچ کشوری در حوزه پالایشی و پتروشیمی سرمایه گذاری نکرده زیرا توجیه اقتصادی کم است». برخی از رسانه ها با پوشش گسترده سخنان زنگنه تیتر زدند که «سخنان تکان‌دهنده زنگنه» اما واقعا در دنیا چنین اتفاقی افتاده است و دیگر کسی بر روی پالایشگاه سرمایه گذاری نمی‌کند؟
نفت، همچنان اصلی‌ترین کالای جهان است
با وجود گرایش رو به رشد به سوی استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، نفت، همچنان اصلی‌ترین کالای جهان است که اقتصادها بر اساس قیمت آن، شکوفا شده یا دچار افول می‌شوند. اما نفت بدون پروسه تبدیل به سوخت‌ها و مواد مورد نیاز شامل بنزین، دیزل، سوخت جت و پتروشیمی بی‌فایده است.
منطقه خلیج فارس با داشتن مجموعا ۴۹۷ میلیارد بشکه ذخایر قطعی نفت که تقریبا ۳۴ درصد از ذخایر قطعی برآورد شده نفت جهان را تشکیل می‌دهد، سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در بخش پالایش انجام می‌دهد. سرمایه‌گذاری در بخش پایین دستی منطقه، در درجه اول با هدف تامین تقاضای داخلی فزاینده و تنوع بخشیدن به اقتصاد از خام فروشی نفت، به صادرات محصولات تخصصی‌تر است. در عین حال، این پالایشگاه‌ها جریان‌های تجارت جهانی را تغییر می‌دهند و این منطقه، محصولات پالایش شده بیشتری به خصوص به اروپا صادر می‌کند.
بخش پالایش منطقه طی چند سال گذشته، شاهد رشد فوق‌العاده‌ای بوده که عمدتا ناشی از سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه دولت‌ها در دوره قیمت بالای نفت بوده است. مقامات کشورهای تولیدکننده همچنین توسعه بخش پایین دستی را در اولویت قرار داده اند.
در حال حاضر پنج پروژه بزرگ پایین دستی در خاورمیانه در جریان است که عبارتند از پالایشگاه جدید الزور، پالایشگاه‌های راس تنوره و ریاض آرامکو، پروژه انعطاف پذیری نفت ادنوک، برنامه مدرن سازی باپکو (BAPCO) و مجتمع پالایش و پتروشیمی دقم.
۱- پالایشگاه جدید الزور
این پروژه ۱۶ میلیارد دلاری توسط شرکت «صنایع نفت یکپارچه کویت» (KIPIC) که وابسته به شرکت دولتی کویت پترولیوم است، اجرا شده است. پالایشگاه الزور برای پالایش نفت خام سنگین طراحی شده است و دارای سه واحد تقطیر خام است. این پالایشگاه کلید امیدهای کویت برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد برای برق است. این تاسیسات با ظرفیت ۶۱۵ هزار بشکه در روز که با بودجه‌ای بالغ بر ۱۶ میلیارد دلار در دست توسعه است، ۲۲۵ هزار بشکه در روز نفت کوره کم گوگرد برای تولید برق عرضه می‌کند. پالایشگاه الزور که یکی از بزرگترین پالایشگاه‌های تک فازی است که تاکنون ساخته شده است و پس از بهره برداری کامل، به دومین پالایشگاه بزرگ عملیاتی در شورای همکاری خلیج فارس تبدیل خواهد شد.
۲- پالایشگاه‌های راس تنوره و ریاض آرامکو
عربستان سعودی در ۱۰ سال گذشته، در سه پالایشگاه جدید چند میلیارد دلاری به ظرفیت ۴۰۰ هزار بشکه در روز، سرمایه‌گذاری کرده است. پالایشگاه جازان که به طور کامل به آرامکوی سعودی تعلق دارد، در حال افزایش فعالیش است و پس از آن جوبیل قرار می‌گیرد که سرمایه‌گذاری مشترک میان توتال انرژی و یانبو است. سرمایه‌گذاری‌های نیمه کاره هم در عربستان سعودی با سرعت ادامه دارد و پروژه‌های سوخت پاک در پالایشگاه‌های راس تانوره و ریاض در دست انجام است. هدف هر دو پروژه، تمرکز بر بهبود کیفیت سوخت است، زیرا این کشور به سمت استاندارد یورو ۵ حرکت می‌کند. عمده محصولات تولید پالایشگاه راس تنوره برای مصارف داخلی به کارخانه فله ظهران، عرضه شده و مابقی صادر میشود. این پالایشگاه در سپتامبر سال ۱۹۴۵، با ظرفیت تولید اولیه بیش از ۶۰ هزار بشکه در روز، آغاز به کار کرد.
۳- پروژه انعطاف پذیری نفت ادنوک
پروژه انعطاف پذیری نفت ۳.۵ میلیارد دلاری ادنوک، قابلیت‌های پالایش پالایشگاه ادنوک در رویس را به میزان قابل ملاحظه‌ای بالا خواهد برد. ادنوک در طول تاریخ فعالیت خود، عمدتا گرید نفتی موربان را پالایش کرده که از میادین خشکی در ابوظبی استخراج کرده است. بمحض تکمیل، پروژه انعطاف پذیری نفت، به این شرکت اجازه خواهد داد حداکثر تا ۴۲۰ هزار بشکه در روز گریدهای نفتی سنگین‌تر و ترش‌تر را پالایش کند. این گریدها شامل نفت آپرزاکوم است که از میادین فراساحلی ابوظبی استخراج میشود و همچنین بیش از ۵۰ نوع دیگر که از سراسر دنیا تامین می‌شوند.
این پروژه به فعالیت‌های ادنوک، ارزش قابل ملاحظه‌ای اضافه خواهد کرد. ظرفیت افزوده شده، به این غول انرژی دولتی اجازه می‌دهد رویکرد مقرون به صرفه و بازار محوری برای خوراک منتخب، در پیش بگیرد. همچنین حجم بیشتری از گرید نفتی گران قیمت موربان را برای صادرات، آزاد می‌کند.
۴- برنامه مدرن سازی باپکو (BAPCO)
با مجموع بودجه ۶ میلیارد دلار، برنامه مدرن سازی باپکو، یکی از بزرگترین پروژه‌ها در تاریخ بحرین و بزرگترین سرمایه‌گذاری سرمایه در تاریخ ۹۰ ساله باپکو است. هدف از این پروژه، افزایش ظرفیت پالایش تنها پالایشگاه نفت بحرین به ۳۶۰ هزار بشکه در روز از ظرفیت فعلی ۲۶۷ هزار بشکه در روز از طریق نوسازی تاسیسات فرسوده است.
۵- مجتمع پالایش و پتروشیمی دقم
پالایشگاه دقم با ظرفیت ۲۳۰ هزار بشکه در روز، بودجه کلی هفت میلیارد دلار دارد و بخشی از برنامه‌های دولت عمان برای توسعه منطقه دقم است که در آن، یک بندر و تاسیسات مرتبط با آن، ساخته شده است. حدود ۶۵ درصد از خوراک این پالایشگاه از کویت وارد خواهد شد و ۳۵ درصد دیگر توسط این سلطان نشین، تامین میشود. شرکت OQ۸، سرمایه‌گذاری مشترک میان OQ و کویت پترولیوم اینترنشنال است. پس از اتمام ساخت پالایشگاه، ظرفیت پالایش حدود ۲۳۰ هزار بشکه نفت خام در روز را خواهد داشت. دیزل، سوخت جت، نفتا و ال‌پی‌جی، محصولات اصلی آن هستند. پروژه‌های این پالایشگاه شامل هیدروکرکینگ و واحدهای کوک، بازیابی گوگرد، تولید هیدروژن و واحدهای تصفیه مراکس است.
سرمایه‌گذاری در ظرفیت پالایش نفت جهانی
جدیدترین پالایشگاه در آمریکا، پالایش تگزاس اینترنشنال ترمینالز به ظرفیت ۴۵ هزار بشکه در روز در چنل ویوی تگزاس است که فعالیتش را در فوریه سال ۲۰۲۲ آغاز کرد. با این حال، جدیدترین پالایشگاه با ظرفیت واحد پایین دستی قابل توجه، تاسیسات شرکت مارتون در گری ویل لوئیزیانا است. این تاسیسات در سال ۱۹۷۷ با ظرفیت اولیه ۲۰۰ هزار بشکه در روز ساخته شد و تا اول ژانویه سال ۲۰۲۳، ظرفیت پالایش ۵۹۶ هزار بشکه در روز را داشت. البته پالایشگاه‌های فعلی هم از طریق ارتقا یا ساخت جدید، به ظرفیت پالایش خود اضافه کرده اند.
با این حال، این چین است که بیشترین رشد ظرفیت پالایش نفت را در میان هر منطقه‌ای در جهان دارد. سرمایه‌گذاری چین در افزایش ظرفیت پالایش در سال ۲۰۱۹، به ۲۱ میلیارد دلار رسید. با توجه به این که چین، خانه بزرگترین شرکت نفت و گاز جهان از نظر درآمد است، این موضوع نباید مایه تعجب باشد. سینوپک در سال ۲۰۱۸، حدود ۴۳۲.۵ میلیارد دلار درآمد داشت در حالی که پتروچاینا، که رقیب چینی این شرکت است، با ۳۴۷.۷ میلیارد دلار درآمد، در رتبه سوم قرار گرفت.
ظرفیت پالایشگاه نفت در اروپا و کشورهای مشترک المنافع مستقل در سال ۲۰۲۲، حدود ۲۳.۶ میلیون بشکه در روز بوده است که کاهش اندکی در مقایسه با سال قبل داشت. در طی دوره مورد نظر، ظرفیت بیش از ۱.۵ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.
انتهای پیام